Κιβωτός του Κόσμου: Τα χριστιανικά αισθήματα δεν φτάνουν από μόνα τους

Δεν ξέρω για την Κιβωτό. Ξέρω όμως ότι οι ανθρώπινες καταστάσεις μέσα σε τέτοιες δομές είναι σωματικά και ψυχικά πολύ απαιτητικές για τους εργαζόμενους. Επίσης ξέρω ότι σε τέτοιους χώρους δεν είναι σπάνιο να πηγαίνουν να δουλέψουν άτομα που έχουν ανοιχτά αρκετά δικά τους θέματα (όπως βέβαια και στα θεολογικά επαγγέλματα).

Στα Παιδικά Χωριά SOS, που δούλεψα για πέντε χρόνια, όλοι οι εργαζόμενοι οι οποίοι ερχόμασταν σε άμεση επαφή με τα παιδιά είχαμε συστηματική ψυχολογική εποπτεία από εξωτερικούς συνεργάτες, σε εβδομαδιαία βάση, τόσο σε επίπεδο μικρής ομάδας όσων είχαμε την ίδια θέση, όσο και σε επίπεδο του συνόλου του προσωπικού. Τότε νόμιζα ότι κάθε ώρα που περνούσαμε σε ψυχολογική εποπτεία τη στερούσαμε από δουλειά με τα παιδιά. Μέσα στα χρόνια κατάλαβα σιγά-σιγά πόσο σημαντική ήταν αυτή η στήριξη μέσα σε ένα περιβάλλον όπου υπήρχε τόσος πόνος.

Η παιδαγωγική ιεραρχία είχε πολλές αλληλοκαλύψεις και τριγωνισμούς για διαμεσολάβηση με σκοπό να μην υπάρχει κανείς ανεξέλεγκτος, όσο ψηλά ή χαμηλά και να βρισκόταν. Σε περίπτωση που υπήρχε ακόμα και υπόνοια συμπεριφοράς ενηλίκου που μπορούσε να εκθέσει ένα παιδί σε οποιαδήποτε μορφή κινδύνου, ο οργανισμός προχωρούσε άμεσα σε ενδελεχή διερεύνηση και, αν κρινόταν ότι υπήρχαν σοβαροί λόγοι, απόλυση του εργαζομένου.

Ποτέ δεν αφήναμε ένα παιδί μόνο του με έναν εθελοντή, όσα χρόνια και να ερχόταν, όσο έμπιστος και καλών προθέσεων να είχε αποδειχθεί. Πάντα υπήρχε παρών κάποιος υπεύθυνος επαγγελματίας. Σε τακτά χρονικά διαστήματα, ο οργανισμός πλήρωνε ειδικευμένη εξωτερική εταιρεία για να διενεργήσει αξιολόγηση και να καταθέσει προτάσεις βελτίωσης.

Όλα αυτά τα γράφω για να σας πω ότι η φροντίδα παιδιών που χρήζουν κοινωνικής προστασίας δεν μπορεί να βασίζεται στη φιλανθρωπία, τα χριστιανικά αισθήματα ή την αίσθηση παντοδυναμίας κάποιου αυτόκλητου σωτήρα. Πρέπει να βασίζεται σε σύγχρονες επιστημονικές προσεγγίσεις, σε ανοιχτό εκπαιδευτικό και ερευνητικό διάλογο με αντίστοιχες δομές και προγράμματα του εξωτερικού, και βέβαια να στέκει γερά και διαφανώς οικονομικά στα πόδια της.

Για να το ελαφρύνω λίγο, love's not enough in itself, που έλεγαν και οι Depeche Mode.

Διαβάζω στην ειδησεογραφία μερικά πολύ προβληματικά πράγματα για την Κιβωτό, ανεξάρτητα από τις συγκεκριμένες καταγγελίες για κακοποίηση.

Το μοντέλο ιερέας και πρεσβυτέρα ως ιδρυτικό ζεύγος και μόνιμη ηγεσία στη διοίκηση του οργανισμού είναι ασφυκτικά συγκεντρωτικό και δημιουργεί συγχύσεις. Από τη μία έχουμε συμβολικά ένα μεγάλο πατέρα και μία μεγάλη μητέρα στους οποίους θα πρέπει να αναφέρονται και να επενδύουν συναισθηματικά όλα τα παιδιά, και από την άλλη έχουμε τον διοικητικό ρόλο με τις εξουσίες πάνω σε πρακτικά και οικονομικά ζητήματα που έχουν να κάνουν με το παρόν και το μέλλον των παιδιών, αλλά και με τις αποφάσεις εργοδότησης/απόλυσης των ανθρώπων που καθημερινά έχουν την ευθύνη φροντίδας τους. Αυτές οι δύο διαστάσεις θα έπρεπε να είναι εντελώς διακριτές. Είναι σαν να έχουμε μια «υπεροικογένεια» που αγκαλιάζει όλες τις εκφάνσεις της εσωτερικής και εξωτερικής ζωής. Αυτό είναι ένα κλειστό μοντέλο που ευνοεί τις σιωπές και επιτρέπει στεγανά μέσα από τα οποία δεν μπορεί να περάσει το φως.

Διαβάζω ότι παιδιά που είχανε περάσει ως τρόφιμοι από τη δομή συνεχίζουν στην ενήλικη ζωή τους να παραμένουν σε αυτή ως εργαζόμενοι. Μα η όλη λογική μιας τέτοιας δομής θα έπρεπε να είναι να στηρίξει τα παιδιά που ξεκίνησαν με τόσο άσχημες οικογενειακές προϋποθέσεις να μπορέσουν να φτιάξουν τη ζωή τους και να ανοιχτούν στον κόσμο. Το να μείνουν να δουλέψουν στη δομή αποτελεί κραυγαλέο δείκτη ιδρυματοποίησης. Φτιάχνει έναν φαύλο κύκλο που σίγουρα επηρεάζει και τις κοινωνικές αντιλήψεις που διαμορφώνουν τα νέα παιδιά που εισέρχονται στη δομή. 

Τέλος, μαθαίνω ότι η Κιβωτός ήταν γενικά αρνητική στις σχέσεις των παιδιών με τους φυσικούς τους συγγενείς. Τεράστιο λάθος. Καμία οικογενειακή περίπτωση δεν είναι ίδια με την άλλη. Η σωστή λογική του οργανισμού θα έπρεπε να ήταν να στηρίζει ελεγχόμενα αυτές τις σχέσεις μέσω κοινωνικών λειτουργών, παιδαγωγών και ψυχολόγων. Τα παιδιά έχουν ανάγκη να έχουν σχετικά ρεαλιστική εικόνα των φυσικών τους γονιών ακόμα και στις χειρότερες περιπτώσεις (έτσι ώστε να μην τους μυθοποιούν μέσω εξιδανίκευσης, ή, αντίθετα, απόλυτης δαιμονοποίησης). Υπάρχουν  διαβαθμίσεις. Σε πολλές περιπτώσεις οι ενήλικες οι οποίοι σε κάποια φάση της ζωής τους είχαν αποτύχει πλήρως ως γονείς, μπορεί σταδιακά να πατήσουν πιο γερά στα πόδια τους και να μπορούν να έχουν μία θετική σχέση, μία ελεγχόμενη παρουσία στη ζωή των παιδιών τους. Αυτό είναι ψυχολογικά πάρα πολύ σημαντικό για μία πιο στέρεη διαμόρφωση της προσωπικότητας του παιδιού.

Το ότι η Κιβωτός δεν ευνοεί αυτή την προοπτική είναι ακόμα ένα στοιχείο που συμπληρώνει την εικόνα μιας κλειστής δομής που επιχειρεί να αποκόψει τα παιδιά από τον κόσμο στο όνομα της προστασίας.

Δεν υποστηρίζω ότι όλες οι δομές πρέπει να είναι κρατικές. Μη κερδοσκοπικοί οργανισμοί μπορούν να είναι πιο αποτελεσματικοί και ευέλικτοι. Και βέβαια ο πλουραλισμός προσεγγίσεων είναι γόνιμος. Χρειάζεται όμως να βρίσκονται σε διάλογο με διεθνή πρότυπα και αναγνωρισμένες καλές πρακτικές, και όχι να επαναλαμβάνουν προβληματικά παραδείγματα της δεκαετίας του πενήντα με άλλο όνομα. Γιατί όταν ένας τέτοιος οργανισμός λειτουργεί με κλειστό τρόπο, υπάρχει μεγάλη πιθανότητα να δώσει χώρο σε κακοποιητικές συμπεριφορές προς τα πιο αδύναμα μέλη της κοινότητας.