Ρεπορτάζ από τις Φυλακές Θήβας με την Πρόεδρο: ένας ξενώνας για τις κρατούμενες

Διασχίζοντας τους μαντρότοιχους με τα αγκαθωτά συρματοπλέγματα για να εισέλθουμε σε έναν χώρο αποκομμένο από τον έξω κόσμο, ένιωθα αμηχανία. Δεν περίμενα ότι, μέσα εκεί, θα μας υποδέχονταν σαν στο καινούργιο τους σπίτι, γυναίκες χαρούμενες, αισιόδοξες, ευγνώμονες, γεμάτες όνειρα για ζωή. Που συνεχίζουν τον πολύ δύσκολο αγώνα τους, βέβαια, αλλά με τις καλύτερες δυνατές συνθήκες, κουβαλώντας έναν διπλό σταυρό κι ένα διπλό στίγμα από το οποίο, διαφορετικά, δύσκολα θα ξέφευγαν: κρατούμενες και τοξικοεξαρτημένες.

Θα το καταλάβαινα στην πορεία ότι η επίσκεψή μας με την Πρόεδρο της Δημοκρατίας στο Σωφρονιστικό Κατάστημα Κράτησης Γυναικών Ελαιώνα Θηβών, για να εγκαινιάσει τον νέο ξενώνα του ΚΕΘΕΑ ΕΝ ΔΡΑΣΕΙ, είχε έναν διπλό συμβολισμό. Στην πραγματικότητα θα επισκεπτόμασταν μια Θεραπευτική Κοινότητα του ΚΕΘΕΑ, αλλά εντός φυλακών. 

Όπως θα μου εξηγούσε, ανάμεσα σε άλλα, ο κύριος Χρήστος Λιάπης, Πρόεδρος του ΚΕΘΕΑ, ο οποίος συντόνιζε και την εκδήλωση των εγκαινίων: «Θεραπευτική κοινότητα στον Ελαιώνα, δηλαδή ξεχωριστός χώρος μέσα στις φυλακές όπου μπορούν οι κρατούμενες με προβλήματα χρήσης ουσιών να δέχονται εντατική θεραπεία, λειτουργεί από το 2010. Αυτό που εγκαινιάσαμε σήμερα ήταν η επέκταση του χώρου και η 24ωρη λειτουργία του ξενώνα. Μέχρι τώρα οι κρατούμενες που παρακολουθούσαν το πρόγραμμα στην κοινότητα το απόγευμα επέστρεφαν στα κελιά τους με κίνδυνο να υποτροπιάσουν, γιατί συγχρωτίζονταν με άτομα που κάνουν ενεργή χρήση ουσιών. Η λειτουργία ξενώνα μέσα στις φυλακές εξασφαλίζει ότι προλαμβάνουμε τον κίνδυνο της υποτροπής και, παρότι είναι φυλακισμένες, οι ωφελούμενες είναι σαν να παρακολουθούν μία κλειστή δομή του ΚΕΘΕΑ σαν κι αυτές που βρίσκονται έξω».

Η εκδήλωση ξεκινάει με την προσφώνηση της Κατερίνας Σακελλαροπούλου. Το κοινό της είναι οι ίδιες οι γυναίκες για τις οποίες μιλάει, τον δικό τους αγώνα περιγράφει και τον δρόμο που έχουν να διανύσουν μέχρι το τέλος.

 «Ο δρόμος φαίνεται μακρύς και δύσκολος, αλλά, μέσα από τον καινούργιο αυτόν χώρο γίνεται βατός και υπόσχεται την έξοδο προς μια ζωή αυτόνομη και δημιουργική. Ο εγκλεισμός παύει να είναι ανυπόφορος, η στέρηση της ελευθερίας δεν βαραίνει όσο πριν, τα όνειρα για ένα καλύτερο αύριο και οι ελπίδες για μια δυναμική επανεκκίνηση ζωντανεύουν. Οι κρατούμενες, γυναίκες ευάλωτες και ψυχοσυναισθηματικά τραυματισμένες, έχουν τη δυνατότητα να επεξεργαστούν τα συναισθήματά τους, να ενισχύσουν την αυτογνωσία τους, να αναγνωρίσουν τις αιτίες του εθισμού τους και τις επιβαρυντικές συνθήκες που τις οδήγησαν στην παραβατικότητα. Να αισθανθούν ότι δεν είναι ανυπεράσπιστες και εγκαταλελειμμένες και ότι, με την κατάλληλη υποστήριξη, τη μέριμνα και την αγάπη των θεραπευτών και εμπλεκόμενες ενεργά στη διαδικασία της προσωπικής τους αλλαγής, μπορούν να πάρουν και πάλι στα χέρια τους το αύριο. (...) Γυναίκες που θα έχουν αποβάλει τον φόβο και θα έχουν μετατρέψει το οδυνηρό τους βίωμα σε δύναμη ζωής».

 Η συναισθηματική φόρτιση όλων είναι εμφανής, και ενώ η εκδήλωση έχει την επισημότητα μιας τελετής εγκαινίων, με τους λόγους των επίσημων προσκεκλημένων, δεν είναι καθόλου τυπική. Ο διευθυντής των φυλακών κ. Μακρής στη σύντομη, σεμνή ομιλία του μας δίνει μερικά στοιχεία:

«To κατάστημα λειτουργεί στο χώρο αυτό από το 2008, απαρτίζεται από πολλά τμήματα καθόσον φιλοξενούνται γυναίκες υπόδικες, κατάδικες, ανήλικες και μητέρες με παιδιά έως 3 ετών. Από το 2017 λειτουργεί αγροτικό τμήμα γυναικών όπου εργάζονται και μένουν 12 άτομα. Το ΚΕΘΕΑ λειτουργεί στο κατάστημα από το 2010 με τμήμα συμβουλευτικής με συνολικό αριθμό συμμετεχόντων 1.379 ατόμων και κοινότητα στην οποία έχουν συμμετάσχει 464 άτομα. Η θεραπευτική πτέρυγα των τοξικοεξαρτημένων κρατουμένων η οποία σήμερα εγκαινιάζεται θα συμβάλει περισσότερο στην απεξάρτηση και την επανεκκίνηση της ζωής τους. Μέριμνα μας είναι η εκπαίδευση, η κατάρτιση με εκπαιδευτικά προγράμματα, η εξασφάλιση καλών συνθηκών διαβίωσης όλων των φιλοξενούμενων με πλήρη σεβασμό των δικαιωμάτων τους και η προετοιμασία για την ομαλή επανένταξη τους».

Τίποτα όμως δεν μπορεί να συγκριθεί με το να ακούς τους ίδιους τους ανθρώπους να μιλούν για τον προσωπικό βίωμα στην προσπάθειά τους να επιστρέψουν στη ζωή και να την κερδίσουν πίσω, όπως της Στέλλας Τιμπατζάκου, η οποία ανεβαίνει τελευταία στο βήμα. Έχει υπάρξει ωφελούμενη του ΚΕΘΕΑ, σε αυτές εδώ τις φυλακές, έχει απεξαρτηθεί και αποφυλακιστεί. Έχοντας διανύσει όλη τη δύσκολη διαδρομή, δείχνει τον δρόμο και στις υπόλοιπες. Τα αυτονόητα για εμάς, για εκείνες είναι αγώνας.

«Εγώ είχα βρεθεί στη φυλακή εξαρτημένη, έγκυος 5 μηνών. Στο ΚΕΘΕΑ και ήταν σαν να απέκτησα οικογένεια, έμαθα πάρα πολλά πράγματα, να σέβομαι τον εαυτό μου, να δημιουργώ φιλίες, να μπορώ να μοιράζομαι, να ζω ανθρώπινα ακόμα και το να τρώω φυσιολογικά, να σκέφτομαι ότι θέλω να ζήσω και να είμαι καλά, και να είναι καλά και το παιδάκι μου.

Αυτά που είπατε, κυρία πρόεδρε, στην ομιλία σας ήταν ακριβώς όλη αυτή η πορεία που χρειάζεται και κάνουμε όσοι έχουμε βρεθεί σε αυτό τον δύσκολο δρόμο της εξάρτησης και της φυλακής. Θέλω πραγματικά να ευχαριστήσω όλους εσάς για αυτό το μεγάλο βήμα που γίνεται, είμαι πάρα πολύ συγκινημένη, γιατί όταν είσαι μέσα στη φυλακή όσα και να κάνεις, όταν ήταν μέχρι τις 5, δεν είναι καθόλου εύκολο να γυρίσεις πίσω στην παραβατικότητα με ανθρώπους που σου χτυπάνε την πόρτα, και μπορεί να συνεχίσεις όταν βγεις έξω, και όχι να φροντίσεις τον εαυτό σου και να κάνεις θεραπεία».

Δίπλα της ένα ακόμα φωτεινό παράδειγμα: Η αντιπρόεδρος του διοικητικού συμβουλίου, το οποίο ορίστηκε 3 χρόνια πριν, κ. Φωτεινή Λεομπίλα, παλιά ωφελούμενη του ΚΕΘΕΑ, χρήστρια η οποία κατάφερε να απεξαρτηθεί και να ξεχωρίσει με τη δράση της και το παράδειγμά της.

Η ΠτΔ μαζί με τις –στον δρόμο προς την απεξάρτηση– κρατούμενες

Αν μπορούσατε να τις δείτε, θα καταλαβαίνατε τι σήμαινε για τις 13 αυτές γυναίκες η λειτουργία 24ωρου ξενώνα του ΚΕΘΕΑ όπου θα διαμένουν εκτίοντας παράλληλα την ποινή τους. Κάθονται στις καρέκλες της πρώτης σειράς, δεξιά και αριστερά από την Κατερίνα Σακελλαροπούλου. 

Το να τις ακούς να λένε δυο λόγια, είναι η πιο συγκινητική στιγμή. Όμορφα ντυμένες, ντροπαλές αλλά και χαρούμενες, η κάθε μία με τον δικό της αγώνα αλλά όλες μαζί η μία δίπλα στην άλλη. Αυτές, στην κυριολεξία ήταν οι οικοδέσποινες της εκδήλωσης και μας δεξιώθηκαν στο καινούργιο τους σπίτι για να γιορτάσουν μαζί μας κάτι πολύ περισσότερο από μια θεραπεία απεξαρτήσης: το ότι βρήκαν νόημα και δύναμη για την ίδια τη ζωή.

Τους το χρωστάω, να μεταφέρω τα λόγια της κάθε μίας τους, σαν τεκμήριο της πολύ σπουδαίας δουλειάς που κάνουν με τους θεραπευτές τους, με την πολύτιμη συνδρομή των ανθρώπων του ΚΕΘΕΑ.

• «Καλημέρα σας, είμαι η Ναταλία, είμαι 9 μήνες καθαρή, σας ευχαριστούμε πάρα πολύ που ήρθατε σήμερα σε εμάς, συγχωρέστε με έχω πάρα πολύ άγχος. Για μένα ο ξενώνας είναι πάρα πολύ σημαντικό που φτιάχτηκε και σας ευχαριστούμε όλους, είναι πηγή δύναμης και ελπίδας για εμάς που είμαστε εξαρτημένες και προσπαθούμε να ξαναβρούμε μία βάση και να σταθούμε στα πόδια μας, χωρίς χρήση και παραβατικότητα».
• «Καλημέρα μας, κι εγώ έχω πάρα πολύ άγχος, σας ευχαριστούμε πολύ που είστε εδώ σήμερα και που μας κάνετε την τιμή να μας εγκαινιάσετε το νέο μας σπίτι, είμαι κι εγώ πάρα πολύ συγκινημένη, ο ξενώνας είναι όντως μια καινούργια αρχή για τη ζωή μου, μαζί με τη δημιουργία του δημιουργώ κι εγώ από την αρχή τον εαυτό μου. Εμένα μου δίνεται και μια δεύτερη ευκαιρία εδώ στο πρόγραμμα, γιατί συνεχίζω τις σπουδές μου μετά από 17 χρόνια και στόχος μου είναι το πτυχίο».
• «Με λένε Ειρήνη, και είμαι 6 μήνες καθαρή».
• «Ονομάζομαι Αλεξάνδρα, είμαι 56 χρονών, είμαι 4 μήνες καθαρή, εδώ βρήκα μια μεγάλη δύναμη, ένα ιδανικό σπίτι, που με βοήθησε να σταθώ στα πόδια μου».
• «Γεια σας, είμαι η Σαλέχα, είμαι από Αφγανιστάν, 26 χρονών, είναι η πρώτη προσπάθειά μου εδώ, είμαι καινούργια…»
• «Ευχαριστούμε πάρα πολύ για την τιμή που μας κάνατε, εγώ είμαι η Δέσποινα, είμαι 2 χρόνια καθαρή, στην κοινότητα βρήκα την αγάπη, την οικογένεια και τη στήριξη άλλων μελών που με τον ίδιο στόχο βαδίζουμε. Τώρα επειδή έχω τρακ θα ακολουθήσω της συμβουλή  της θεραπεύτριάς μου, μίλα με την ψυχή όχι με το μυαλό. Εγώ, κυρία πρόεδρε, ήμουν ένα αγρίμι έξω, δεν είμαι ο άνθρωπος που βλέπετε τώρα έχω τεράστια διαφορά, έχω αλλάξει πάρα πολύ, και αυτό το χρωστάω στο ΚΕΘΕΑ εν Δράσει, έχει αλλάξει η ζωή μου βρήκα τον εαυτό μου και την οικογένεια που δεν έχω. Σας ευχαριστώ πολύ».
• «Με λένε Βικτώρια, είμαι 36 χρονών, είμαι 6 μήνες καθαρή, κι εγώ έχω πολύ άγχος, θέλω να σας εκφράσω την ευγνωμοσύνη μου σε εσάς και όλους τους καλεσμένους, για την τιμή που μας κάνετε, που βρήκατε χρόνο και τη δυνατότητα να μας επισκεφθείτε, για μένα το ΚΕΘΕΑ εν Δράσει είναι μία χώρα που βρήκα ξανά τον εαυτό μου που έχω χάσει όταν μπήκα σε χρήση, ευχαριστούμε πάρα πολύ».
• «Γεια σας, είμαι ένα μήνα καθαρή, ο ξενώνας για μένα είναι πολύ σημαντικός γιατί αυτό που δεν βρήκα στο δρόμο τόσα χρόνια το βρήκα εδώ μέσα, οικογένεια, αγάπη, φροντίδα, ελπίδα…»
• «Εγώ είμαι η Σοφία, είμαι 31 χρονών, είναι η πρώτη προσπάθειά μου στο ΚΕΘΕΑ, είμαι 1 μήνα καθαρή, και ήρθα εδώ για να βρω τον εαυτό μου και να ανακαλύψω πραγματικά τι μπορώ να κάνω. Στη ζωή μου, αυτό. Σας ευχαριστούμε».
• «Εγώ είμαι η Στεφανία και είμαι 42 χρονών, είμαι 2 μήνες καθαρή, η πρώτη μου προσπάθεια να απεξαρτηθώ, έχω πάρα πολύ άγχος, ευχαριστούμε για την τιμή που μας κάνετε, μας βοηθάτε στην προσπάθεια μας για απεξάρτηση μας μέσα στις φυλακές».
• «Εγώ είμαι η Βικτωρία, είμαι 31 χρονών, σας ευχαριστώ πολύ που είστε σήμερα εδώ πέρα μαζί μας, είναι πολύ σημαντικός ο ξενώνας για εμάς γιατί θα φύγουμε από το ένα κελί που είμαστε όλη μέρα. Και γιατί θα είμαστε και με την ομάδα μας, μέσα στον ξενώνα όλες μαζί. Δεν θα έχουμε σχέση με κρατούμενες, και τη φυλακή, έχω πολύ τρακ, ευχαριστώ πολύ».
• «Είμαι η Γεωργία, είμαι 19 χρονών, είμαι 2 μέρες στην κοινότητα και είναι τιμή μας που είστε σήμερα εδώ».
• «Καλημέρα είμαι η Κατερίνα, ευχαριστούμε πάρα πολύ που μας κάνετε την τιμή σήμερα και είστε εδώ, να είστε καλά».

 Όταν τελείωσαν, η Πρόεδρος σηκώθηκε και τους απηύθυνε ακριβώς τα λόγια που ταίριαζαν στην περίσταση.

«Θα ήθελα κι εγώ να σας ευχαριστήσω πάρα πολύ -όπως βλέπετε, άγχος και συγκίνηση έχουμε όλες- που τα μοιραστήκατε όλα αυτά μαζί μου, είναι δική μου η τιμή, και είμαι βέβαιη ότι ήδη αρκετές έχετε διανύσει ένα κομμάτι αυτού του δύσκολου δρόμου… δεν είμαι ειδική βέβαια στο θέμα…

Και στις δυσκολίες κανείς μπορεί να λυγίσει και να σπάσει καμιά φορά, κανείς δεν είναι εκτός κινδύνου, πραγματικά, άλλοι είναι περισσότερο ή λιγότερο τυχεροί, ο κίνδυνος όμως υπάρχει πάντα και για όλους. Και επειδή δεν μπορεί κανείς να τα βγάλει πέρα μόνος του, για αυτό έχει υποχρέωση η κοινωνία να είναι αλληλέγγυα και να είμαστε εδώ.

Και είναι και συμβολική η παρουσία μας, γιατί αυτό το οφείλουμε όλοι, να στηρίζουμε ο ένας τον άλλο, αυτό είναι βέβαιο, το μήνυμα πρέπει να είναι ότι δεν είσαι μόνος, δεν είσαι μόνη, είναι το πιο σημαντικό, και αυτός είναι και ο ρόλος και της πολιτείας. Αυτό γίνεται μέσα σε αυτές τις δομές, και μετά αναλαμβάνετε οι ίδιες, όχι μόνο με τους θεραπευτές σας, με την πολύτιμη αυτή στήριξή τους, αλλά κυρίως με όλη αυτή την  εμπειρία και αυτή η οικογένεια που λέτε ότι βρήκατε εδώ, και είναι όχι απλώς συγκινητικό αλλά αυτή είναι όλη η δύναμή σας αυτού και θερμά συγχαρητήρια σε όλους για ό,τι γίνεται εδώ, και είμαι βέβαιη ότι θα τα καταφέρετε.

Να είστε πάντα καλά».

 Δύο θεραπεύτριες πίσω μου έκλαιγαν. Ήμασταν συγκινημένοι. Η Πρόεδρος. Οι ωφελούμενες. Όλοι εμείς που ήμασταν εκεί.

«Το πιο σημαντικό σήμερα ήταν ότι είχαμε το δάκρυ της ίδιας τη Δημοκρατίας για το πιο ευαίσθητο κομμάτι των εξαρτημένων, που είναι οι φυλακισμένες γυναίκες» σημείωσε ο Πρόεδρος του ΚΕΘΕΑ κ. Λιάπης.

Στη συνέχεια οι γυναίκες ξενάγησαν την Πρόεδρο στους διάφορους χώρους του νέου τους σπιτιού.

«Εδώ είναι η κουζίνα μας, μαγειρεύουμε, τα κάνουμε όλα είναι χειροποίητα ό,τι φτιάχνουμε, έχουμε όλο τον εξοπλισμό… Εδώ τα γραφεία μας... Εδώ είναι το σαλονάκι μας, εδώ χαλαρώνουμε… Κι εδώ το δωμάτιο με τις κουκέτες, για τον ύπνο…»

Ακολούθησε κέρασμα με εδέσματα που είχαν μαγειρέψει, και μια ατμόσφαιρα χαράς και γιορτής.

Υ.Γ. 1 Παράλληλα, με τον ξενώνα λειτουργεί συμβουλευτικό πρόγραμμα, που σημαίνει ότι γίνονται θεραπευτικές συνεδρίες προσέγγισης και υποστήριξης σε όλο τον πληθυσμό των κρατουμένων με πρόβλημα χρήσης ουσιών, χωρίς απαραίτητα να απαιτείται να έχουν διακόψει τη χρήση. Στην ουσία είναι ο προθάλαμος μέσα από τον οποίον οι κρατούμενοι/ες έρχονται σε επαφή με το πρόγραμμα και πείθονται να ενταχθούν, σε συνδυασμό με τα νομικά ευεργετήματα που συνεπάγεται η συμμετοχή τους.

Υ.Γ. 2 Τον περασμένο Ιούλιο στις φυλακές Κορυδαλλού εγκαινίασαν τον πρώτο ξενώνα θεραπευτικής κοινότητας του ΚΕΘΕΑ σε 24ωρη βάση. Τα προγράμματα αυτά κατά τα οποία αναβαθμίζεται η θεραπεία εντός φυλακών είναι αποτέλεσμα μνημονίου συνεργασίας του ΚΕΘΕΑ με τη Γενική Γραμματεία Αντεγκληματικής Πολιτικής του Υπουργείου Δημόσιας Τάξης και του Υπουργείου Υγείας.

Υ.Γ. 3 Τo KΕΘΕΑ ΕΝ ΔΡΑΣΕΙ με έδρα την Αθήνα δραστηριοποιείται με μονάδες στο Κατάστημα Κράτησης Κορυδαλλού Ι, στο Κατάστημα Κράτησης Κορυδαλλού ΙΙ, στο Νοσοκομείο Κρατουμένων Κορυδαλλού «Άγιος Παύλος», στο Κατάστημα Κράτησης Κορίνθου, στο Κατάστημα Κράτησης Γυναικών Ελεώνα Θηβών, στον Συμβουλευτικό Σταθμό Λειβαδιάς. Το επόμενο διάστημα θα ξεκινήσει συμβουλευτική υποστήριξη κρατουμένων στο Ψυχιατρείο Κρατουμένων Κορυδαλλού, στο Κατάστημα Κράτησης 'Αμφισσας και στο Κατάστημα Κράτησης Μαλανδρίνου. Μεταξύ των μονάδων του συγκαταλέγονται και τρεις (3) Θεραπευτικές Κοινότητες για κρατούμενους, στα Καταστήματα Κράτησης Κορυδαλλού Ι & ΙΙ και στις Γυναικείες Φυλακές Ελεώνα Θηβών. Διαθέτει επίσης Κέντρο Υποδοχής και Επανένταξης Αποφυλακισμένων στην πόλη της Αθήνας.