Απογραφή: Η ιστορία της από τον 19ο αιώνα μέχρι και σήμερα

Μπορεί η απογραφή 2021 του πληθυσμού να έχει ήδη ξεκινήσει σε ολόκληρη τη χώρα, όμως η ιστορία των απογραφών στην νεότερη Ελλάδα εκτείνεται στα βάθη των δεκαετιών, αρχίζοντας από το 19ο αιώνα και από τα όνειρα μιας χώρας που έβρισκε τον βηματισμό της στο παγκόσμιο γίγνεσθαι.

Πότε ακριβώς όμως και πως ξεκίνησαν οι απογραφές στη χώρα μας; Πώς ξεδιπλώνεται μέσα από τις στατιστικές ο «χάρτης» της νεότερης ιστορίας μέσα από γεγονότα και ημερομηνίες σταθμούς στο πλαίσιο της απογραφής;

Μέσα στην πάροδο όλων αυτών των δεκαετιών η Ελλάδα αλλάζει, αναπτύσσεται, συναντά προκλήσεις, και διαμορφώνει την νεότερη πραγματικότητα της. Πώς ωστόσο μέσα από την προσέγγιση της κάθε καταμέτρησης ξεδιπλώνεται τελικά η εξέλιξη της κοινωνίας μέσα στα τελευταία 200 χρόνια;

Πότε έγινε η πρώτη απογραφή πληθυσμού

Το 1828, διενεργείται η πρώτη απογραφή Πληθυσμού στην Ελλάδα με Κυβερνήτη τον Ιωάννη Καποδίστρια. Λίγο μετά, το 1834 δημιουργείται το γραφείο Δημοσίου Οικονομίας στο υπουργείο Εσωτερικών, το οποίο διενεργεί απογραφές κάθε χρόνο από το 1836 μέχρι το 1845 και σε αραιότερα χρονικά διαστήματα στη συνέχεια. Το 1861 το γραφείο Δημοσίου Οικονομίας, όπως ονομαζόταν τότε χωρίζεται σε τέσσερα τμήματα, ένα από τα οποία ονομάζεται τμήμα Στατιστικής. Και είναι η πρώτη φορά εκείνη την εποχή που δημιουργείται μέσα στη δημόσια διοίκηση μια ειδική υπηρεσία στατιστικής. Μάλιστα το ίδιο έτος διενεργείται τόσο η απογραφή πληθυσμού όσο και η απογραφή γεωργίας.  

Το επόμενο μεγάλο βήμα στο κομμάτι της ελληνικής απογραφης γίνεται σχεδόν μισό αιώνα μετά. Ήταν το 1910 όταν αρχίζει ο εκσυγχρονισμός της δημόσιας διοίκησης και κατά συνέπεια και της ειδικής υπηρεσίας Στατιστικής. Μάλιστα εκείνη τη χρονιά δημιουργείται τμήμα Στατιστικής στο τότε συσταθέν υπουργείο Γεωργίας, Εμπορίου και Βιομηχανίας, το οποίο το 1911 μετονομάζεται σε Εθνικής Οικονομίας. Αξίζει να σημειωθεί ότι δύο χρόνια μετά, το τμήμα Στατιστικής αναβαθμίζεται σε Κεντρική Διεύθυνση Στατιστική. Αποκτά μάλιστα την ευθύνη της συλλογής, επεξεργασίας και δημοσίευσης όλων των εθνικών στατιστικών που αναφέρονται στον πληθυσμό, τη φυσική κίνηση πληθυσμού και τη μετανάστευση αλλά και στην παραγωγή γεωργίας, βιομηχανίας, βιοτεχνίας και συναφών κλάδων, καθώς και στις μεταφορές, το εσωτερικό και εξωτερικό εμπόριο κ.α.

Την ίδια περίοδο συγκροτείται συμβούλιο Στατιστικής από καθηγητές Πανεπιστημίου της εποχής και εκπροσώπους των εμπορικών και βιομηχανικών επιμελητηρίων. Αξίζει να θυμηθούμε τις κυριότερες στατιστικές εργασίες εκείνης της περιόδου. Ήταν η απογραφή Γεωργίας και οι έρευνες Τιμών των βασικών καταναλωτικών αγαθών το 1911, οι απογραφές πληθυσμού στα νέα εδάφη που προσαρτήθηκαν το 1913, η βιομηχανική απογραφή και η απογραφή πληθυσμού το 1920, καθώς και η απογραφή προσφύγων από τη Μικρά Ασία το 1923. Μια κομβική εποχή στην νεότερη ιστορία της χώρας που αποτυπώθηκε μέσα από μια πλειάδα στατιστικών στοιχείων εξαιρετικά ενδιαφέρουσας σημασίας.  

Η ιστορία της απογραφής από το 1925 μέχρι σήμερα

Το 1925 γίνεται η σύσταση της Γενικής Στατιστικής Υπηρεσίας της Ελλάδος μέσα στο υπουργείο Εθνικής Οικονομίας, που συγκεντρώνει όλες τις κρατικές στατιστικές. Το 1929 εκδίδεται για πρώτη φορά το Μηνιαίο Στατιστικό Δελτίο και το 1930 εκδίδεται η Στατιστική Επετηρίδα της Ελλάδος. Κυριότερες στατιστικές εργασίες της περιόδου αυτής είναι μεταξύ άλλων η απογραφή βιομηχανικών επιχειρήσεων (1930), η απογραφή πληθυσμού και γεωργίας (1940), η απογραφή Γεωργίας (1950).

Το 1956 είναι μία χρονιά καίριας σημασίας για το θέμα της Απογραφής αφού με το Ν.Δ. 3627/1956 οργανώνεται η Εθνική Στατιστική Υπηρεσία της Ελλάδος. Φτάνοντας έτσι σιγά σιγά στη σύγχρονη Ελλάδα το 2010 όπου παίρνει «σάρκα κα όστα» η Ελληνική Στατιστική Αρχή (ΕΛΣΤΑΤ) ως ανεξάρτητη Αρχή. Η εξέλιξη της στατιστικής μέσα στα βάθη των δεκαετιών αποδεικνύει ακόμα περισσότερο τη σημασία της στην οικοδόμηση και λειτουργία των σύγχρονων κοινωνιών. Παράλληλα αναγνωρίζεται παγκοσμίως πόσο ουσιώδης είναι ο ρόλος των στατιστικών σε πολλές εκφάνσεις της κοινωνικής ανάπτυξης.                                                                                           

Την περίοδο πλέον που διανύουμε βρίσκεται σε εξέλιξη η απογραφή Πληθυσμού-Κατοικιών 2021, η οποία διενεργείται από την Ελληνική  Στατιστική Αρχή σε ολόκληρη τη χώρα. Μέσω της διαδικασίας αυτής γίνεται η καταμέτρηση του πληθυσμού της Ελλάδας - σε κάθε Περιφερειακή ενότητα, Δήμο ή Κοινότητα και αυτοτελή οικισμό - καλύπτοντας όλη την επικράτεια ενώ παράλληλα συγκεντρώνονται στοιχεία για τα δημογραφικά και κοινωνικά χαρακτηριστικά του πληθυσμού και τις συνθήκες στέγασής του. Φέτος μάλιστα οι Γενικές Απογραφές διενεργούνται λαμβάνοντας υπόψη τις πρωτόγνωρες συνθήκες εξαιτίας της  πανδημίας της νόσου του κορωνοϊού COVID-19.

Και κάπως έτσι εξελίχθηκε μέσα στις δεκαετίες η διαδικασία των απογραφών φτάνοντας μέχρι τη σύγχρονη πραγματικότητα - από τα πρώτα χρόνια του νεοσύστατου ελληνικού κράτους τότε που ο Ιωάννης Καποδίστριας έθεσε τις βάσεις στην ελεύθερη Ελλάδα του μέλλοντος, μέχρι τις δεκαετίες του 20 αιώνα που μας έφεραν στην αυγή μιας νέας χιλιετίας.

Υπενθυμίζεται ότι για την απογραφή 2021 έχουν δοθεί διευκρινίσεις αναφορικά με τον φάκελο και τον κλειδάριθμο μετά από ερωτήσεις που έγιναν από πολίτες.