STEKI 46: Στον πρώτο Χώρο Εποπτευόμενης Χρήσης Ουσιών στην Αθήνα

Στο κέντρο της Αθήνας, λίγα μέτρα από τα στέκια ανθρώπων που κάνουν χρήση ουσιών κάτω στα πεζοδρόμια, λειτουργεί υπό την εποπτεία του ΟΚΑΝΑ από τα μέσα Απριλίου ο πρώτος Χώρος Εποπτευόμενης Χρήσης (ΧΕΧ) στην Ελλάδα και στη Νοτιοανατολική Ευρώπη. Για το STEKI 46 και τις νέες δομές και υπηρεσίες για τη μείωση της βλάβης από τη χρήση ουσιών μιλούν στην ATHENS VOICE ο πρόεδρος του Οργανισμού Κατά των Ναρκωτικών, Αθανάσιος Θεοχάρης, η συντονίστρια των δομών Άμεσης Πρόσβασης του ΟΚΑΝΑ, Λίτσα Λαγάκου, ο νοσηλευτής στο STEKI 46, Ιωάννης Ζάχος, ο ειδικός θεραπευτής, Στέλιος Φούντας, και ο χρήστης ουσιών, Μ.Γ.

STEKI 46 από τον ΟΚΑΝΑ: Αντιμετώπιση overdose, σκάνερ φλεβών, καθαρά υλικά

«Πρόκειται για ένα χώρο, στον οποίο μπορεί να έρθει κανείς και να κάνει χρήση σε ασφαλές περιβάλλον, με καθαρά υλικά (σύριγγες ή πιπάκια εάν χρησιμοποιεί εισπνεόμενη ουσία κ.λπ.), παρουσία επαγγελματιών υγείας για την αντιμετώπιση ενδεχόμενης υπερδοσολογίας (overdose), μακριά από τη δημόσια θέαση, τόσο για τον ίδιο όσο και για τους περαστικούς», λένε οι Ι. Ζάχος και Σ. Φούντας. Το STEKI 46 βρίσκεται στην Καποδιστρίου 46, στο ισόγειο του Σταθμού Φροντίδας Εξαρτημένων Ατόμων. Είναι πεντακάθαρο και υπάρχει κι ένας φύλακας στην είσοδο. Ο χώρος είναι δυναμικότητας 12 θέσεων, το ανώτατο όριο που επιτρέπει το θεσμικό πλαίσιο, που σημαίνει ότι την ίδια ώρα μπορεί να εξυπηρετεί 12 ωφελούμενους ταυτόχρονα. Επίσης, υπάρχει χώρος για την εισπνεόμενη χρήση, ο οποίος είναι ειδικά διαμορφωμένος και αεριζόμενος. «Το πρώτο που κάνουμε όταν έρχεται κάποιος είναι να του πάρουμε ένα σύντομο κοινωνικό και ιατρικό ιστορικό. Θα τον ρωτήσουμε πόση ώρα έχει περάσει από την τελευταία χρήση και εάν διαπιστώσουμε ότι δεν είναι σε καλή κατάσταση, θα τον προτρέψουμε να καθίσει λίγο, να πιει έναν καφέ, να ηρεμήσει. Επίσης, θα του πάρουμε την πίεση, τη θερμοκρασία, το οξυγόνο και θα τον βοηθήσουμε να διαλέξει τα σύνεργά του», προσθέτουν. Κάθε μέρα επισκέπτονται το STEKI 46, 12 με 15 άτομα τουλάχιστον, από τους οποίους περίπου οι μισοί είναι σταθεροί. Σε μεγάλο ποσοστό είναι άστεγοι, οι γυναίκες αποτελούν μόλις το περίπου 10%, ενώ οι ηλικίες κυμαίνονται από 25 έως 65 ετών. Οι ίδιοι φέρνουν την ουσία που χρησιμοποιούν μαζί τους. Επιπλέον στο χώρο υπάρχει και ειδικό σκάνερ (ανιχνευτής φλεβών) που βοηθά στον εντοπισμό φλεβών, εάν πρόκειται για ενέσιμη χρήση, γιατί οι πιο πολλοί, έχοντας ταλαιπωρήσει τα μικρά αγγεία, αναζητούν τις μεγάλες φλέβες στα πόδια ή στον λαιμό, με αποτέλεσμα να υποφέρουν από διάφορα προβλήματα, έλκη, πληγές που δεν κλείνουν, θρομβώσεις. Σύντομα θα έρθει και μηχάνημα που θα ελέγχει την ποιότητα της κάθε ουσίας. «Το πιο δύσκολο είναι να διαχειριστούμε αυτούς που κάνουν χρήση κοκτέιλ διαφόρων ουσιών (ηρωίνη, κοκαΐνη, χάπια), γιατί τα πράγματα δεν είναι όπως παλιά, οι περισσότεροι ωφελούμενοι πλέον είναι πολυχρήστες. Ακόμη, το 60% αντιμετωπίζει συννοσηρότητα, καθώς οι ωφελούμενοι πάσχουν παράλληλα από ψυχιατρικά προβλήματα, που μπορεί και να πυροδοτήθηκαν από τη χρήση. Σε κάθε περίπτωση, κάθε ωφελούμενος είναι διαφορετικός και ως άνθρωπος και ως διαδρομή και ως τρόπος χρήσης. Οι περισσότεροι έχουν προσπαθήσει να απεξαρτηθούν και οι προσπάθειες αυτές δεν είχαν πάντα θετικά αποτελέσματα. Αλλά ούτε θα τους κρίνουμε γι’ αυτό, ούτε μας φαίνεται παράλογο».

Αναρωτιέμαι γιατί κάποιος να επιλέξει να συνεχίζει να κάνει χρήση στο δρόμο, αντί να έρθει στο STEKI 46. «Είναι η αμεσότητα, η ανάγκη του. Μπορεί όλη μέρα να ψάχνει να βρει χρήματα και όταν βρει, θα αγοράσει και θα “πιει”. Πολλοί κοιμούνται στις πιάτσες γιατί θέλουν να είναι κοντά, να είναι σίγουροι ότι θα βρουν αυτό που θέλουν και δεν θα περάσουν στερητικά. Από την άλλη, αυτό κρύβει κινδύνους, τόσο για την ατομική, όσο και τη δημόσια υγεία. Το STEKI 46 αποτελεί μία δομή προάσπισης της υγείας των ωφελούμενων, τους προστατεύει από τον θάνατο σε περίπτωση υπερδοσολογίας, αλλά και από τα μεταδιδόμενα νοσήματα. Επίσης, εκεί μπορούν να καλύπτουν βασικές ανάγκες του, αλλά και να τους παρέχεται πρωτοβάθμια φροντίδα υγείας. Είναι μία νέα δομή, η οποία στόμα με στόμα γίνεται γνωστή στον πληθυσμό των χρηστών ψυχοδραστικών ουσιών. Το STEKI 46 ήρθε για να καλύψει αυτή την ανάγκη των ωφελούμενων και φαίνεται ότι ήδη το πετυχαίνει», λέει η Λ. Λαγάκου.

Στο STEKI 46 υπάρχει χώρος για καφέ και κουζίνα, όπου οι ωφελούμενοι μοιράζονται τις δουλειές. Άλλος θα μαγειρέψει, άλλος θα σερβίρει, άλλος θα πλύνει τα πιάτα. Επίσης, υπάρχει βεστιάριο, όπου μπορούν να προμηθευτούν ρούχα και παπούτσια, αλλά και τουαλέτες και ντουζιέρες για την φροντίδα υγιεινής. «Ο τρόπος λειτουργίας του ΧΕΧ κινητοποιεί τους ανθρώπους ώστε να καταλάβουν ότι αυτός ο χώρος είναι δικός τους. Τους παρακινεί να τον διατηρήσουν καθαρό, να τον νιώσουν σαν το σπίτι τους. Γι’ αυτό και ονομάστηκε STEKI 46, επειδή οι ίδιοι το λένε στέκι. Εδώ είναι κάτι σαν ένα “one stop shop”, ο ωφελούμενος μπορεί να φροντιστεί με όλους τους τρόπους και για όλες του τις ανάγκες του. Εάν θέλει να μιλήσει με κάποιον θεραπευτή θα μιλήσει, εάν έχει χάσει την ταυτότητά του και θέλει να βγάλει καινούργια, θα τον βοηθήσουμε. Υπάρχει ουσιαστικό νοιάξιμο και υπάρχουν πιθανότητες να γίνει το επόμενο βήμα, της ένταξης σε θεραπεία», προσθέτει η Λ. Λαγάκου.

Speedball, ηρωίνη και κοκαΐνη σε ένα

Εδώ στο STEKI 46 γνώρισα και τον Μ.Γ. 42 χρόνων, ο οποίος κάνει χρήση από τα 17 του, κατά βάση ηρωίνη. «Τα τελευταία χρόνια πιο πολύ speedball, που είναι ηρωίνη και κοκαΐνη μαζί». Όπως λέει ο Μ.Γ., παλιότερα ήταν τα φιξάκια, τώρα είναι τα «μπαλάκια», είτε ηρωίνης είτε κοκαΐνης, τα οποία φυσικά δεν είναι καθαρά και πωλούνται 3-5 ευρώ το καθένα. Ο Μ. τα τελευταία χρόνια είναι σε πρόγραμμα υποκατάστασης αλλά για κάποιες υποτροπές πήρε ποινή και αποβλήθηκε. Έτσι, αγόρασε το υποκατάστατο από τη μαύρη αγορά έναντι 10 ευρώ το χαπάκι. «Το αποτέλεσμα είναι εκεί που έπαιρνα δύο χάπια την ημέρα τώρα να παίρνω ένα, για να με βγάλουν μέχρι να ξαναμπώ στο πρόγραμμα». Όταν τον ευχαρίστησα για την καλή του διάθεση, μου είπε «κι εγώ σε ευχαριστώ που μου έδωσες τη δυνατότητα να μιλήσω με κάποιον». «Και δεν είναι μόνο ο καφές ή η παρέα. Αν μπω στην πρίζα και θέλω να πιω, θα βρω εδώ ένα θεραπευτή, θα προσπαθήσει να με καθησυχάσει, θα μου πει “έχεις κάνει μια προσπάθεια, μην τα γκρεμίζεις τώρα όλα”, κάτι που βέβαια δεν πετυχαίνει πάντα, αλλά αυτό έχει να κάνει και με σένα».

STEKI 46: Κινητές μονάδες εποπτευόμενης χρήσης και υπνωτήριο

«Οι άνθρωποι που βρίσκονται στο δρόμο είναι αποκλεισμένοι και το STEKI 46 αποτελεί ένα πολύ σημαντικό βήμα, το πρώτο σκαλοπάτι για τη λήψη υπηρεσιών, που στη συνέχεια μπορεί να φέρει την ένταξή τους σε ένα θεραπευτικό πλαίσιο είτε υποκατάστασης, είτε πλήρους απεξάρτησης», λέει ο πρόεδρος του ΟΚΑΝΑ, Αθανάσιος Θεοχάρης. Να σημειώσουμε ότι χώρος εποπτευόμενης χρήσης λειτούργησε από τον ΟΚΑΝΑ για λίγους μήνες πιλοτικά και το 2013-2014, με την επωνυμία «Οδυσσέας», ωστόσο έκλεισε καθώς απουσίαζε το θεσμικό πλαίσιο, το οποίο, αναφέρει ο κ. Θεοχάρης, «ψηφίστηκε τον Μάρτιο του 2020» και πλέον υπάρχουν ρητοί και σαφείς όροι για τη λειτουργία των Χώρων Εποπτευόμενης Χρήσης.

Το STEKI 46 λειτουργεί τις καθημερινές από τις 08.00 έως τις 16.00 και ρωτάω τον κ. Θεοχάρη εάν υπάρχει σχεδιασμός να διευρυνθεί το ωράριο λειτουργίας του ή να λειτουργήσει και άλλος ΧΕΧ είτε στην Αθήνα, είτε σε κάποια άλλη μεγάλη πόλη. «Για το STEKI 46 θα πρέπει να δούμε πρώτα ποιες είναι οι ανάγκες. Εάν δούμε ότι αυξάνονται τα αιτήματα, θα προχωρήσουμε στην επέκταση της λειτουργίας του. Αυτό που θα γίνει σίγουρα, θεωρητικά μέχρι το τέλος του χρόνου, που θα έχουν ολοκληρωθεί οι διαδικασίες για τα οχήματα και την πρόσληψη προσωπικού, θα είναι οι 5 κινητές μονάδες εποπτευόμενης χρήσης στην Αθήνα, σε συνεργασία με τον Δήμο Αθηναίων. Η καθεμία θα είναι δυναμικότητας δύο θέσεων και θα λειτουργούν 24 ώρες την ημέρα όλες τις ημέρες του χρόνου. Επίσης, σχεδιάζουμε να λειτουργήσει κινητή μονάδα εποπτευόμενης χρήσης και στη Θεσσαλονίκη, γιατί και εκεί υπάρχει πραγματική ανάγκη. Θα ήθελα να γίνει μέσα στο 2023, αλλά μπορεί και νωρίτερα».

Πρόσφατα ο σύλλογος εργαζομένων στο Εθνικό Θέατρο έκανε λόγο για «εικόνα εξαθλίωσης» στους δρόμους πίσω από το θέατρο. Υπάρχει εικόνα εξαθλίωσης, κ. Θεοχάρη; «Σε συγκεκριμένα σημεία, όπως αυτό που αναφέρετε, υπάρχει κάποια επιβάρυνση. Καταγράφεται, επίσης, έξαρση του ιού HIV. Αυτό που πρέπει να καταλάβουμε είναι ότι πρόκειται για ασθενείς και κοινωνικά περιθωριοποιημένους ανθρώπους. Στο πλαίσιο της μείωσης της βλάβης, τόσο για τους ίδιους όσο και γενικότερα, σύντομα θα λειτουργήσει στο κέντρο της Αθήνας ένα υπνωτήριο δυναμικότητας 90 ατόμων, με ανοιχτό κέντρο ημέρας, για άστεγους εξαρτημένους, το οποίο θα ανακουφίσει την περιοχή. Το STEKI 46, επίσης συμβάλει στον περιορισμό της όχλησης μέσω της αποσυμφόρησης των σημείων συγκέντρωσης των ουσιοεξαρτημένων, αλλά και την μείωση της παραβατικότητας που πιθανόν να συνδέεται με τη χρήση, ενώ παράλληλα αποτελεί μία δομή προάσπισης της δημόσιας υγείας των ωφελούμενων, καθώς μειώνει τον κίνδυνο εξάπλωσης μεταδιδόμενων νοσημάτων».

Ναλοξόνη, το αντίδοτο στο overdose

Η ουσία ναλοξόνη είναι το αντίδοτο στο overdose. «Μέχρι και πολύ πρόσφατα ήταν διαθέσιμη μόνο σε ενέσιμη μορφή και μπορούσε να χορηγηθεί μόνο σε νοσοκομειακό περιβάλλον. Ούτε διασώστης του ΕΚΑΒ δεν μπορούσε να την κάνει, αν δεν ήταν γιατρός, με αποτέλεσμα να χάνεται πολύτιμος χρόνος για τη ζωή, κατά τη μεταφορά από τα πεζοδρόμια στα νοσοκομεία», λέει ο Αθ. Θεοχάρης. Κι εδώ μια παρένθεση για κάτι που ανέφερε ο Μ.Γ. και μου έκανε εντύπωση. Ότι «αν πάθει κάποιος overdose στο δρόμο, θα πάει σαν το σκυλί, θα είναι κάτω στο δρόμο “μπλε”, και όχι μόνο δεν θα πάρει κανείς το ΕΚΑΒ, αλλά θα κοιτάξουν να του ψειρίσουν το κινητό ή τα χρήματα». Τέλος παρενθέσεως και επιστροφή στον κ. Θεοχάρη και στην πρωτοβουλία του ΟΚΑΝΑ για τη ναλοξόνη. «Η προσπάθεια για τη διεύρυνση της χορήγησης ναλοξόνης έγινε από τη δική μας διοίκηση, αφού πρώτα συζητήσαμε το θέμα με τους ίδιους τους χρήστες και τις οικογένειές τους. Τον Σεπτέμβριο του 2020 γνωμοδοτήσαμε να εισαχθεί στο πεδίο  η ναλοξόνη σε εισπνεόμενη μορφή, που είναι μια πολύ πιο απλή διαδικασία, και να διευρυνθεί η χορήγησή της και από άλλους επαγγελματίες, ύστερα από εκπαίδευση που θα πάρουν από τον ΟΚΑΝΑ. Το Υπουργείο Υγείας ενέκρινε την διεύρυνση της χορήγησης εισπνεόμενης ναλοξόνης στο πεδίο τον Δεκέμβριο του 2021 και από τον Φεβρουάριο του 2022 η ναλοξόνη μπορεί πλέον να χορηγείται από όλους όσοι εργάζονται σε φορείς απεξάρτησης, διασώστες, εργαζομένους σε ΧΕΧ, σε ξενώνες φιλοξενίας αστέγων χρηστών, σε καταστήματα κράτησης», σημειώνει ο Πρόεδρος του ΟΚΑΝΑ.

Προβληματικό, λέω εγώ, ίσως είναι που καταστήματα κράτησης και άλλοι φορείς απεξάρτησης δεν έχουν ζητήσει ακόμη να προμηθευτούν με ναλοξόνη. Ίσως και το ότι δεν έγινε αποδεκτό το αίτημα εκπροσώπων της κοινωνίας των πολιτών να είναι προσβάσιμη ακόμη και από τους ίδιους τους χρήστες και το οικογενειακό τους περιβάλλον. «Η αρχική μας γνωμοδότηση προέβλεπε πέραν των επαγγελματιών που σας είπα, να έχουν πρόσβαση στη ναλοξόνη και ενεργοί χρήστες, το περιβάλλον τους, ΜΚΟ που ασχολούνται στο πεδίο κ.λπ. και θα επιμείνουμε σε αυτό το αίτημα» συμπληρώνει ο κ. Θεοχάρης.