Ο ρόλος του Δικαστηριακού Διερμηνέα στα ποινικά δικαστήρια σε Ελλάδα και Ευρώπη

Γράφει η Ανίλα Ρέζντα*

Η δήλωση της μητέρας του 6χρονου παιδιού που «απήγαγε» ο πατέρας του ότι στα δικαστήρια στη Νορβηγία δεν είχε διερμηνέα και δεν κατάλαβε τίποτα από την ακροαματική διαδικασία ανοίγει μία μεγάλη συζήτηση για τη γλωσσική υποστήριξη αλλοδαπών στα δικαστήρια. Κι αυτό γιατί η μεγάλη μετακίνηση των ανθρώπων από χώρα σε χώρα και από ήπειρο σε ήπειρο μπορεί να συνοδεύεται με γεγονότα που απαιτούν την επικοινωνία με τις αστυνομικές και δικαστικές αρχές.

Σκεφθείτε: Μπορεί να σας απαγγελθούν κατηγορίες για εμπλοκή σε μία ποινική υπόθεση ή σε μια συνέργεια με δράστη, τροχαίο ατύχημα, κλοπή ταξιδιωτικών έγγραφων και για άλλους χίλιους λόγους και να βρεθείτε σε κάποιο αστυνομικό τμήμα μίας αλλοδαπής χώρας.

Ο λόγος όλων μας μπροστά στη δικαιοσύνη δεν είναι ποτέ μία απλή κουβέντα, κάποια τηλεφωνήματα, μία «συζήτηση» με κάποιον αξιωματικό υπηρεσίας και τελειώσαμε. Ο δρόμος που έχουμε μπροστά είναι μακρύς, θέλει ψυχραιμία και πάνω απ’ όλα σωστή ενημέρωση για τα σημαντικά βήματα που θα πρέπει να κάνετε, για να δικαιωθείτε.

Σε κάθε άνω αναφερόμενη περίπτωση, ένας σημαντικός παράγοντας της δίκης σας θα είναι ο δικαστηριακός διερμηνέας, ορκωτός διερμηνέας, οποίος θα σας παρέχει γλωσσικές υπηρεσίες. Θα είναι ο λόγος σας και ο άνθρωπος που θα διερμηνεύει τα πάντα στις αρχές της αλλοδαπής χώρας. Ο ρόλος του διερμηνέα στα δικαστήρια, σαν ένας σημαντικός παράγοντας στις δίκες με αλλοδαπούς, σε όλες τις βαθμίδες, είναι να κατανοεί, να μεταφράζει σιωπηλά και να μεταφέρει σωστά και πιστά όλα όσα θα ειπωθούν στην ακροαματική διαδικασία, χωρίς να αποκρύψει τίποτα, χωρίς να παραποιεί τα λεγόμενα και χωρίς να προσθέτει απολύτως τίποτα. Η διαδικασία ανάκρισης και η δικαστική διαδικασία ενός αλλοδαπού πολίτη, προβλέπουν τνη παρουσία του διερμηνέα εντός 60 λεπτών από τη σύλληψή σας, ο οποίος διορίζεται με βάση της μητρική σας γλώσσα που δηλώσατε ότι γνωρίζετε.

Το θέμα του δικαστηριακού διερμηνέα ως επάγγελμα και ποιος το ασκεί είναι πλέον ένα από τα πιο σοβαρά θέματα της Δικαιοσύνης σε ευρωπαϊκό επίπεδο. Μόλις πριν από 25 χρόνια είχαμε μεγάλη μετακίνηση ανθρώπων από άλλη ήπειρο με προορισμό την Ευρώπη. Οι ανάγκες για διερμηνείς, είτε στην υποδοχή αλλά και κυρίως στα αστυνομικά τιμήματα και στα δικαστήρια σε όλα τα κράτη, ήταν και παραμένουν μεγάλες. Τα κριτήρια για την επιλογή του δικαστηριακού διερμηνέα παραμένουν χαμηλά όχι μόνο γιατί ο όγκος της δουλειάς είναι μεγάλος, αλλά και γιατί οι αμοιβές για την αποζημίωσή τους στην Ελλάδα γίνονται με βάση το Νόμο του 1985, δηλαδή κοντεύουμε στα 40 χρόνια χωρίς καμία τροποποίησή του. Πρόκειται για τόσο χαμηλές αμοιβές, που μπορεί να πάρει κάποιος μόνο σε κράτη της αφρικανικής ηπείρου. Είναι χαρακτηριστικό ότι στην Ευρώπη πιο καλά εισοδήματα έχει ένας που δεν εργάζεται και παίρνει πρόνοια, παρά ένας διερμηνέας που αναλαμβάνει ένα πολύ μεγάλο μερίδιο ευθύνης στα δικαστήρια.

Είναι πολύ δύσκολο να βρεις άτομα που να ασκούν αυτό το επάγγελμα όχι μόνο για τις αμοιβές, αλλά και για το ωράριο που δεν υπάρχει, γιατί οι συλλήψεις γίνονται ανά πασά ώρα και στιγμή, Κυριακές, γιορτές κ.λπ. Ο τρόπος που λειτουργούμε σήμερα είναι με άτομα που έχουν δικά τους γραφεία, που σημαίνει ότι έχουν ελευθερία κινήσεων και μπορούν να παρουσιαστούν στα δικαστήρια, με τις αμοιβές που αναφέραμε και με καθυστερήσεις πληρωμών που ξεπερνούν το ένα και ίσως και τα δύο έτη. Που σημαίνει ότι έχουμε πάρα πολύ λίγα άτομα διαθέσιμα για τα δικαστήρια.

Πολλές φορές έχω προτείνει να απασχολείται ο διερμηνέας και σαν μεταφραστής εγγράφων από τα δικαστήρια κάθε πόλης ή και μίας ολόκληρης περιοχής. Αυτό θα βοηθούσε τόσο στο να μειωθεί κατά πολύ ο χρόνος μετάφρασης αιτημάτων δικαστικών συνδρομών ξένων αρχών, όσο και στο να διασφαλιστούν στον διερμηνέα επιπλέον εισοδήματα όταν δεν έχει ακροατήρια. Με λίγα λόγια, θα έχουμε δικαστηριακό διερμηνέα/μεταφραστή διαθέσιμο μόνο για τα δικαστήρια, και με αυτό τον τρόπο θα εξυπηρετηθούν πολύ καλά και οι δύο πλευρές. Με αυτόν τον τρόπο έχουμε αποκαταστήσει και μία αδικία εις βάρος των πτυχιούχων διερμηνέων, οι οποίοι στην αγορά εργασίας δεν έχουν κανένα δικαίωμα για μετάφραση, γιατί το δικαίωμα αυτό το έχουν αποκλειστικά οι δικηγόροι, οι οποίοι μαζί με το πτυχίο για τη δικηγορία, αποκτούν το μονοπώλιο της επικύρωσης εγγράφων. Αυτό συμβαίνει επειδή κάποιοι δικηγόροι έχουν μητρική τους μία αλλοδαπή γλώσσα, χωρίς να κάνουν γλωσσολογικές σπουδές σε μετάφραση και διερμηνεία, γενικά για τα γλωσσικά επαγγέλματα.

Ο δικαστηριακός διερμηνέας ονομάζεται κρατικός λειτουργός, είναι γνώστης της απόρρητης κρατικής πληροφορίας γιατί καλείται σε πολλές ανακρίσεις και δίκες, σε αντίθεση με τους δικηγόρους που θα πάνε στα δικαστήρια μόνο για δικές τους υποθέσεις - συνεπώς πρέπει να έχει το πόστο που του ανήκει δικαιωματικά και στη δικαστηριακή μετάφραση. Δεν γίνεται να τον καλούμε μόνο για διερμηνεία και μετά να τρέχει και να μη φτάνει για να ασφαλίζει μεταφράσεις -για να μπορέσει να ισορροπεί κάπως τα εισοδήματά του- τις οποίες με βάση το νόμο θα τις επικυρώσει αποκλειστικά ο δικηγόρος. Είναι δύο διαφορετικά επαγγέλματα, με διαφορετικές σπουδές, ανώτερες σπουδές, και ο καθένας πρέπει να δουλέψει στο αντικείμενο των σπουδών του. Είναι το μοναδικό επάγγελμα που η αγορά εργασίας όπως είναι σήμερα ρυθμισμένη, με κανένα δικαίωμα, του αφαιρεί όλο το μερίδιο της γραπτής μετάφρασης, καταντώντας τον δικαστηριακό διερμηνέα σε έναν πολύ φτωχό εργαζόμενο που δεν μπορεί πουθενά να ασφαλίζει υλικό για μετάφραση, και με αυτοθυσία πληρώνει προκαταβολικά τα λειτουργικά έξοδα για να πάει στα δικαστήρια, τα οποία θα τα πάρει πίσω 1-2 χρόνια μετά.

Αυτή η κατάσταση μειώνει δραματικά το κύρος του γλωσσολόγου στα δικαστήρια μπροστά στον κατηγορούμενο αλλά και σε όλους τους παράγοντες της δίκης, ονομάζοντάς τον σαν έναν άνθρωπό που περιφέρεται για 5-6 ευρώ αμοιβή. Δεν είναι κακό να αγαπάς το συγκεκριμένο επάγγελμα και πόσο μάλλον όταν έχεις σπουδάσει πανεπιστήμιο, ολόκληρη οικονομική επένδυση.

Το δικαίωμα της δωρεάν παροχής γλώσσας στους αλλοδαπούς στα δικαστήρια είναι ένα σπουδαίο δικαίωμα της Δημοκρατίας, γι’ αυτό και η φροντίδα για αυτούς που μεταφέρουν αυτό το στοιχείο του πολιτισμού σε κάθε αλλοδαπή γλώσσα, οι δικαστηριακοί διερμηνείς, θα πρέπει να υπάρξει. 

Οι δικαστηριακοί διερμηνείς είναι απαραίτητοι για τα ποινικά δικαστήρια, ο ρόλος τους δεν πρόκειται να μειωθεί ποτέ, το αντίθετο, γι’ αυτό είναι καιρός να βάλουμε κάτω τα προβλήματά τους και να δώσουμε λύσεις.

Ο δικαστηριακός διερμηνέας βοήθησε με τις γνώσεις του να λάμψει η αλήθεια, καλείται από το δικαστήριο, δεν είδε φως και μπήκε σε κάποια αίθουσα. Είναι άνθρωπος που υποφέρει από ψυχικές βλάβες γιατί ζει μέσα στην αναπαραγωγή του εγκλήματος το οποίο ο ίδιος ξαναζωντανεύει με τη διερμηνεία του, κουράζεται, στεναχωριέται, κλαίει, τρομάζει. Είναι αλλοδαποί στην πλειοψηφία τους που τιμούν τη χώρα υποδοχής, είναι οι πραγματικοί πρεσβευτές της γλώσσας και κουλτούρας της, είναι γλωσσολόγοι που βοηθούν την εξέλιξη και των δύο γλωσσών που διερμηνεύουν.

Είναι σπουδαίο να γίνεις η φωνή, ο λόγος και η απολογία του ανθρώπου που κατηγορείται από ξένες αρχές, χωρίς να ξέρει τη γλώσσα της χώρας στην οποία έχει συλληφθεί. Το ονομάζω εγώ η ίδια σπουδαίο επάγγελμα να εξυπηρετείς τα Τμήματα Δικαστικών Συνδρομών των δύο λαών και να συνδράμεις με τις γλωσσικές σου ικανότητες στη συνεργασία των δύο Αρχών. Είμαι εγώ, η Ανίλα Ρέζντα, που μίλησα με τόση αγάπη για αυτό το σπουδαίο επάγγελμα και έτσι θα μιλάω για αυτό πάντα.

Η Ανίλα Ρέζντα είναι πτυχιούχος Φιλοσοφικής Σχολής του Α.Π.Θ, πραγματογνώμονας Γλώσσας στα Δικαστήρια Θεσσαλονίκης τα τελευταία 17 χρόνια και ορκωτή Διερμηνέας/Μεταφράστρια στο υπουργείο Δικαιοσύνης της Αλβανικής Δημοκρατίας (13 χρόνια). Κατέχει τον τίτλο: «Πρέσβειρα του Έθνους» (Αλβανίας). Είναι Διευθύντρια του Παραρτήματος στην Βόρεια Ελλάδα της «Ένωσης Απόφοιτων Ελληνικών Πανεπιστήμιων».