Γιατί θα έχουμε έναν δύσκολο χειμώνα ενεργειακά;

Oι τιμές στην ενέργεια κάνουν ράλι τους τελευταίους μήνες, ενώ θεριεύει η ανησυχία για το τι θα συμβεί το χειμώνα αν η Ρωσία σταματήσει την παροχή φυσικού αέριο στην Ευρώπη.

Κυβερνητικά μέλη προέβησαν σε δηλώσεις σχετικά με την επάρκεια της Ελλάδας και οι συζητήσεις για εναλλακτικές λύσεις και μέτρα εντείνονται. Στις 20 Ιουλίου η Ευρωπαϊκή Επιτροπή θα παρουσιάσει το  σχέδιο έκτακτης ανάγκης για την ενέργεια.

Πώς λειτουργεί η αγορά ενέργειας και τι συμβαίνει πραγματικά με την κρίση που διανύουμε; Ποιες είναι οι αντικειμενικές δυσκολίες και ποιοι κερδοσκοπούν; Τι λάθη γίνανε και ποιες λύσεις υπάρχουν; Τι θα συμβεί το χειμώνα; Πόσο επαρκής είναι η χώρα μας ενεργειακά;

Σε αυτά τα ερωτήματα απαντά ο Γιάννης Μανιάτης, καθηγητής στο Πανεπιστήμιο Πειραιά και πρώην υπουργός Περιβάλλοντος, Ενέργειας και Κλιματικής Αλλαγής, σε μία αναλυτική συζήτηση με τη Μαριλίζα Αναστασοπούλου.

Στη συνολική εικόνα του πλανήτη ένα ποσοστό περίπου 85 % της ενέργειας που καταναλώνεται προέρχεται από τα ορυκτά καύσιμα, δηλαδή πετρέλαιο, φυσικό αέριο και άνθρακα. Οι ανανεώσιμες πηγές ενέργειας που είναι η ελπίδα του πλανήτη κατά της κλιματικής αλλαγής, μαζί με τα υδροηλεκτρικά είναι περίπου 12%. Τα υπόλοιπα είναι πυρηνικά.

Η Ευρώπη σε επίπεδο ενέργειας είναι βαθύτατα εξαρτημένη από τρίτες χώρες, κυρίως από τη Ρωσία από το ρωσικό φυσικό αέριο και στο πετρέλαιο από τη Σαουδική Αραβία, τη Ρωσία και άλλες χώρες. Ήδη τρεις με τέσσερις μήνες πριν από την εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία, οι τιμές πετρελαίου και φυσικού αερίου είχαν αρχίσει να ανεβαίνουν ραγδαία. Αυτό σήμαινε ότι κάτι προετοιμαζόταν. Δυστυχώς η Ευρώπη  δεν αντιλήφθηκε τι επρόκειτο να επέλθει, παρά το γεγονός ότι ερχόντουσαν μηνύματα από τις Ηνωμένες Πολιτείες και από αλλού, ότι κάτι ετοιμάζει η Ρωσία. Μετά την εισβολή οι τιμές εκτοξεύθηκαν δραματικά, 300%, 400% και 500%.

Η Ευρώπη εξαρτάται από τη Ρωσία περίπου 40% στο φυσικό αέριο και 30% στο πετρέλαιο. Ο λόγος που είναι τόσο εξαρτημένη είναι κυρίως γιατί η Γερμανία στο πλαίσιο της Οστπολιτίκ θεώρησε ότι μπορεί να έχει μία ομαλή σχέση με τη Ρωσία. Επίσης, η Ευρώπη από μόνη της μείωσε την παραγωγή φυσικού αερίου τα τελευταία χρόνια, ενώ ταυτόχρονα στο πλαίσιο των μέτρων για την κλιματική αλλαγή αύξησε την κατανάλωση της. Το 2015 παρήγαγε για την ίδια γύρω στα 155 δισεκατομμύρια κυβικά μέτρα φυσικό αέριο. Σήμερα το 2021 -22 παράγει 95 δισεκατομμύρια κυβικά μέτρα. Αυτά τα 50 περίπου δισεκατομμύρια κυβικά μέτρα που μειώθηκαν αντιστοιχούν στο 30% των εισαγωγών που κάνουμε από Ρωσία.

Σταδιακά, λοιπόν, η Ευρώπη μείωσε την άντληση φυσικού αερίου από τα δικά της κοιτάσματα, έκλεισε λίγο τα μάτια και προτίμησε τροφοδοτείται από άλλα κοιτάσματα, από την Αμερική, την Αυστραλία, τη Νιγηρία, την Αλγερία, τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα, το Κατάρ κ.α. Φυσικά είτε το φυσικό αέριο βγαίνει στο Κατάρ, είτε βγαίνει στη Νορβηγία, η ζημιά που γίνεται στον πλανήτη είναι ίδια.

Ως προς το πετρέλαιο η Ευρώπη μπορεί να τροφοδοτηθεί από μια δεκάδα διαφορετικών χωρών όπως η Σαουδική Αραβία, το Ιράν, το Ιράκ, τη Ρωσία, ακόμη και τη Βενεζουέλα δεδομένου ότι το πετρέλαιο μεταφέρεται κυρίως με δεξαμενόπλοια.

Στο φυσικό αέριο τα πράγματα είναι πολύ πιο δύσκολα γιατί η Ευρώπη είναι βαθιά εξαρτημένη από τους αγωγούς με τους οποίους τροφοδοτείται, κυρίως από τη Ρωσία. Ένας δεύτερος τρόπος τροφοδοσίας με φυσικό αέριο είναι η τροφοδοσία με το LNG, το υγροποιημένο φυσικό αέριο δηλαδή, με ειδικά διασκευασμένα πλοία, τα οποία μεταφέρουν από την Αυστραλία, τις Ηνωμένες Πολιτείες, την Αλγερία, το Κατάρ και άλλες χώρες συμπιεσμένο, σε υψηλές πιέσεις φυσικό αέριο, το οποίο μετατρέπεται σε κανονικό φυσικό αέριο όταν φτάνει στην ευρωπαϊκή ήπειρο.

Κατ’ επέκταση οι Ευρωπαίοι συζητούν μεν για κυρώσεις στο ρωσικό πετρέλαιο αλλά όχι στο φυσικό αέριο, γιατί πολύ απλά αυτό θα σήμαινε πλήρη κατάρρευση των ευρωπαϊκών οικονομιών. Αυτό βεβαίως αντιλαμβάνεται και ο Πούτιν και γι’ αυτό έχει αρχίσει ήδη να κάνει περιορισμούς στην τροφοδοσία της Ευρώπης με φυσικό αέριο, έτσι ώστε να πιέσει και αυτός από τη δική του πλευρά. Σε περίπτωση που ο Πούτιν διακόψει την παροχή φυσικού αερίου προς την Ευρώπη θα είναι «ιδανική περίπτωση» για το πώς μπορούν να χάσουν και οι δύο.

Μέχρι τώρα από την έναρξη του πολέμου ως προς τα ενεργειακά μοναδικός χαμένος σε παγκόσμιο επίπεδο είναι η Ευρώπη με μια συγκλονιστική μεταφορά πλούτου που γίνεται από τις ευρωπαϊκές οικονομίες προς τις οικονομίες των χωρών που μας τροφοδοτούν με πετρέλαιο και φυσικό αέριο. Σε περίπτωση που υπάρξει διακοπή τροφοδοσίας της Ευρώπης με ρωσικό φυσικό η Ρωσία θα πάθει επίσης τεράστια ζημία δεδομένου ότι το 72% των εξαγωγών της φυσικού αερίου το στέλνει στην Ευρώπη μέσω αγωγών και το υπόλοιπο 28 -30% στον υπόλοιπο πλανήτη. Στην Κίνα, όπου πολλές φορές στη δημόσια συζήτηση εμφανίζεται ως το αντίπαλο δέος, στέλνει μέχρι τώρα μόνο το 5% του φυσικού αερίου μέσω ενός μικρού αγωγού, τον «Power of Siberia».

Η Ρωσία είναι πολύ δύσκολο από την άλλη πλευρά να αντικαταστήσει τους Ευρωπαίους πελάτες της με άλλους πελάτες. Ο λόγος είναι ακριβώς επειδή για να στείλει το φυσικό αέριο στην Κίνα ή την Ινδία θα πρέπει να κατασκευάσει καινούργιους αγωγούς, οι οποίοι χρειάζεται 8-10 χρόνια για να γίνουν. Η κατάσταση είναι διαφορετική σχετικά με το πετρέλαιο. Το πετρέλαιο της Ρωσίας πηγαίνει περίπου γύρω στο 45 % με 50% στην Ευρώπη και άλλο ένα 30% πάει στην Κίνα.

Σχετικά με το χειμώνα στην Ευρώπη η κατάσταση θα είναι πολύ δύσκολη. Η Ευρώπη φιλοδοξεί μέσα στον Νοέμβριο να έχει γεμάτες της υπόγειες αποθήκες της σ' ένα ποσοστό γύρω στο 90%. Στα μέσα Ιουνίου οι αποθήκες της Ευρώπης ήταν γεμάτες κατά 52%, όταν την αντίστοιχη εποχή το 2020 ήταν γεμάτες κατά 77%. Δηλαδή, ενώ έχουμε πολύ υψηλότερο στόχο στο 90% ,φέτος βρισκόμαστε πολύ χειρότερα από το 2020. Άρα έχουμε μπροστά μας μία πολύ δύσκολη συγκυρία γι’αυτό οι ευρωπαϊκές χώρες, και ιδίως οι μεγάλες, όπως η Γερμανία, η Ιταλία και η Γαλλία παίρνουν ήδη διάφορα μέτρα ανάλογα με τη δομή της οικονομίας τους.

Οι κυβερνήσεις των 27 κρατών μελών έχουν χρέος ιστορικό αλλά και χρέος απέναντι στους πολίτες τους να τα βρουν, τονίζει ο κύριος Μανιάτης.  Ο Ευρωπαϊκός Νότος, δηλαδή η Ιταλία, η Ελλάδα, η Ισπανία και η Πορτογαλία κάνουν πολύ σοβαρές προτάσεις για ενιαία αντιμετώπιση του μεγάλου προβλήματος. Ο Ντράγκι προτείνει να κάνουμε ενιαίες προμήθειες φυσικού αερίου και άλλα μέτρα, όμως οι Ολλανδοί, οι Γερμανοί και κάποιοι άλλοι βόρειοι μέχρι πρόσφατα δεν ακολουθούσαν.

Ο Διεθνής Οργανισμός Ενέργειας προτείνει πρώτον να κάνουμε όση εξοικονόμηση ενέργειας μπορούμε, όπου μπορούμε- στα δημόσια κτίρια ,στον τρόπο που οδηγούμε τα αυτοκίνητα, στον τρόπο που λειτουργούμε εμείς. Μια δεύτερη πρόταση που έχει κάνει είναι η Ευρώπη να ψάξει να βρει εναλλακτικές πηγές τροφοδοσίας. Υπάρχει ήδη συμφωνία Μπάιντεν - φον ντερ Λάιεν να δώσουν οι Αμερικανοί 15 δισεκατομμύρια κυβικά μέτρα ως υγροποιημένο φυσικό αέριο. Όλες οι χώρες προσπαθούν να βρουν νέες πηγές τροφοδοσίας. Για παράδειγμα οι Γερμανοί πηγαίνουν στο Κατάρ και στα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα. Η Ιταλία πηγαίνει ξανά στην Αλγερία και στο Μαρόκο, το ίδιο και η Ισπανία. Η Ελλάδα έχει ξεκινήσει από το 2013- 14 μια καλή συνεργασία με την Αίγυπτο.

Όλα αυτά έχουν οδηγήσει σε μία απίστευτη κερδοσκοπία σε βάρος των ευρωπαϊκών  οικονομιών και των Ευρωπαίων Πολιτών. Για παράδειγμα ένα  φορτίο LNG από τη Λουιζιάνα των Ηνωμένων Πολιτειών μπορεί να ξεκινήσει με 10 δολάρια η κιλοβατώρα και να φτάσει πχ στη ΔΕΠΑ, στον τελικό καταναλωτή 60 δολάρια. Ένα άλλο παράδειγμα, η Ρωσία το πετρέλαιο που δεν αγοράζει η Ευρώπη το δίνει με έκπτωση 30% στην Ινδία. Η Ινδία διυλίζει το πετρέλαιο και πουλάει τα διυλιζόμενα προϊόντα στην Ευρώπη σε τιμές ξανά υψηλές.

Σύμφωνα με τις εκτιμήσεις του Διεθνούς Οργανισμού Ενέργειας το 2022 τα έσοδα των χωρών που παράγουν υδρογονάνθρακες, δηλαδή κυρίως πετρέλαιο και φυσικό αέριο, θα είναι της τάξης των τεσσάρων τρισεκατομμυρίων δολαρίων, όταν όλα τα προηγούμενα χρόνια το μέσο έσοδο ανά έτος ήταν περίπου ενάμισι τρισεκατομμύριο δολάρια. Αυτά τα δυόμισι επιπλέον τρισεκατομμύρια δολάρια θα τα εισπράξουν οι χώρες που παράγουν, όπως η Ρωσία, το Κατάρ, η Βενεζουέλα, οι Ηνωμένες Πολιτείες, η Νιγηρία και η Αλγερία καθώς και η Νορβηγία. Μεγάλο μέρος από αυτά τα δυόμισι τρισεκατομμύρια δολάρια θα φύγει από τις τσέπες των ευρωπαϊκών νοικοκυριών και πολιτών.

Η Ελλάδα έχει μία ενεργειακή εξάρτηση από τη Ρωσία της τάξεως του 40%, δηλαδή δεν είναι από τις πιο εξαρτημένες ευρωπαϊκές χώρες. Από το 1978 κατασκευάστηκε η Ρεβυθούσα, η οποία μπορεί να δεχτεί υγροποιημένο φυσικό αέριο και η οποία αναβαθμίζεται τακτικά. Ταυτόχρονα στην Ελλάδα έχουμε εντάξει ήδη από το 2013 το έργο FSRU (Πλωτή Μονάδα Αποθήκευσης και Αεριοποίησης) της Αλεξανδρούπολης που είναι ένα καράβι, ελλιμενισμένο ανοιχτά του λιμανιού της Αλεξανδρούπολης, το οποίο θα έχει υγροποιημένο φυσικό αέριο- μια αντίστοιχη πλωτή Ρεβυθούσα κατά κάποιο τρόπο. Αυτή η μονάδα θα τροφοδοτεί κυρίως τη Βουλγαρία, τον ελληνοβουλγαρικό αγωγό αλλά και το εθνικό σύστημα. Επίσης προετοιμάζεται και μία ακόμη μονάδα πλωτή, Διώρυγα Gas, στην Κόρινθο. Σημαντικός είναι και ο αγωγός TAP που μεταφέρει φυσικό αέριο από το Αζερμπαϊτζάν μέσω Τουρκίας, Ελλάδας, Αλβανίας και φτάνει στην Ιταλία

Συνεπώς η Ελλάδα λοιπόν είναι μία χώρα η οποία με σωφροσύνη τα προηγούμενα χρόνια δημιούργησε υποδομές όχι μόνο για αγωγούς . Η Ελλάδα έχει μετασχηματιστεί ενεργειακά και θα αντιμετωπίσει λιγότερα προβλήματα αυτό το χειμώνα σε σχέση με άλλες ευρωπαϊκές χώρες.

Αξίζει να σημειωθεί ότι Ελλάδα από το 2014 είναι η 6η καλύτερη χώρα στον κόσμο στην κατά κεφαλήν παραγωγή φωτοβολταϊκής ενέργειας και η έκτη καλύτερη στην Ευρώπη, μαζί με τη Γερμανία, στο πόσο στον ηλεκτρισμό μας συνεισφέρουν τα φωτοβολταϊκά και τα αιολικά.

Εάν η Ελλάδα εάν δει με σοβαρότητα τις δυνατότητες που της παρέχει η γεωγραφία, η συγκυρία και αυτό που έχει ήδη προετοιμάσει εδώ και δυο-τρεις δεκαετίες μπορεί πραγματικά να αποτελέσει μια νέα πηγή τροφοδοσίας ολόκληρης της Ευρώπης με φυσικό αέριο, αλλά και με πράσινο ηλεκτρισμό.

Ακούστε το podcast εδώ