Κατερίνα Σακελλαροπούλου: Θεσσαλονίκη - Άουσβιτς, 79 χρόνια μετά

Όταν είχε κανονιστεί το ταξίδι στη Θεσσαλονίκη για να περπατήσει η Πρόεδρος της Δημοκρατίας στην Πορεία Μνήμης για τη συμπλήρωση 79 χρόνων από την αναχώρηση του πρώτου συρμού για το στρατόπεδο Άουσβιτς-Μπιρκενάου, εκεί όπου θανατώθηκαν 48.000 από τους 50.000 Εβραίους της ακμάζουσας εβραϊκής κοινότητας της πόλης, δεν είχε ακόμα ξεσπάσει ο πόλεμος στην Ουκρανία. Έτσι, στο διήμερο της επίσκεψής της, 19 και 20 Μαρτίου, η Πρόεδρος συνδύασε δύο δράσεις φαινομενικά ασύνδετες. 

Το Σάββατο η Κατερίνα Σακελλαροπούλου συναντήθηκε με τους Ουκρανούς φοιτητές που έχει «υιοθετήσει» το ΑΠΘ και που μέσα σε μια στιγμή βρέθηκαν να ζουν με την αγωνία για τη ζωή και το μέλλον τους και με τον φόβο και την έγνοια για τους δικούς τους ανθρώπους που έχουν μείνει πίσω. Και για τη χώρα τους. 

Την επομένη, πάλι, γυρίσαμε στον ΒΠΠ, για να τιμήσουμε τους Εβραίους της Θεσσαλονίκης που εξοντώθηκαν από τους ναζί στα στρατόπεδα συγκέντρωσης. Η 27η Ιανουαρίου είναι η επίσημη ημέρα μνήμης για τα θύματα του Άουσβιτς, και η 15η Μαρτίου η ημερομηνία που διάλεξαν οι Θεσσαλονικείς για να τιμούν τα δικά τους θύματα, τους ανθρώπους τους που ο χαμός τους τραυμάτισε την ιστορία της πόλης και άλλαξε τη φυσιογνωμία της για πάντα: μέσα σε λιγότερο από δύο μήνες η Θεσσαλονίκη άδειασε από τον εβραϊκό πληθυσμό της, που δολοφονήθηκε στους θαλάμους αερίων του Άουσβιτς.

Την Κυριακή το πρωί, στην πρωτεύουσα του Βορρά η μέρα είναι ηλιόλουστη. Το πρόγραμμα λέει 10:55 αναχώρηση από το ξενοδοχείο για την Πλατεία Ελευθερίας, στο ύψος του Λιμανιού. Καθώς φτάνουμε στο σημείο, η μικρή αποστολή της Προέδρου ανακατεύεται με το πλήθος, κι αμέσως τη χάνουμε από τα μάτια μας καθώς συναντά τους επισήμους — χαιρετιούνται, κάμερες, κόσμος πραγματικά πολύς, μια αναμνηστική φωτογραφία στο Μνημείο του Ολοκαυτώματος.



Οι πολίτες που έχουν συγκεντρωθεί για να τιμήσουν την ιστορία της πόλης τους κρατούν άσπρα μπαλόνια που γράφουν με μαύρα γράμματα Ποτέ ξανά. Πριν από 79 χρόνια, σε αυτό εδώ το σημείο συγκεντρώθηκε η πρώτη ομάδα Εβραίων της Θεσσαλονίκης για το μαρτυρικό ταξίδι χωρίς επιστροφή. Παράλληλα με το παραλιακό μέτωπο, θα διασχίζαμε την ίδια διαδρομή που ακολούθησαν και εκείνοι, πριν προωθηθούν με τα τρένα του θανάτου στα στρατόπεδα συγκέντρωσης και εξόντωσης.

Στην κεφαλή της πορείας ένα μεγάλο πανό γράφει Ποτέ ξανά! Never again!, στην πρώτη σειρά μια αλυσίδα από μικρά παιδιά πιασμένα χέρι-χέρι, κι αμέσως πιο πίσω οι επίσημοι. Όλοι μαζί, η Πρόεδρος της Δημοκρατίας με τον δήμαρχο της πόλης, τον πρόεδρο της Ισραηλιτικής κοινότητας και τον πρέσβη του Ισραήλ, Έλληνες αξιωματούχοι, μέλη της Εβραϊκής Κοινότητας Θεσσαλονίκης και περίπου τρεις με τέσσερις χιλιάδες κόσμος, ξεκινάμε. 

Προσπαθώ να συνειδητοποιήσω τον συμβολισμό της διαδρομής που βαδίζουμε, να αισθανθώ το νήμα που μας τραβά πίσω στις πιο μαύρες σελίδες της ανθρώπινης ιστορίας. Δεν ξέρω αν είναι η ιδέα μου, ή η σιωπή που απλώνεται σε αυτό το ετερόκλητο πλήθος με τα άσπρα μπαλόνια, ούτε πόσο χρόνο χρειάζεσαι για να περάσεις από μία συναισθηματική κατάσταση σε μία άλλη, ξέρω όμως ότι ενάμισι χιλιόμετρο μετά, όταν φτάνουμε στον Παλιό Σιδηροδρομικό Σταθμό και βρίσκει ο καθένας τη θέση του, και αφού τηρήσουμε ενός λεπτού σιγή, οι πρώτες νότες του Μουσικού Μέρους στο βάθρο που έχει στηθεί μπροστά από ένα παλιό βαγόνι, φτιάχνουν μια πένθιμη, κατανυκτική ατμόσφαιρα. Το Kaddish είναι μια εβραϊκή προσευχή για τους νεκρούς, και από εκεί έρχεται η «βαριά» μουσική σύνθεση του Ραβέλ που ακούμε –«ένα από το πιο συγκινητικά καντίς που έχω ακούσει ποτέ μου», θα έλεγε ο πρέσβης του Ισραήλ λίγο αργότερα στην ομιλία του.

Στον Παλιό Σιδηροδρομικό Σταθμό η μνήμη αρχίζει να πυκνώνει, κι όσο περνά η ώρα και ακούμε τους χαιρετισμούς των επισήμων, ο καθένας μπορεί να το νιώσει: πριν από 79 χρόνια από εδώ ξεκίνησε το πρώτο τρένο. 

Μία σεμνή τελετή για τους Εβραίους της Θεσσαλονίκης που χάθηκαν στο Ολοκαύτωμα

«“Μέσα στο ίδιο τρένο, φυσικά χωρίς να το καθαρίσουν, χωρίς να μας δώσουν φαγητό ή νερό, χωρίς κουβέρτες, χωρίς ήλιο, χωρίς αέρα σχεδόν, μπήκαμε όσοι περισσότεροι –και πολλοί περισσότεροι– χωρούσαν στα βαγόνια του, που πριν χρησιμοποιούνταν για τη μεταφορά αλόγων. Η βρώμα και η δυσωδία ήταν απερίγραπτη, ακόμα και πριν στοιβαχτούμε περίπου εκατό άτομα σ’ ένα βαγόνι το οποίο έφερε ταμπέλα ‘Άλογα 8, Άνδρες 12’. Και φύγαμε. Η διαδρομή ήταν περίπου δύο εβδομάδες, αλλά ίσως να κάνω και λάθος, αφού τίποτα δεν σημάδευε το πέρασμα του χρόνου εκεί μέσα. Χρησιμοποιούσαμε για τουαλέτα εκατό ανθρώπων μία από τις τέσσερις γωνίες του βαγονιού. Αλλά το χειρότερο απ’ όλα ήταν η δίψα. Παρακαλούσαμε ουρλιάζοντας από τα παράθυρα για νερό, αλλά κανείς δεν έκανε τίποτα. Καθώς το βαγόνι αφήνει έναν από τους σταθμούς, πεθαίνει ο πρώτος. Οι γυναίκες κυριεύονται από υστερία, τα παιδιά κλαίνε. Χτυπάμε τις πόρτες να μας ανοίξουν να βγάλουμε έξω τον νεκρό, αλλά το χτύπημα χάνεται στον θόρυβο της ατμομηχανής. Αφήνουμε τον νεκρό σε μια γωνιά. Σε λίγες ώρες πεθαίνει άλλος ένας και μετά άλλος. Τους βάλαμε τον έναν πάνω στον άλλο και το ταξίδι συνεχίστηκε. Δεν μπορούσαμε να κάνουμε τίποτα άλλο. Ζούσαμε σε μια νάρκη, δεν είχαμε τίποτα στο μυαλό μας. Το μόνο που περιμέναμε ήταν πότε θα ανοίξει η πόρτα και τι θα αντιμετωπίσουμε μετά”. 

»Τα λόγια αυτά ανήκουν στον Α154429, έναν άνθρωπο που, μετά το Ολοκαύτωμα, μεταξύ πολλών άλλων ήταν και μία από τις πλέον αναγνωρίσιμες φωνές του ελληνικού ραδιοφώνου. Ο αείμνηστος Θεσσαλονικιός Ζακ Μεναχέμ, επιζών του Άουσβιτς, απελευθερώθηκε από το Μπέργκεν-Μπέλσεν το 1945.Είχεβάρος 20 κιλά και γύρισε στην Ελλάδα περπατώντας. Στη Θεσσαλονίκη επέστρεψαν κάτι λιγότερο από 2.000 άνθρωποι που επιβίωσαν των ναζιστικών διώξεων στα στρατόπεδα και στους τόπους όπου ελάχιστοι άνθρωποι τους προσέφεραν άσυλο, αναδεικνύοντας το μεγαλείο αυτών που σήμερα έχουν τιμηθεί με τον τίτλο Δίκαιοι των Εθνών, πρόσωπα που αποτελούν παράδειγμα για την ανθρωπότητα». 

Έτσι ξεκίνησε την ομιλία του ο πρόεδρος της Ισραηλίτικης κοινότητας Θεσσαλονίκης, Δαυίδ Σαλτιέλ. Σκέφτομαι πως οι άνθρωποι της Κοινότητας δεν χρειάζονται τελετές για υπενθύμιση, φέρουν το Τραύμα μέσα τους κάθε στιγμή, και όλοι τους, με τον ένα ή τον άλλο τρόπο, είναι επιζώντες. Στεκόμαστε, ή καθόμαστε, σε στάση προσευχής, με τα μάτια κατεβασμένα, με την καρδιά σφιγμένη. Ακούμε επτά ομιλίες στη σειρά, κι όμως καμία δεν έχει το παραμικρό από τον ξύλινο λόγο που έχουν συνήθως οι λόγοι των επισήμων. Για το Ολοκαύτωμα δεν μπορεί κανείς απλώς να ανέβει στο βήμα για να διαβάσει αυτό που έχει ετοιμάσει. Επτά, από άνθρωπο σε άνθρωπο, μέσα από την καρδιά, ομιλίες που έλεγαν περίπου αυτά:

►Ο αντισημιτισμός, ο ρατσισμός και η μισαλλοδοξία δεν έληξαν όταν σταμάτησαν να καπνίζουν οι καμινάδες του 'Άουσβιτς, ούτε γεννήθηκαν με την εισβολή των ναζί . * Στοχεύουν στο σύνολο της κοινωνίας, απειλούν τη δημοκρατία και τα ανθρώπινα δικαιώματα, και πρέπει να είμαστε πάντα σε εγρήγορση. * Δεν πρέπει να ξεχνάμε τι έγινε και πώς αφανίστηκαν τόσοι άνθρωποι λόγω του ρατσισμού και του μίσους. * Η Ιστορία να μας διδάξει, η μνήμη να μας προστατεύσει. * Το έλλειμμα αλληλεγγύης και το πλεόνασμα μίσους και αδιαφορίας μπορεί να οδηγήσουν στο απόλυτο Κακό. * Αν υπάρχει κάτι που πρέπει να θυμόμαστε και να μεταφέρουμε από γενιά σε γενιά είναι η αποτυχία μας να το εμποδίσουμε να συμβεί και να προστατέψουμε τους αδύνατους. * Θα φτιάξουμε το Πάρκο Μνήμης στην πλατεία Ελευθερίας στον τόπο όπου οι Εβραίοι της πόλης συγκεντρώθηκαν και βασανίστηκαν ως δημόσιο θέαμα, και θα ανεγερθεί Μουσείο Ολοκαυτώματος εδώ κοντά που είμαστε σήμερα, στην αφετηρία ενός ταξιδιού προς το Άουσβιτς * Ποτέ Ξανά.

Η στιγμή που ανεβαίνει στο βάθρο η Κατερίνα Σακελλαροπούλου είναι η πιο συγκινητική. Και δεν το λέμε επειδή είναι η ΠτΔ και έχει μεγάλη αξία και συμβολισμό η παρουσία της. Παραθέτουμε ένα μέρος της ομιλίας της:

«Τον Μάρτιο του 1943 στους δρόμους της Θεσσαλονίκης επικρατούσε ασυνήθιστη κίνηση, όπως αφηγείται ο συγγραφέας Γιώργος Ιωάννου, που από το εφηβικό του δωμάτιο παρακολουθούσε τις ατελείωτες φάλαγγες Ελλήνων Εβραίων να οδηγούνται με τα πόδια στον σιδηροδρομικό σταθμό. Στις 15 του μήνα, 2.800 συμπολίτες μας στοιβάζονται σε μια εμπορική αμαξοστοιχία με προορισμό, όπως τους είπαν, την Κρακοβία. Στην πραγματικότητα πηγαίνουν λίγο δυτικότερα, στο στρατόπεδο συγκέντρωσης Άουσβιτς-Μπιρκενάου. Ήταν η πρώτη από πολλές αποστολές που σχεδίασαν οι Ναζί και εκτέλεσαν οι λοχαγοί των Ες-Ες Ντίτερ Βισλιτσένι και Άλοϊς Μπρούνερ, εκπρόσωποι στη χώρα μας του αποτρόπαιου μηχανισμού μαζικής και απάνθρωπης εξόντωσης στα κολαστήρια της φρίκης. 

»“Στο μυαλό μου είναι άσβηστη η εικόνα εκείνης της μέρας”, γράφει στη μαρτυρία της η επιζήσασα του Ολοκαυτώματος Έρικα Κούνιο-Αμαρίλιο, ανάμεσα στις πρώτες γυναίκες που επιβιβάστηκαν στον συρμό. “Θυμάμαι προχωρούσαμε σαν ένα σώμα. Αναμαλλιασμένες γυναίκες, άλλες με μωρά στην αγκαλιά, άλλες να σέρνουν από το κάθε χέρι ένα παιδί που έκλαιγε, άντρες με βαλίτσες και μπόγους να προσπαθούν να διαπεράσουν το πλήθος. Φωνές, ουρλιαχτά, κλάματα, μπροστά στις ορθάνοιχτες πόρτες των βαγονιών, βαγόνια που είναι για ζώα όχι για ανθρώπους…” 

»Έτσι ξεκίνησε, πριν από 79 χρόνια, το ξεκλήρισμα της ιστορικής και ανθηρής εβραϊκής κοινότητας της Θεσσαλονίκης. Είχε βέβαια προηγηθεί και εδώ η εφαρμογή των αντισημιτικών νόμων της Νυρεμβέργης, η διαταγή να καρφιτσωθεί το κίτρινο άστρο στα ρούχα, οι επιτάξεις των σπιτιών και των μαγαζιών, τα χαρτόνια στις βιτρίνες με τυπωμένη την επαίσχυντη φράση “Οι Εβραίοι είναι ανεπιθύμητοι”, η ισοπέδωση του εβραϊκού νεκροταφείου —ενός από τα αρχαιότερα και σημαντικότερα στον ευρωπαϊκό χώρο—, η συγκέντρωση και ο βασανιστικός εξευτελισμός των ανδρών της κοινότητας στην Πλατεία Ελευθερίας στις 11 Ιουλίου 1942, η αποστολή πολλών από αυτούς σε καταναγκαστικά έργα στη νότια Ελλάδα. 

»Τώρα γνωρίζουμε ότι οι περισσότεροι από τους Εβραίους συμπολίτες μας, ταλαιπωρημένοι από το ταξίδι, αδυνατισμένοι, άρρωστοι, οδηγήθηκαν κατευθείαν στα κρεματόρια. Ελάχιστοι γύρισαν. Από τους περίπου 46.000 εκτοπισμένους επέστρεψαν λιγότεροι από 2.000, ένα από τα χαμηλότερα ποσοστά που καταγράφηκαν σε ολόκληρη την Ευρώπη».

Δεν ήταν μόνο το περιεχόμενο όσων είπε, που μας ράγισαν την καρδιά, αλλά ο τρόπος της και η συγκίνησή της, όταν στο τέλος η φωνή της έσπασε από το βάρος των ίδιων της των λόγων, από το βάρος της ιστορικής μνήμης και της συμφοράς.

Ακόμα και τώρα που τα ανακαλώ, συγκινούμαι. 

Η Πρόεδρος της Δημοκρατίας με την παρουσία της απέδωσε βέβαια φόρο τιμής στην ιστορία της πόλης και στη μνήμη των θυμάτων του Ολοκαυτώματος, αλλά, περισσότερο από κάθε άλλη φορά, με τη συναισθηματική νοημοσύνη και τη βαθιά της ενσυναίσθηση, μας έκανε κοινωνούς της συντριβής που γεννά η μνήμη του Ολοκαυτώματος φτιάχνοντας έναν νοητό ψυχικό δεσμό σε όσους ήμασταν εκεί. Το νιώσαμε όλοι, το σημείωσε και ο πρέσβης του Ισραήλ, Yossi Amrani, στο τέλος της δικής του ομιλίας σε ένα προσωπικό του σχόλιο: 

«Αν μου επιτρέπετε, κυρία Πρόεδρε, η παρουσία σας εδώ σήμερα, στην πρώτη γραμμή αυτής της πορείας, είναι πολύ σημαντική [beyond imagination], ως αναγνώριση του παρελθόντος και ως μήνυμα για το μέλλον. Κανείς δεν θα μπορούσε να μείνει ασυγκίνητος ακούγοντας τα λόγια σας, παρατηρώντας το τρέμουλο της φωνή σας και τα δάκρυά σας.Είναι μια ανθρώπινη αντίδραση αυτή, αλλά είναι καιηγετική αντίδραση. Σας ευχαριστώ για αυτό».

Ποτέ Ξανά

Υπό το κράτος της συγκίνησης, αυτό το «Ποτέ ξανά» που ακούσαμε τόσες φορές εκείνο το πρωί είχε πλέον μια τραγική σύνδεση με την επικαιρότητα. Ήταν κάτι που επισήμαναν σχεδόν όλοι οι ομιλητές, λέγοντας τα ίδια πάνω-κάτω λόγια:

►Η Ιστορία των Εβραίων της Θεσσαλονίκης είναι συνώνυμη με τον ακρωτηριασμό της ταυτότητας της πόλης μας. Είναι ταυτόχρονα η ιστορία που θυμίζει τι σημαίνει ναζισμός, ολοκληρωτισμός, επεκτατισμός.* Το μήνυμα γίνεται πιο επίκαιρο σήμερα καθώς βρίσκεται σε εξέλιξη η ρωσική εισβολή στην Ουκρανία, όπου παραβιάζεται κατάφωρα το Διεθνές Δίκαιο, όπου χάνονται χιλιάδες ζωές και προκαλείται ανθρωπιστική κρίση. * Να υψώσουμε τείχος απέναντι στην επανάληψη οποιασδήποτε θηριωδίας, να χτίσουμε μια μεγάλη γέφυρα αλληλεγγύης και  ανθρωπιάς σε εκείνους που τώρα δοκιμάζονται σκληρά από αυτόν τον πόλεμο. * Δεν θα κάνουμε αποδεκτό κανένα επιχείρημα που συνδέει αυτούς που αγωνίζονται για την ανεξαρτησία της χώρας τους με τον ναζισμό. Δεν θα δεχτούμε να ξαναγραφτεί η ευρωπαϊκή ιστορία από τους επιτιθέμενους και τους αδικούντες.* Η μνήμη του Ολοκαυτώματος δεν αφορά μόνο τον ναζισμό, αλλά και τον ολοκληρωτισμό και τον επεκτατισμό, και όλοι ξέρουμε πού μπορούν να οδηγήσουν * Πώς είναι δυνατόν να μείνουμε ασυγκίνητοι από όσα βιώνουν άμαχοι, γυναίκες, παιδιά, ηλικιωμένοι, που ξαφνικά βρίσκονται στο μάτι του κυκλώνα;

Πώς είναι δυνατόν, όπως τόνισε και ο κ. Δαβίδ Σατιέλ, 79 χρόνια μετά το Ολοκαύτωμα να έχουμε έναν ολοκληρωτικό πόλεμο στην ευρωπαϊκή ήπειρο που να απειλεί μια ολόκληρη χώρα; Να ισοπεδώνονται πόλεις, να σκοτώνονται γυναικόπαιδα, να συντελούνται εκδιώξεις πληθυσμού και 10 εκατομμύρια άνθρωποι να έχουν υποχρεωθεί να εγκαταλείψουν τα σπίτια τους;

Η Ιστορία, για να μην επαναλαμβάνεται πρέπει να μας διδάσκει, κι όταν λόγια σαν τα παραπάνω ακούγονται σε μια εκδήλωση μνήμης για το Ολοκαύτωμα, αποκτούν μία επιπλέον σημασία. Αυτό είναι άλλωστε το νόημα μιας τέτοιας τελετής: να διατηρήσουμε το παρελθόν ζωντανό για να μην το επαναλάβουμε. Αυτό σημαίνει Μνήμη. Είναι ιστορικό και ηθικό μας καθήκον.

Οι 2.800 Εβραίοι της Θεσσαλονίκης που στοιβάχθηκαν σε μια εμπορική αμαξοστοιχία με προορισμό, όπως τους είπαν, την Κρακοβία, στην πραγματικότητα όμως πηγαίνοντας στο Άουσβιτς, έμαθαν με τη μεγαλύτερη αγριότητα ότι η αίσθηση της συλλογικής ασφάλειας γύρω από την οποία χτίζουμε τη ζωή μας ήταν μια ψευδαίσθηση. Αυτή την αίσθηση προσπάθησε να αποκαταστήσει ο μεταπολεμικός κόσμος, και αυτή η αίσθηση γκρεμίστηκε μέσα σε μια μέρα για ένα ολόκληρο έθνος 44 εκατομμυρίων, που ζει ΞΑΝΑ υπό τον απόλυτο τρόμο του ξεριζωμού και του θανάτου.

Adio querida
Είναι αδύνατον να σας μεταφέρω την τρομερά συγκινητική ατμόσφαιρα της σεμνής αυτής τελετής, με την αυτοσχέδια εξέδρα, το αυτοσχέδιο βάθρο ακριβώς δίπλα για τους επισήμους, τις πτυσσόμενες καρεκλίτσες μπροστά από τις ράγες και τα βαγόνια. Μια κατανυκτική ατμόσφαιρα που επέτεινε η μουσική: η εκδήλωση τέλειωσε με ένα δεύτερο μέρος από το σύνολο εγχόρδων με έργα Εβραίων συνθετών, που όλα τους μιλούν για τον φόβο, τους εκδιωγμούς, τον μαρτυρικό θάνατο. 

Στο τελευταίο κομμάτι, αν παρατηρούσε κανείς, θα έβλεπε τους περισσότερους από τους παρευρισκομένους να σκουπίζουν διακριτικά κάτω από τα γυαλιά τους ένα δάκρυ. Ακούγοντας a cappella το «Adio querida», νιώσαμε σαν να αποχαιρετούμε ο καθένας από εμάς τους δικούς του ανθρώπους. Ένα παραδοσιακό σεφαραδίτικο ερωτικό τραγούδι, φερμένο από πολύ μακριά μέσα στον χρόνο, που το τραγουδούσαν οι Εβραίοι στις αποβάθρες τού πιο σκληρού αποχωρισμού, ξέροντας ότι σε λίγο θα ερχόταν η δική τους σειρά για να φύγουν, ζωντανοί μα ήδη νεκροί. «Αντίο αγαπημένη», τραγουδούσαν τότε, και το τραγούδι αυτό, που πάντα τραγουδούν οι Εβραίοι της Θεσσαλονίκης στις τελετές μνήμης, εξέφραζε όσο κανένα τον σπαραγμό της απώλειας.

Χειροκροτήσαμε, ανατριχιασμένοι. Στις παλιές ράγες, με βαγόνια σαν κι εκείνα να τις βαραίνουν, έκαιγαν εδώ κι εκεί κάποια κεράκια. Η Πρόεδρος και πολλοί άλλοι θα άφηναν από ένα γαρίφαλο, πορφυρό σαν την αγάπη, το αίμα και τη μνήμη. 

ΥΓ. Η περιπατητική αυτή διαδρομή, η Πορεία Μνήμης, προγραμματίζεται να μνημειωθεί από τη Δημαρχία Θεσσαλονίκης το επόμενο διάστημα.

---

Χαιρετισμούς απηύθυναν, με αυτή τη σειρά, οι: Κωνσταντίνος Ζέρβας, δήμαρχος Θεσσαλονίκης, Δαυίδ Σαλτιέλ, πρόεδρος Ισραηλιτικής Κοινότητας Θεσσαλονίκης, Απόστολος Τζιτζικώστας, περιφερειάρχης Κεντρικής Μακεδονίας, Νίκος Παπαϊωάννου, Πρύτανης ΑΠΘ, Στυλιανός Κατρανίδης, Πρύτανης Πανεπιστημίου Μακεδονίας, Μαργαρίτης Σχοινάς, ο Αντιπρόεδρος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής για την Προώθηση του Ευρωπαϊκού Τρόπου Ζωής, Αθανάσιος Καΐσης, Πάρεδρος Διοικούσας Επιτροπής Διεθνούς Πανεπιστημίου της Ελλάδας, και Yossi Amrani, πρέσβης του Κράτους του Ισραήλ.

Μουσική έπαιξε το Σύνολο Εγχόρδων του Τμήματος Μουσικής Επιστήμη και Τέχνης του Πανεπιστημίου Μακεδονίας. Σόλο βιολί: Ευαγγελία Κουτσοδήμου. Σοπράνο: Σοφία Βασιλειάδου. Επιμέλεια: Δημήτριος Χανδράκης, καθηγητής. Συμμετείχε η Νεανική Χορωδία Ο.Ν. Αγίων Κυρίλλου και Μεθοδίου Θεσσαλονίκης.

Ακούστηκαν τα έργα: Ernest Bloch (Nigun), Maurice Ravel (Kaddish), Edvard Grieg (Death of Ase), Sholom Secunda (Donna-Donna), Josef Hadar (Bo yabo haboker), Moshe Ha Elion (La Djovenika al Lager), Yasmin Levy (Adio Kerida)