Ελληνο-τουρκικές σχέσεις: η Ελλάδα οφείλει να προτεραιοποιήσει το συμφέρον της, ανεξάρτητα από την ειλικρίνεια της στροφής Ερντογάν προς τη Δύση
Όταν έγινε η εισβολή του Πούτιν στην Ουκρανία, ο Ταγίπ Ερντογάν αντέδρασε με τον πιο παράξενο τρόπο. Δηλαδή, αναρωτήθηκε, τι πρέπει να γίνει για να μπορέσουμε να μπούμε στην Ευρωπαϊκή Ένωση; Να μας κηρύξουν τον πόλεμο; Αναφερόταν βέβαια στις σχετικές δηλώσεις για μια «φαστ τρακ» ένταξη της Ουκρανίας στην Ένωση. Δεν ήταν μάλιστα μια στιγμιαία εκδήλωση πληγωμένου εγωισμού. Πριν από λίγες ημέρες, με τον πιο επίσημο τρόπο, μιλώντας στους πρεσβευτές της Ένωσης, ο Ερντογάν επανέλαβε ότι η ένταξη παραμένει στρατηγική επιδίωξη της Τουρκίας. Ο καιρός που η Τουρκία δήλωνε πως έχει πάψει να ενδιαφέρεται έχει περάσει.
Η «στροφή» του Ερντογάν, αν πρόκειται για στροφή, δεν ξάφνιασε όσους ασχολούνται με την εξωτερική πολιτική της Τουρκίας. Ορισμένοι αναλυτές μάλιστα επισήμαναν ότι δεν θα είναι η πρώτη φορά που οι σχέσεις της Δύσης με την Ρωσία θα καθορίσουν και τις σχέσεις της Τουρκίας με την Δύση. Συνέβη το 1856, με το τέλος του πολέμου στην Κριμαία, όταν η Τουρκία πήρε μέρος, με την πλευρά των συμμάχων, στη συνθήκη των Παρισίων. Συνέβη ξανά το 1952 όταν η Τουρκία, μαζί με την Ελλάδα, έγιναν δεκτές στο ΝΑΤΟ, στο πλαίσιο του ψυχρού πολέμου. Το ίδιο περιμένουν να συμβεί και σήμερα. Εκτιμούν ότι οι ασκήσεις ισορροπίας του Ερντογάν έχουν όρια καθώς οι σχέσεις Τουρκίας Ρωσίας παραμένουν ανταγωνιστικές σε όλα σχεδόν τα μέτωπα. Και ότι το αποτέλεσμα του πολέμου θα είναι και πάλι μια πιο στενή σχέση της Τουρκίας με τη Δύση.
Ήδη βλέπουμε τον Ερντογάν να κατεβάζει τους τόνους και να επιχειρεί να προσεγγίσει χώρες με τις οποίες οι σχέσεις είχαν φτάσει στο ναδίρ. Το κάνει με τις ΗΠΑ με την οποία μόλις πριν από 15 ημέρες κατέληξε σε μια συμφωνία, ασαφή ως προς το περιεχόμενο αλλά δηλωτική των προθέσεων. Οι δύο χώρες θα θεσμοθετήσουν μια διαδικασία που θα έχει στόχο την βελτίωση των σχέσεων «σε θέματα οικονομίας και άμυνας». Ακολούθησε η θετική εισήγηση του Στέιτ Ντιπάρτμεντ για την προμήθεια αναβαθμισμένων f-16. Το κάνει με το Ισραήλ ο πρόεδρος του οποίου επισκέφθηκε πρόσφατα την Άγκυρα. Ίσως μάλιστα αυτή η προσέγγιση να μην είναι άσχετη με την ευχή που διατύπωσε ο Ισραηλινός υπουργός των εξωτερικών πρόσφατα στην Αθήνα, να συμμετάσχουν και άλλες χώρες στην ενεργειακή συνεργασία Ελλάδας, Κύπρου, Ισραήλ. Και βέβαια το έκανε με την Ελλάδα προσκαλώντας τον Μητσοτάκη σε γεύμα στην Κωνσταντινούπολη. Ένα μόλις χρόνο πριν δήλωνε ότι δεν πρόκειται να συναντηθεί με τον Έλληνα πρωθυπουργό επειδή τον «προκάλεσε».
Είναι πραγματική η αλλαγή στην πολιτική της Τουρκίας; Θα πάψει να απειλεί την Ελλάδα και να αμφισβητεί την ελληνική κυριαρχία; Η εκτίμηση του υπουργού εξωτερικών Νίκου Δένδια έχει ενδιαφέρον. Πρόσφατα, σε συνέντευξη του, υποστήριξε ότι η Τουρκία δεν θα χαμηλώσει απλώς την ρητορική της αλλά θα αναγκαστεί και να «ακυρώσει τον οποιοδήποτε πραγματικό αναθεωρητισμό στο ορατό μέλλον». Πρόκειται για μια διατύπωση η οποία έρχεται σε πλήρη αντίθεση με προσεγγίσεις του τύπου η Τουρκία δεν αλλάζει, οι στόχοι της παραμένουν πάντα οι ίδιοι, δεν έχει νόημα να επιδιώκεται η επίτευξη συμφωνίας. Προσεγγίσεις δηλαδή οι οποίες αναιρούν κάθε δυνατότητα αξιοποίησης της συγκυρίας.
Φυσικά είναι απλώς μια εκτίμηση, μένει να επιβεβαιωθεί. Το ερώτημα που μπαίνει ωστόσο είναι γενικότερο. Όλοι συμφωνούν ότι η εισβολή Πούτιν στην Ουκρανία οδηγεί σε μεγάλες ανατροπές στις διεθνείς σχέσεις. Για να χρησιμοποιήσουμε μια πολυχρησιμοποιημένη κοινοτυπία, η οποία όμως στη συγκεκριμένη περίπτωση ισχύει στην κυριολεξία, από εδώ και πέρα ο κόσμος δεν θα είναι πια ίδιος. Όταν όμως αλλάζει ο κόσμος γύρω σου δεν πρέπει να αλλάξει και η πολιτική σου; Και πιο συγκεκριμένα: αν πράγματι οι νέες συνθήκες που έχουν δημιουργηθεί ευνοούν μια μεταστροφή της Τουρκίας, τι μπορεί να κάνει η Ελλάδα για να την αξιοποιήσει; Ακόμα περισσότερο, αν θέλετε, πώς μπορεί να έχει η Ελλάδα την πρωτοβουλία με δεδομένο ότι είναι σχεδόν βέβαιο πως θα υπάρξουν κινήσεις για την εξομάλυνση των σχέσεων στην Ανατολική Μεσόγειο, τόσο από τις ΗΠΑ όσο και από την Ευρωπαϊκή Ένωση; Ασφαλώς δεν είναι τυχαίο το ότι η Αμερικανίδα υφυπουργός εξωτερικών Βικτόρια Νούλαντ δήλωσε, σε συνέντευξη της στην Καθημερινή, ότι «βλέπει μια ευκαιρία» για την επίλυση του Κυπριακού.
Η αναβίωση της διαδικασίας του Ελσίνκι, τουλάχιστον στην αρχική της μορφή, είναι εξαιρετικά δύσκολη ως αδύνατη. Για λόγους εσωτερικής πολιτικής, οι χώρες της Ευρώπης και κυρίως η Γαλλία και η Γερμανία, δεν πρόκειται να δεχθούν την είσοδο της Τουρκίας στην Ένωση. Το πεδίο το οποίο προσφέρεται για μια μονιμότερη προσέγγιση είναι προφανώς αυτό της ενέργειας. Ήδη έχουν δει το φως σχέδια για αγωγό αερίου από το Ισραήλ στην Τουρκία μέσω Κύπρου. Πώς μπορεί να πάρουν σάρκα και οστά αυτή ή άλλες πρωτοβουλίες , θα το πουν άλλοι. Είναι όμως σαφές ότι αν θέλουμε να αξιοποιήσουμε το παράθυρο ευκαιρίας που ανοίγεται, θα χρειαστεί να κινηθεί και η Ελλάδα. Η Τουρκία δεν πρόκειται αύριο το πρωί να σταματήσει τις υπερπτήσεις στα νησιά ούτε να εγκαταλείψει τις θέσεις της για την υφαλοκρηπίδα. Κατανοεί ωστόσο ότι δεν μπορεί να παίξει τον ρόλο του εγγυητή της σταθερότητας όταν συνεχίζει να έχει πολεμικές σχέσεις με τις χώρες της γειτονιάς της. Και σίγουρα ενδιαφέρεται να μετάσχει στα σχήματα πολυεθνικής συνεργασίας που έχουν δημιουργηθεί στην περιοχή και με την πρωτοβουλία της Ελλάδας.
Θα μπορούσε μια τέτοια κίνηση να την οδηγήσει σε μια αναθεώρηση του αναθεωρητισμού της; Αξίζει να διερευνηθεί σοβαρά. Αφού ξεφύγουμε προηγουμένως από την λογική του μηδενικού αθροίσματος που έχει κυριαρχήσει στα μέσα ενημέρωσης. Τη λογική δηλαδή της ακινησίας που εγκλωβίζει τη χώρα σε έναν αέναο κύκλο αντιπαραθέσεων. Οι μεγάλες αλλαγές επιτυγχάνονται με σοβαρή προετοιμασία αλλά και με εμπνευσμένες κινήσεις που ξεπερνούν στερεότυπα του παρελθόντος. Η μόνη απαράβατη αρχή είναι το συμφέρον της χώρας. Και είναι προς το συμφέρον της χώρας οι όσο το δυνατόν πιο στενές σχέσεις της Τουρκίας με την Ευρώπη και τις ΗΠΑ.
13°
