Θα συμβιβαστούμε για πάντα με την αθλιότητα;

Πολιτεία και πανεπιστήμιο βρίσκονται μπροστά σε μια σημαντική πρόκληση. Να αλλάξουν ριζικά το καθεστώς λειτουργίας των φοιτητικών εστιών, ώστε από άντρα συμμοριών και βαρέλια δίχως πάτο για τα χρήματα των φορολογούμενων, να μετατραπούν σε υπηρεσίες στέγασης και φοιτητικής μέριμνας υψηλής ποιότητας, διευρύνοντας την ισότητα των ευκαιριών στο πανεπιστήμιο για νέους από φτωχότερες οικογένειες.

Όσα φοβερά και τρομερά αποκαλύφθηκαν πρόσφατα για τις φοιτητικές εστίες της χώρας, με αφορμή τα γεγονότα στην εστία του ΕΜΠ, φαίνεται ότι δίκαια συγκλόνισαν την κοινή γνώμη, χωρίς όμως να είναι πρωτόγνωρα. Τα ίδια είχαν αποκαλυφθεί στην ίδια εστία (Μάιο) αλλά και παραδίπλα σε εκείνη του ΕΚΠΑ (Δεκέμβριο) μόλις το 2020 και το 2018 στην εστία του ΑΠΘ, ενώ ανάλογες καταγγελίες υπήρχαν και παλαιότερα. Τα πανεπιστήμια όμως μέχρι τώρα περιορίστηκαν στα συνηθισμένα αιτήματα περί αύξησης της χρηματοδότησής τους για τη συντήρηση των κτιρίων και η πολιτεία στις υποσχέσεις ικανοποίησής τους. Χωρίς καμία εξήγηση γιατί δεν θα ξανασυμβούν τα ίδια στο μέλλον ή γιατί θα βελτιωθεί η ποιότητα των υπηρεσιών στέγασης, όπως είναι αναγκαίο. Παρότι δύσκολα θα ζητούσε κανείς περισσότερα τεκμήρια για να συμπεράνει ότι το σημερινό μοντέλο διοίκησης και διαχείρισης των εστιών έχει παταγωδώς αποτύχει, ακόμα και στα στοιχειώδη, την ασφάλεια των φοιτητών. Ενώ και ο πρόσφατος νόμος για τα πανεπιστήμια, παρά τις διακηρύξεις περί πληρότητάς του, δεν προέβλεψε αλλαγές στο καθεστώς των εστιών και γενικότερα στον τρόπο διοίκησης και διαχείρισης των πόρων και της περιουσίας των ιδρυμάτων. Πόσο όμως ευφυές είναι να επαναλαμβάνουμε τα ίδια και να περιμένουμε διαφορετικά αποτελέσματα;

Ούτε παλαιότερα η «συνδιοίκηση» των εστιών με τις φοιτητικές παρατάξεις, ούτε η διοίκησή τους ως αγγαρεία από ερασιτέχνες καθηγητές πανεπιστημίων, που έχουν άλλες σημαντικότερες δουλειές να κάνουν,  μπορούν να εξασφαλίσουν αποτελεσματική διοίκηση και διαχείριση των εστιών. Μπορεί να μην έχουν όλα τα πανεπιστήμια το απαραίτητο προσωπικό για να αναλάβουν τη διαχείριση των εστιών τους, αλλά ούτε ο σημερινός κατακερματισμός της διοίκησης και της διαχείρισης μεταξύ πανεπιστημίων και υπουργείου αποτελεί λύση, καθώς κατακερματίζονται μαζί η ευθύνη και η λογοδοσία για τη λειτουργία τους. 

Τι να κάνουμε;

Αν η τοποθέτηση τουρνικέ για την ελεγχόμενη είσοδο, φυλασσόμενα από τις ΟΠΠΙ για να μην καταστραφούν, αποτελεί μια άμεση αντίδραση για την αποκατάσταση του αισθήματος ασφάλειας όσων διαμένουν εκεί είναι αναγκαία, οι αλλαγές που πρέπει να γίνουν οφείλουν να είναι μακράς πνοής. Η διοίκηση και η διαχείριση των εστιών, μαζί με όλη την υλική (π.χ. κληροδοτήματα) και άυλη (π.χ. πατέντες) περιουσία και τους λοιπούς πόρους των πανεπιστημίων (π.χ. έρευνας) πρέπει να ανατεθεί σε διακριτό νπιδ κάθε ιδρύματος, το οποίο θα αναλάβουν πρόσωπα με κατάλληλα επαγγελματικά προσόντα και ικανότητες, όπως επιχειρήθηκε το 2011 με το «νόμο Διαμαντοπούλου», αλλά δεν εφαρμόστηκε. Κατά περίπτωση, τα ιδρύματα θα μπορούν είτε να διαχειριστούν με ίδιο προσωπικό τις εστίες, είτε να προσλάβουν εργολάβο για το σκοπό αυτό, ο οποίος θα είναι υπόλογος απευθείας στη διοίκηση του ιδρύματος και όχι στο υπουργείο.

Αυτό όμως δεν θα λειτουργήσει αποτελεσματικά, αν και οι φοιτητές που διαμένουν στις εστίες δεν ενδυναμωθούν διαθέτοντας την επιλογή να φύγουν, όταν οι συνθήκες διαβίωσης δεν είναι ικανοποιητικές. Αυτό μπορεί να διασφαλιστεί, αν το ποσό που σήμερα διατίθεται ετησίως από το κράτος για τη λειτουργία και συντήρηση των εστιών, δοθεί ως στεγαστικό επίδομα στους δικαιούχους φοιτητές, ενώ στις εστίες δοθεί η δυνατότητα να χρεώνουν εύλογο ενοίκιο από όσους επιλέγουν να μείνουν σε αυτές. Με τα έσοδα αυτά τα ιδρύματα θα μπορούν να καλύψουν το κόστος διαχείρισης και συντήρησης των εστιών τους, αρκεί πρωτίστως να φροντίζουν ώστε οι υπηρεσίες που προσφέρουν να ικανοποιούν τις ανάγκες των φοιτητών τους. Αν όμως αυτό δεν συμβαίνει, όπως τόσο συχνά συμβαίνει τώρα, οι φοιτητές θα έχουν τα χρήματα στη τσέπη τους για να πάνε αλλού να μείνουν. Αν οι φοιτητικές εστίες δεν έχουν έσοδα, η ευθύνη είναι των διαχειριστών τους (του νπιδ), και ο λόγος ανήκει πρωτίστως στη διοίκηση του ιδρύματος. Όχι στο υπουργείο που, κατά κανόνα, μόνο την αποκάλυψη όποιας δυσάρεστης πραγματικότητας δεν επιθυμεί. Εννοείται ότι δικαίωμα διαμονής στις εστίες έχουν μόνο οι πραγματικοί φοιτητές που προχωρούν στις σπουδές τους, με προτεραιότητα τους πρωτοετείς, για χρόνο ίσο με τον χρόνο των σπουδών και για το διάστημα που γίνονται μαθήματα στα πανεπιστήμια. Χριστούγεννα, Πάσχα και καλοκαίρι, εφόσον οι εστίες είναι καθαρές και συντηρημένες, μπορούν να αξιοποιούνται για τη φιλοξενία συνεδρίων ή άλλων δραστηριοτήτων αυξάνοντας τα έσοδά τους, όπως συμβαίνει και σε πολλές άλλες χώρες. Στεγαστικό επίδομα στους φοιτητές χορηγείται ήδη και αυξήθηκε πρόσφατα. Μπορεί να βελτιωθεί και να επεκταθεί καλύπτοντας και τους φοιτητές που διαμένουν στις εστίες με χρήματα που και σήμερα δαπανά το κράτος.

Τα παραπάνω θα βελτίωναν σημαντικά την ποιότητα της φοιτητικής μέριμνας στη χώρα μας. Οι ειδικοί όμως γνωρίζουν ότι δεν θα βελτίωναν και την κοινωνική δικαιοσύνη. Αυτή υπαγορεύει το στεγαστικό επίδομα και οι άλλες παροχές που έχουν οι φοιτητές να επιστρέφεται στην πολιτεία, όταν και εφόσον οι απόφοιτοι αρχίσουν να έχουν επαρκή δικά τους εισοδήματα από τη δουλειά τους, μέσω των φόρων τους. Για να μπορεί η πολιτεία να στηρίζει όλους όσοι χρειάζονται τη στήριξή της. Αυτή όμως είναι μια μεγαλύτερη συζήτηση, που πρέπει επίσης σύντομα να κάνουμε για το σύνολο της φοιτητικής μέριμνας (σίτιση, στέγαση και συγγράμματα) και τα έξοδα διαβίωσης των φοιτητών.

Γιατί δεν έχουν σημασία μόνο οι μεταρρυθμίσεις που κάνουμε, αλλά και αυτές που δεν τολμούμε. Συμβιβαζόμενοι για πάντα ακόμα και με την αθλιότητα;