Διεθνής Έκθεση Θεσσαλονίκης: Στιγμιότυπα από την ιστορία της

Της έχουν σύρει χιλιάδες πράγματα άνθρωποι που αδυνατούν να κατανοήσουν την αίγλη του φολκλόρ. Την έχουν αποκαλέσει κατάλοιπο του παρελθόντος, παρέλαση παραγόντων, σόου εξαγγελιών. Ακόμη ωστόσο και αν ενίοτε η σημασία της αμφισβητείται, η Διεθνής Έκθεση Θεσσαλονίκης έχει εδραιωθεί στις συνειδήσεις των Ελλήνων ως το διαχρονικό μοτίβο του φθινοπώρου, μια διοργάνωση φορτωμένη με παραδόσεις και τους δικούς της ποπ μύθους.

Από το 1926 και την παρθενική διεξαγωγή της επί της λεωφόρου Βασιλέως Γεωργίου, έως τη φετινή διοργάνωση των 320 επιχειρήσεων και των 1.500 εκθετών στους χώρους της HELEXPO, με τιμώμενη χώρα τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα, η ΔΕΘ έχει υποστεί και αντιπαρέλθει εναλλαγές κυβερνήσεων και πολιτικές αναταραχές, εγχώριες και διεθνείς κρίσεις, δικτατορίες, οικονομικά κραχ, μεταμορφωτικές κοινωνικές ζυμώσεις. Έχει παράλληλα καλλιεργήσει τη δική της κοινωνιολογία, μέσα από τα πρόσωπα, τα γεγονότα και τα ανέκδοτα που την έχουν σημαδέψει. Αυτά είναι ορισμένα από τα vintage ενσταντανέ τα οποία σφράγισαν τη συλλογική μνήμη στη διάρκεια της πολυετούς πορείας της Διεθνούς Έκθεσης Θεσσαλονίκης.

Διεθνής Έκθεση Θεσσαλονίκης: Οι ημερομηνίες - ορόσημο

1926: Ανοίγουν οι πύλες της πρώτης διεθνούς εμποροπανήγυρις, σε κατεδαφισμένο πλέον κτίριο της περιοχής Στρατηγείου. Ο Τύπος της εποχής παιανίζει την επίσκεψη στις εγκαταστάσεις ως «εθνικό καθήκον». Επιπλέον δέλεαρ, το απρόσμενο δώρο της Nestlé, για το οποίο σχηματίζονται ατέλειωτες ουρές: Η εταιρία έχει υποσχεθεί τη διανομή δωρεάν γάλακτος. Πρόκειται άλλωστε για εποχές ανέχειας.

1935: Φεύγει από τη ζωή ο εμπνευστής της Έκθεσης Νικόλαος Γερμανός, έχοντας προλάβει να χαρεί για τέσσερις μόλις ώρες την παραχώρηση των νέων εγκαταστάσεων της ΔΕΘ. Ήταν τέτοια η προσήλωσή του στο έργο, ώστε στο παρελθόν είχε απειλήσει: «Το έργο θα συντελεσθή άλλως... θα αυτοκτονήσων».

1938: Διερχόμενος από το Βελιγράδι, ο Ελευθέριος Βενιζέλος γίνεται ο πρώτος έλληνας πρωθυπουργός που επισκέπτεται τη ΔΕΘ. Την ίδια χρονιά πραγματοποιείται διάρρηξη στα γραφεία διοίκησης από αρειμάνιο λωποδύτη, του οποίου η λεία αποτελείται αποκλειστικά από εκλεκτά πούρα.

1944: Μπροστά στη διαφαινόμενη ήττα τους, οι Γερμανοί κατακτητές ανατινάζουν τα πολεμοφόδιά τους προκειμένου να μην πέσουν στα χέρια των συμμάχων, μαζί και τα περίπτερα της Έκθεσης.

1951: Έπειτα από δεκαετή απουσία, πραγματοποιείται η πρώτη μεταπολεμική Διεθνής Έκθεση Θεσσαλονίκης και έκτοτε συνεχίζει αδιάλειπτα τη λειτουργία της.

1960: Ξεκινά το Φεστιβάλ Κινηματογράφου Θεσσαλονίκης, αρχικά ως Εβδομάδα Ελληνικού Κινηματογράφου, μια ιδέα των Λίνου Πολίτη και Παύλου Ζάννα η οποία υιοθετήθηκε αμέσως από τη ΔΕΘ. 

1965: Το τεταμένο πολιτικό κλίμα μετά την πτώση της κυβέρνησης του Γεώργιου Παπανδρέου έχει επιπτώσεις και στη ΔΕΘ. Κανείς πρωθυπουργός δεν έρχεται για να την εγκαινιάσει και το καθήκον αναλαμβάνει ο νομάρχης Νικόλαος Κούρναβος.

1970: Ολοκληρώνεται το εντυπωσιακό νέο αρχιτεκτονικό στοιχείο της Έκθεσης, ο Πύργος του ΟΤΕ, έργο του Αλέξανδρου Αναστασιάδη. Έργο φουτουριστικό για την εποχή του, στο πέρασμα του χρόνου έχει εκλάβει διαστάσεις μνημειακού κτίσματος, ενώ στον περιστρεφόμενο τρίτο όροφό του έχουν σερβιριστεί απειράριθμα ποτά με θέα στα αστέρια.

1971: Τραγική έναρξη για την 36^η ΔΕΘ, καθώς ανήμερα των εγκαινίων καίγεται στη θάλασσα της Αδριατικής το μεγαλύτερο ελληνικό φεριμπότ, με απολογισμό δεκάδες νεκρούς.

1974: Μεταπολιτευτικά εγκαίνια με πρωτοφανή παλμό στο Παλέ ντε Σπορ, καθώς η χώρα υποδέχεται τον Κωνσταντίνο Καραμανλή.

1978: Δύο μόλις μήνες μετά τον καταστροφικό σεισμό της Θεσσαλονίκης, ολοκληρώνεται επιβλητικό πρόγραμμα αποκατάστασης και δημιουργίας νέων εκθετηρίων, ενώ θεμελιώνεται το περίπτερο 13, το μεγαλύτερο που διαθέτει μέχρι σήμερα η ΔΕΘ. Δεδομένης της συγκυρίας, δεν διοργανώνεται λαϊκή υποδοχή κατά την άφιξη του Κωνσταντίνου Καραμανλή στην πόλη.

1984: Εποχή Ανδρέα και απαρχή σκληρών αντιπαραθέσεων με τον νεοεκλεγέντα πρόεδρο της Νέας Δημοκρατίας, Κωνσταντίνο Μητσοτάκη. «Είναι απόδειξη εκφυλισμού της Ν.Δ. ότι μπόρεσε να επιλέξει έναν Εφιάλτη για αρχηγό της», δηλώνει από τη Θεσσαλονίκη ο τότε πρωθυπουργός. Οι ΔΕΘ σταδιακά χάνουν τον εμπορικό – εξαγωγικό χαρακτήρα τους και το πρώτο πλάνο περνά στα μεγάλα κομματικά επιτελεία.

1997: Ο Κώστας Σημίτης εγκαινιάζει τη ΔΕΘ από το Βελλίδειο. Την ίδια ημέρα, η Ελλάδα κερδίζει στη Λωζάνη τη διοργάνωση των Ολυμπιακών Αγώνων του 2004. Ο πρωθυπουργός φτάνει στο συνεδριακό κέντρο με δέκα λεπτά καθυστέρηση προκειμένου να γνωρίζει το αποτέλεσμα της ψηφοφορίας.

Διεθνής Έκθεση Θεσσαλονίκης: Καινοτομίες, θεάματα και εφευρέσεις

Το 1926 η εταιρία «Χριστοδούλου - Παστέρ» λανσάρει την «επαναστατική θεραπεία συφυλίδος με το ελληνικό βισμούθιο», το 1928 ατραξιόν της διοργάνωσης είναι το ομοίωμα του Λευκού Πύργου από σαπούνι που παρουσιάζει η εταιρία «Οικονομίδου - Φλίσκου» και το 1930 ένα εξακύλινδρο μοντέλο της Dodge με υδραυλικά φρένα προκαλεί το δέος του πλήθους, τη στιγμή που το περίπτερο της «Φυτρίχ» υπόσχεται μαλλιά ακόμη και στους σπανούς.

Βασικό δέλεαρ της έκθεσης, η ψυχαγωγία γνωρίζει μεγάλη άνθηση από τις πρώτες διοργανώσεις. Στην 6^η ΔΕΘ του 1931 παρουσιάζεται στο Λούνα Παρκ το πρωτοφανές θέαμα, «ο γύρος του θανάτου», από τον Μπίλι Γουόρντ και τη σύζυγό του Μαρζερί. Ήδη από το 1937 λειτουργεί βιενέζικο πράτερ και στο λούνα παρκ φιγουράρουν ξύλινα αλογάκια, αυτοκινητάκια, διαγωνισμοί με κρίκους, ο Ιπτάμενος Ίππος με την Όμορφη Αμαζόνα και η περιστρεφόμενη μοτοσικλέτα του νεοϋορκέζου σερ Ρίγκινγκ.

Το 1938, μεγάλο θέαμα της 13^ης ΔΕΘ ήταν ο Άνθρωπος Κανόνι και το 1954 την ανάσα των επισκεπτών κόβει με τα ριψοκίνδυνα ακροβατικά του ο Ιπτάμενος Ολλανδός. Στο ίδιο μοτίβο, τα χρόνια που ακολούθησαν παρουσιάστηκαν φλεγόμενοι πυρσοί, καταδυτικά ακροβατικά, κούρσες σε τεντωμένο σκοινί, μαζορέτες, τσιρλίντερ, κασκαντέρ.

Στις μεγάλες καινοτομίες της ΔΕΘ, ο θρύλος θέλει να έχουν κάνει την εμφάνισή τους στον θεσμό πλυντήρια που πλένουν χωρίς νερό, κοτόπουλα που ψήνονται με ηλιακή ενέργεια, οι πρώτες τηλεφωνικές συσκευές του ΟΤΕ και οι πρώτες οθόνες κλειστού κυκλώματος, ενώ εδώ έκανε το 1957 το ντεμπούτο της και η ευρεσιτεχνία η οποία έμελλε να αλλάξει την ιστορία της καφεποσίας: Ο φραπές του Δημήτρη Βακόντιου.

Το 1974, μια ημέρα προτού ολοκληρωθεί η έκθεση, η Θεσσαλονίκη αποκτά πρώτη σε όλα τα Βαλκάνια κινηματογράφο ντράιβ-ιν: Η περίσταση κρίνεται κατάλληλη για την προβολή του «Ένα μάγκνουμ για τον επιθεωρητή Κάλαχαν», με τον Κλιντ Ίστγουντ.

Διεθνής Έκθεση Θεσσαλονίκης: Η ΔΕΘ των διασήμων

Άντονι Κουίν και Ρίτα Χέιγουορθ, Κλάους Κίνσκι, Μπόμπι Τζόνσον και Κορίνα Τσοπέη, Τσιτσάνης και Ίαν Γκίλαν: Το διεθνές και εγχώριο γκλάμουρ έχουν το δικό τους μερίδιο στη μυθολογία της ΔΕΘ. Με τον αριθμό των επισκεπτών να ξεπερνά το ένα εκατομμύριο τη δεκαετία του 1950, το λαϊκό παλμαρέ μεταφέρει την έδρα του στη συμπρωτεύουσα τις πρώτες ημέρες του φθινοπώρου και η επέλαση σε μπουζούκια και νυχτερινά κέντρα αποτελεί τμήμα του εποχικού εθιμοτυπικού.

Μανώλης Χιώτης και Μαίρη Λίντα στο «Παλλάς», Στέλιος Καζαντζίδης και Μαρινέλλα στους «Χορτζατζήδες», Βασίλης Τσιτσάνης και Γιώτα Λύδια στο «Πανόραμα», και Τώνης Μαρούδας στη «Χαβάη». Το 1960 βγαίνει σε δημοπρασία υπέρ δημοτικού βρεφοκομείου χορός με την Αλίκη Βουγιουκλάκη, στην οποία πλειοδοτεί ο εφοπλιστής Νομικός με το αστρονομικό ποσό των τριάντα χιλιάδων δραχμών.

Το 1962 φιλοξενείται το ίσως υψηλότερο πολιτικό πρόσωπο που πέρασε από τη ΔΕΘ, στο πρόσωπο του αμερικανού αντιπροέδρου Λίντον Τζόνσον. Το 1964 κάνουν την εμφάνισή τους η Μις Υφήλιος Κορίνα Τσοπέη και η Μις ΗΠΑ Μπόμπι Τζόνσον, ενώ την ίδια χρονιά, το σκανδαλιστικό ντεκολτέ της Ελένης Ανουσάκη γίνεται αιτία να απαγορευτεί η είσοδός της στο φεστιβάλ κινηματογράφου.

Το 1965, με την κούρσα της κατάκτησης του διαστήματος να μεσουρανεί, ΗΠΑ και ΕΣΣΔ στέλνουν στη συμπρωτεύουσα τους πρωτοκλασάτους αστροναύτες Κούπερ, Κόνραντ, Λεόνοφ και Μπελάγιεφ και το 1966 η Βέρα Κρούσκα κερδίζει τον τίτλο του νέου διαγωνισμού Μις Φεστιβάλ.

Στα τέλη των sixties, τη συναυλιακή σκηνή του Παλέ ντε Σπορ τιμούν ο Σαρλ Αζναβούρ, η Σιλβί Βαρτάν και ο Τζόνι Χάλιντεϊ, το 1972 σειρά παίρνει η Πάτι Μπράβο η οποία κάνει διαδοχικά sold-out, καθώς την περίοδο εκείνη κάνει πάταγο με το «Λα Μπάμπολα». Το 1980 ερμήνευσε ζωντανά στη ΔΕΘ ο Deep Purple Ίαν Γκίλαν και το 2001 η Μερσέδες Σόσα.

Φτάνοντας στο σήμερα, τον celebrity παλμό του θεσμού συντηρούν οι εγχώριοι επώνυμοι, έστω κι έτσι ωστόσο η ΔΕΘ δεν παύει να παραμένει ένα γουστόζικο παράθυρο του φθινοπωρινού ημερολογίου της Θεσσαλονίκης, μια περίοδος γεμάτη καλή, ενίοτε κακή ενέργεια, και πολλές αφορμές για σουλάτσα στην πόλη.

(Στο άρθρο αξιοποιήθηκαν πληροφορίες και εικόνες από το βιβλίο του Κυριάκου Α. Ποζρικίδη, «Ιστορίες της Έκθεσης», εκδόσεις ΔΕΘ – HELEXPO)