Η Κυριακή της Ορθοδοξίας 2022 γιορτάζεται σήμερα 13 Μαρτίου. Η αναστήλωση των εικόνων, η εικονομαχία και τα έθιμα. Η νηστεία και τι τρώμε.
Κυριακή της Ορθοδοξίας σήμερα. Πρόκειται για την πρώτη Κυριακή των Νηστειών, η οποία είναι ταυτόχρονα και η πρώτη Κυριακή της Μεγάλης Σαρακοστής.
Η Εκκλησία ονομάζει τη σημερινή ημέρα Κυριακή της Ορθοδοξίας σε ανάμνηση του σημαντικού γεγονότος της αναστήλωσης των ιερών εικόνων την περίοδο της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας.
Είχε προηγηθεί η Εικονομαχία -μια περίοδος μεγάλης πόλωσης και σφοδρών αντιπαραθέσεων στο Βυζάντιο που δίχασε τους πιστούς, μετατρέποντας σε «μήλον της έριδος» τη λατρεία των χριστιανικών εικόνων.
Κυριακή της Ορθοδοξίας - Γιατί ονομάστηκε έτσι από την Εκκλησία
Η Κυριακή της Ορθοδοξίας καθιερώθηκε για πρώτη φορά στα μέσα του 9ου αιώνα. Πρόκειται για χριστιανική γιορτή, η οποία συνδέεται με την οριστική αναστήλωση των ιερών εικόνων στην Κωνσταντινούπολη από την Αυτοκράτειρα Θεοδώρα, το 842 μ.Χ. Εκείνη τη χρονιά μπήκε τέλος στη μακροχρόνια διαμάχη, η οποία έμεινε γνωστή στην ιστορία ως Εικονομαχία.
Σε αυτήν την εξαιρετικά ταραχώδη περίοδο οι Βυζαντινοί είχαν χωριστεί σε δύο αντίπαλες ομάδες:
Οι πρώτοι πρέσβευαν ότι η προσκύνηση εικόνων που απεικονίζουν Αγίους αποτελεί ειδωλολατρική πράξη. Σύμφωνα με τους ισχυρισμούς τους, ο πιστός το μόνο που έχει απέναντί του είναι ένα ζωγραφισμένο ξύλο, το οποίο και προσκυνά.
Οι δεύτεροι απαντούσαν ότι η ύπαρξη των εικόνων σε σπίτια και εκκλησίες ήταν απόλυτα φυσιολογική και εντάσσεται στο τελετουργικό, καθώς αποτελούν «βοηθητικό» μέσο για τη λατρεία του Θεού και των Αγίων της Εκκλησίας.
Η κόντρα κράτησε 120 χρόνια περίπου. Σε αυτήν την ταραχώδη περίοδο πραγματοποιήθηκε μεταξύ άλλων και η Ζ' Οικουμενική Σύνοδος (787 μ.Χ.), η οποία αφόρισε τους εικονομάχους και ξεκαθάρισε ότι η λατρεία των εικόνων των Αγίων, του Χριστού και της Παναγίας είναι απόλυτα συμβατή με τον Χριστιανισμό.
Το 842 μ.Χ., όταν μπήκε οριστικό τέλος στην Εικονομαχία με την πανηγυρική αναστήλωση των εικόνων στην Κωνσταντινούπολη, καθιερώθηκε η Κυριακή της Ορθοδοξίας. Κάθε χρόνο σε ανάμνηση «εκείνου του θριάμβου της Ορθοδοξίας» επαναλαμβανόταν στην Κωνσταντινούπολη και σε άλλες μεγάλες πόλεις της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας λαμπρή τελετή και λιτανεία με μεγάλη πομπή. Η τελετή αυτή γινόταν ως εξής:
Ο κλήρος (ενδημούντες και παρεπιδημούντες) μαζί με τους μοναχούς που πρωτοστάτησαν στους αγώνες υπέρ των εικόνων τελούσαν «παννύχιον υμνολογίαν» στον Ιερό Ναό της Θεοτόκου των Βλαχερνών.
Στο τέλος της θρησκευτικής τελετής, ακολουθούσε λαμπρή λιτανεία στη Μεγάλη Εκκλησία, όπου παρίστατο ο Βυζαντινός Αυτοκράτορας.
Ακολουθεί απόσπασμα από το ντοκιμαντέρ του Discovery για την Εικονομαχία στο Βυζάντιο και την αναστήλωση των εικόνων στην Κωνσταντινούπολη:
Εικονομαχία στο Βυζάντιο - Τι συνέβη με τις εικόνες πριν από την Κυριακή της Ορθοδοξίας
Εικονομαχία είναι η θεολογική και πολιτική διαμάχη που ξέσπασε στη Βυζαντινή Αυτοκρατορία κατά το μεγαλύτερο μέρος του 8ου και το πρώτο μισό του 9ου αιώνα, αναφορικά με τη λατρεία των χριστιανικών εικόνων. Όπως αναφέρθηκε νωρίτερα, η Εικονομαχία διαίρεσε τους κατοίκους στο Βυζάντιο σε Εικονομάχους και Εικονόφιλους.
Όλα ξεκίνησαν το 726 μ.Χ. όταν ο Αυτοκράτορας Λέοντας Γ' ο Ίσαυρος εξέδωσε διάταγμα, με το οποίο αποδοκίμασε την προσκύνηση των εικόνων, κάνοντας λόγο για ψευδολατρεία. Αφορμή για αυτήν την απόφαση του συγκεκριμένου Αυτοκράτορα, ο οποίος είχε προχωρήσει σε σημαντικές οικονομικές και κοινωνικές μεταρρυθμίσεις στο Βυζάντιο, ήταν «ορισμένα ακραία φαινόμενα εικονολατρείας» από πιστούς, τα οποία τον έκαναν να πιστεύει ότι η χριστιανική πίστη παρεκκλίνει στην ειδωλολατρεία.
Μέχρι το 741 μ.Χ. που πέθανε, η πολιτική του υπήρξε σχετικά ήπια και οι διατάξεις του «περί απαγορεύσεως και αφαιρέσεως των εικόνων» δεν εφαρμόζονταν στην πράξη με ιδιαίτερο ζήλο.
Η κατάσταση άλλαξε άρδην όταν ανέβηκε στον θρόνο ο γιος και διάδοχός του, Κωνσταντίνος Ε΄. Εξαπέλυσε διωγμό κατά των εικόνων και των μοναχών, και συγκάλεσε τη Σύνοδο της Ιερείας (754 μ.Χ.), κατά την οποία καταδικάστηκαν οι θρησκευτικές απεικονίσεις. Μοναχοί και μοναχές υποχρεώθηκαν σε γάμο και πολλές μονές κρατικοποιήθηκαν.
Επί της βασιλείας του γιου του, Λέοντα Δ΄, η πολιτική κατά των εικόνων συνεχίστηκε -ηπιότερα όμως αυτήν τη φορά. Μετά τον πρόωρο θάνατό του η εξουσία περιήλθε στη σύζυγό του και μητέρα του γιου του, Κωνσταντίνου ΣΤ΄, Ειρήνη, η οποία συνεκάλεσε την Ζ΄ Οικουμενική Σύνοδο στη Νίκαια. Σε αυτήν την Σύνοδο ελήφθη η απόφαση να αναστηλωθούν οι εικόνες.
Ο Βυζαντινός Αυτοκράτορας Νικηφόρος Α´ είχε άλλη γνώμη και δεν την εφάρμοσε. Ο γαμπρός του, Μιχαήλ Α', στήριξε τους εικονόφιλους.
Επί Λέοντος Ε΄ άρχισε με οξύτητα η δεύτερη φάση της Εικονομαχίας. Πιεζόμενος και από τον στρατό, ο αυτοκράτορας διέταξε την καθαίρεση των εικόνων και συγκάλεσε σύνοδο, η οποία κατήργησε τις αποφάσεις της Ζ΄Οικουμενικής Συνόδου και αναγνώρισε αντ’ αυτής την σύνοδο της Ιερείας.
Ο δολοφόνος και διάδοχός του, Μιχαήλ Β´, τήρησε επαμφοτερίζουσα πολιτική, δυσαρεστώντας τους πάντες και αφήνοντας το θέμα σε εκκρεμότητα. Ο γιος και διάδοχός του, Μιχαήλ Θεόφιλος, αναδείχθηκε σε υπέρμαχο της Εικονομαχίας και οι απαγορεύσεις των εικόνων και οι διωγμοί των μοναχών επαναλήφθηκαν.
Το τέλος της Εικονομαχίας επήλθε το 842 μ.Χ., αμέσως μετά τον θάνατο του Θεόφιλου, με ενέργειες της χήρας του, Θεοδώρας, που ασκούσε την εξουσία επ' ονόματι του ανηλίκου γιου της, Μιχαήλ Γ΄. Εκείνη τη χρονιά:
Το κύρος της Ζ΄Οικουμενικής Συνόδου της Νικαίας ανορθώθηκε,
οι εικόνες αναστηλώθηκαν,
τα καταργηθέντα μοναστήρια ανασυστάθηκαν και
τα εκκλησιαστικά και μοναστηριακά κτήματα αποδόθηκαν στις εκκλησίες και στις μονές.
Η Κυριακή της Ορθοδοξίας σήμερα - Γιορτάζεται 42 ημέρες πριν από το Πάσχα - Η Θεία Λειτουργία
Σήμερα, σε ανάμνηση αυτής της αναστήλωσης των εικόνων, εορτάζεται σε όλους τους χριστιανικούς ναούς η «Κυριακή της Ορθοδοξίας» κατά την πρώτη Κυριακή των Νηστειών, 42 μέρες πριν από το Πάσχα.
Κατά τη λειτουργία σε εκκλησίες, ιερούς ναούς και μοναστήρια αναγιγνώσκεται με ιδιαίτερη έμφαση:
Περικοπή εκ της προς Εβραίους επιστολής (ια':24-26, και 32-40), όπου εκτίθενται οι αγώνες των αγίων ανδρών της Παλαιάς Διαθήκης υπέρ της πίστεως, καθώς και
περικοπή από το κατά Ιωάννην Ευαγγέλιο (α' 40 κ.έ.), όπου ιστορείται η κλήση του Φιλίππου και Ναθαναήλ που ομολόγησαν τον Ιησού Χριστό ως υιόν του Θεού «Ῥαββί, σὺ εἶ ὁ υἱὸς τοῦ Θεοῦ, σὺ εἶ ὁ Βασιλεὺς τοῦ Ἰσραήλ».
Κυριακή της Ορθοδοξίας και έθιμα
Στην Ελλάδα, από την περίοδο που βασιλιάς της χώρας ήταν ο Γεώργιος ο Α', καθιερώθηκε την Κυριακή της Ορθοδοξίας να προσέρχεται ο βασιλιάς στη Μητρόπολη Αθηνών και να απαγγέλλει παρά το Δεσποτικό το Σύμβολο της Πίστεως.
Το έθιμο αυτό έφθασε μέχρι την περίοδο που βασιλιάς της Ελλάδας ήταν ο Κωνσταντίνος Β'. Μετά τη μεταπολίτευση το έθιμο συνεχίζεται από τον εκάστοτε Πρόεδρο της Δημοκρατίας. Τον Μάρτιο του 2021 την Κυριακή της Ορθοδοξίας η Θεία Λειτουργία τελέστηκε στον Μητροπολιτικό Ναό, χοροστατούντος του Αρχιεπισκόπου Ιερώνυμου, παρουσία της Προέδρου της Δημοκρατίας Κατερίνας Σακελλαροπούλου.
Κυριακή της Ορθοδοξίας 2022 - Τι τρώμε σήμερα 13 Μαρτίου
Καθώς η Κυριακή της Ορθοδοξίας 2022 είναι η πρώτη Κυριακή των Νηστείων και η πρώτη Κυριακή της Μεγάλης Σαρακοστής, η νηστεία συνεχίζεται χωρίς καμία εξαίρεση.
Στην ερώτηση λοιπόν «τι τρώμε σήμερα» η απάντηση είναι ότι στο τραπέζι βρίσκονται μόνο νηστίσιμα εδέσματα. Μεταξύ άλλων:
Όπως όλη τη Μεγάλη Σαρακοστή έτσι και σήμερα 13 Μαρτίου, Κυριακή της Ορθοδοξίας, δεν επιτρέπονται τρόφιμα ζωικής προέλευσης. Οι πιστοί νηστεύουν το κρέας, τα γαλακτοκομικά και τα αυγά.
16°
