Το κλείσιμο της οικονομίας

«Το κλείσιμο της οικονομίας θα μπορούσε να κοστίσει περισσότερες ζωές από τον κορωνοϊό», γράφουν ορισμένα πρωτοσέλιδα. «Υπάρχει πολύ ισχυρή συσχέτιση μεταξύ της οικονομικής ανάπτυξης και του προσδόκιμου ζωής» διατείνονται κάποιοι αναλυτές στα πάνελ των ειδήσεων.

Στα προηγούμενα κύματα του COVID-19, μέσα ενημέρωσης με διεθνή απήχηση, όπως οι ΤΙΜΕS του Λονδίνου, παρουσίαζαν ως κοινή πεποίθηση πως η διατήρηση της οικονομίας «ανοιχτής» το επόμενο έτος είναι ζωτικής σημασίας, διαφορετικά τα μέτρα θα «κάνουν περισσότερο κακό στην υγεία, παρά καλό». Μάλιστα, ορισμένοι καθηγητές είχαν προχωρήσει και σε ποσοτικοποιήσεις. Ο Philip Thomas για παράδειγμα, καθηγητής διαχείρισης κινδύνων στο Πανεπιστήμιο του Μπρίστολ, σε μελέτη του ανέφερε πως εάν το lockdown για τον κορωνοϊό οδηγήσει σε μείωση του Ακαθάριστου Εγχώριου Προϊόντος (ΑΕΠ) περισσότερο από 6.5 %, περισσότερα χρόνια ζωής θα χαθούν λόγω της ύφεσης από ό,τι θα κερδηθεί από την ήττα του ιού.

Οι απόψεις αυτές έφτασαν στα ακρότατά τους όρια μέσω του τέως προέδρου των ΗΠΑ, Donald Trump, όταν σε σχετική ερώτηση του Bill Hemmer στο Fox News Channel δήλωνε (24/3/2020): «Δεν μπορούμε να αφήσουμε τη θεραπεία να είναι χειρότερη από το ίδιο το πρόβλημα. Θα χάσουμε περισσότερους ανθρώπους βάζοντας μια χώρα σε μια τεράστια ύφεση. Θα έχουμε αυτοκτονίες κατά χιλιάδες». Τα αποτελέσματα αυτών των απόψεων είναι γνωστά και τραγικά για την Αμερική και όχι μόνο.

Τελικά όμως ποια είναι η σχέση της οικονομικής μεγέθυνσης και των εισοδημάτων με την υγεία;

Το έργο του Samuel Preston, καθηγητή δημογραφίας, με κύριο ερευνητικό αντικείμενο την υγεία των πληθυσμών και τις παραμέτρους που την επηρεάζουν, είναι διαφωτιστικό. Το 1975, ως νεαρό μέλος ΔΕΠ, έγραψε μια εργασία που παραλίγο να τερματίσει την καριέρα του, επειδή έδειξε ένα αποτέλεσμα που σχεδόν κανείς δεν ήθελε να ακούσει. Αλλά είχε δίκιο.

Η εργασία αυτή, είχε τίτλο «Η μεταβαλλόμενη σχέση μεταξύ θνησιμότητας και επιπέδου οικονομικής ανάπτυξης (The Changing Relation between Mortality and level of Economic Development )». Σε αυτήν, ο Preston παρουσιάζει τις καμπύλες που φέρουν το όνομά του, «καμπύλες Preston (Preston Curves)». Αυτές οι καμπύλες δείχνουν ότι το εισόδημα και το προσδόκιμο ζωής δεν συσχετίζονται ομοιόμορφα. Συγκεκριμένα, η καμπύλη Preston δείχνει ότι στα χαμηλά επίπεδα των κατά κεφαλήν εισοδημάτων, οι αυξήσεις του εισοδήματος συνδέονται με μεγάλα κέρδη στο προσδόκιμο ζωής. Αντίθετα, σε μέτρια έως υψηλά επίπεδα εισοδήματος, το αυξημένο εισόδημα έχει μικρή έως πολύ μικρή σχετική μεταβολή του προσδόκιμου ζωής. Μάλιστα, από ένα σημείο και πέρα, η σχέση μεταξύ εισοδήματος και προσδόκιμου ζωής οριζοντιώνεται, που σημαίνει πως η αύξηση του εισοδήματος δεν έχει καμία επίδραση στο προσδόκιμο ζωής.

Ένα πρώτο συμπέρασμα είναι πως υπάρχει μια ισχυρή, θετική σχέση μεταξύ των εθνικών επιπέδων εισοδήματος και του προσδόκιμου ζωής στις φτωχότερες χώρες. Τα άτομα που γεννιούνται σε πλουσιότερες χώρες, κατά μέσο όρο, μπορούν να αναμένουν να ζήσουν περισσότερο από εκείνους που γεννήθηκαν σε φτωχές χώρες. Ένα δεύτερο συμπέρασμα είναι πως η σχέση δεν είναι γραμμική, καθώς τα επίπεδα προσδόκιμου ζωής στις πλουσιότερες χώρες είναι λιγότερο ευαίσθητα στις διακυμάνσεις του μέσου εισοδήματος και από ένα εισόδημα και πάνω, η επίδραση στην υγεία είναι πολύ περιορισμένη. Συγκρίνοντας μάλιστα διαφορετικές χρονικές περιόδους, το προσδόκιμο ζωής αυξάνεται με την πάροδο του χρόνου, ασχέτως εισοδήματος (λόγω τεχνολογικής και ιατρικής προόδου).

Η πιο σημαντική ίσως συμβολή της δουλειάς του Preston είναι η ανάγκη διεύρυνσης του ορισμού της ανάπτυξης, καθώς τελικά το κατά κεφαλήν επίπεδο εισοδήματος είναι μία ατελής προσέγγιση της ανθρώπινης ευημερίας. Η δύναμη αυτού του συμπεράσματος της μελέτης του Preston έχει οδηγήσει στην αναδημοσίευση του άρθρου αρκετές φορές με την πάροδο των ετών. Ωστόσο, το θεμελιώδες συμπέρασμά του, ότι το εισόδημα δεν μπορεί να θεωρηθεί ως ο πλέον σημαντικός παράγοντας για την αύξηση της ευζωίας ξεχνιέται πολλές φορές σε έναν κόσμο που η οικονομική μεγέθυνση είναι το κυρίως ζητούμενο.

Αυτός είναι ο λόγος που η διαχείριση των παγκόσμιων προκλήσεων, όπως είναι η πανδημία (αλλά και η κλιματική κρίση), γίνεται με κατεξοχήν οικονομικούς όρους. Παρόλο που ειδικοί, όπως ο Preston, μας υποδεικνύουν εδώ και μισό περίπου αιώνα, πώς κινούμαστε στην αντίθετη κατεύθυνση από την ενδεδειγμένη.

Και όπως οι δύο αστρονόμοι στην ταινία «Don’t Look Up» προειδοποιούν για την έλευση ενός καταστρεπτικού κομήτη, θα αναρωτηθούμε και εμείς μαζί τους: Mα τι πρέπει να γίνει για να κοιτάξει ο κόσμος πάνω;