«Είναι σημαντικό τα θύματα να καταλάβουν πως δεν είναι μόνα. Το πέρασμα στην εγκληματική πράξη είναι απόφαση του δράστη. Ποτέ το θύμα δεν ευθύνεται για την απόφαση του δράστη».
Έμφυλη Βία: Συνέντευξη με την εγκληματολόγο Έλενα Συρμαλή και την Αρετή Γεωργιλή του Lean In Network Greece για τις γυναικοκτονίες και τη δράση του ΚΕΘΙ
Στον ζεστό χώρο του Free Thinking Zone, στη Σκουφά, ανάμεσα σε βιβλία και λευκώματα με υποδέχονται δύο γυναίκες δυναμικές, με όραμα, η εγκληματολόγος και μέλος Δ.Σ. του Κέντρου Ερευνών για Θέματα Ισότητας (ΚΕΘΙ) Έλενα Συρμαλή και η συνεπικεφαλής του Lean In Network Greece, Αρετή Γεωργιλή. Η συζήτηση ξεκινά να κυλά αβίαστα.
Γυναικοκτονίες. Θέμα που απασχόλησε έντονα την κοινωνία και μας συγκλόνισε λόγω της φρικαλεότητας των εγκλημάτων που βρέθηκαν στο επίκεντρο της επικαιρότητας. Καθώς κυλούσε η φετινή χρονιά, τα δελτία ειδήσεων κατακλύζονταν από έκτακτες ειδήσεις που έκαναν λόγο για δράστες που σκότωσαν τη σύντροφό τους, τη γυναίκα τους ή τη μητέρα των παιδιών τους. Στο άκουσμα μιας ακόμα δολοφονημένης γυναίκας, οι καρδιές μας ραγίζουν. Την ίδια ώρα, σφίγγουμε τα δόντια και λέμε φτάνει πια η ανοχή. Φτάνουν πια τα θύματα έμφυλης και ενδοεικογενιακής βίας.
«Αρχικά, είναι βασικό να πούμε πως γυναικοκτονία είναι δολοφονία που το κίνητρο είναι το φύλο. Πρόκειται για όρο αποδεκτό από την εγκληματολογία. Η ανθρωποκτονία είναι νομικός όρος, κατοχυρωμένος από τον Ποινικό Κώδικα. Γυναικοκτονία είναι κοινωνικός όρος, που δηλώνει μια κοινωνική τάση» εξηγεί η κ. Συρμαλή, που αναφέρει πως δεν μπορεί να αντιληφθεί γιατί ξοδεύουμε τόσο χρόνο για την ανάλυση του όρου, όταν είναι ξεκάθαρο πως είναι θέμα κινήτρου.
Η εγκληματολόγος Έλενα Συρμάλη.
Σε ό,τι αφορά την αύξηση της βίας και των περιστατικών, μας λέει πως σίγουρα υπάρχει αύξηση των καταγγελιών. «Παλαιότερα, υπήρχε η νοοτροπία ότι είναι ιδιωτικό θέμα, ειδικά η συντροφική και η ενδοοικογενειακά βία. Η κινητοποίηση μόλις κάποιος αντιληφθεί ότι υπάρχει περιστατικό βίας, το υποστηρικτικό περιβάλλον και οι δομές οδηγούν σε όλο και περισσότερες καταγγελίες και παρακινούν τη γυναίκα να ζητήσει βοήθεια».
Χαρακτηριστικά ενός δράστη έμφυλης βίας
Υπάρχουν τρεις κατηγορίες στις οποίες διακρίνονται οι δράστες έμφυλων και συντροφικών εγκλημάτων. Η «σκοτεινή τριάδα» περιλαμβάνει τις ναρκισσιστικές, τις χειριστικές και τις ψυχοπαθητικές προσωπικότητες. Υπάρχουν διάφοροι παράγοντες που αλληλεπιδρούν, είτε πρόκειται για το οικογενειακό πλαίσιο από το οποίο προέρχονται είτε για τα βιώματά τους είτε για τα ατομικά χαρακτηριστικά που τους οδηγούν σε μια βίαιη συμπεριφορά.
Μια ναρκισσιστική προσωπικότητα είναι ένα πρότυπο συμπεριφοράς και διαφέρει από ένα άτομο που έχει κάποια ναρκισσιστικά χαρακτηριστικά. Γνωρίσματα που μπορεί να έχει είναι το να απαιτεί τον θαυμασμό από το άλλο άτομο, με την αυτοπεποίθησή του να στηρίζεται σε αυτό. «Όταν μιλάμε για σχέσεις εξάρτησης, μπορεί να αλλάξει όλη η συμπεριφορά του άπαξ και για οποιονδήποτε λόγο η σύντροφός του σταματήσει να τον θαυμάζει. Το αποτέλεσμα είναι θυμός και εκεί αρχίζουν τα προβλήματα» περιγράφει η κ. Συρμαλή.
Ένα άλλο χαρακτηριστικό που παρατηρείται σε όλες τις περιπτώσεις, είτε υπάρχει προηγούμενο ιστορικό βίας είτε όχι, είναι η χειριστική συμπεριφορά η οποία έχει ένα περιτύλιγμα ενδιαφέροντος, προσοχής και αγάπης, αλλά στην πραγματικότητα δεν έχει καμία σχέση με αυτό. Πρόκειται για χειριστική συμπεριφορά, κάθε πράξη είναι προμελετημένη.
«Η διαφορά ανάμεσα στις χειριστικές συμπεριφορές και προσωπικότητες και στις ψυχοπαθητικές είναι πως στους μεν έχουμε προμελετημένες κινήσεις ενώ στους δε υπάρχει το στοιχείο της έκπληξης, του απρόσμενου. Το χαρακτηριστικό σε αυτές τις περιπτώσεις που οι κινήσεις δεν είναι προμελετημένες, είναι πως ό,τι και αν έχει υποστεί το θύμα, ο δράστης δεν νιώθει ιδιαίτερες ενοχές. Υπάρχει σημαντικό κομμάτι εκλογίκευσης σε όλο αυτό, λείπει η ενσυναίσθηση και η αντίληψη του πώς νιώθει ο άλλος».
Δυστυχώς, όταν πρόκειται για μια ψυχοπαθητική προσωπικότητα με κάποια διαταραχή, συνήθως δεν γίνεται αντιληπτό ή διακριτό μέχρι ένας δράστης να φτάσει στο συγκεκριμένο είδος εγκλήματος. Στο προφίλ ενός δράστη μπορεί να διακρίνονται και ναρκισσιστικά και χειριστικά και ψυχοπαθητικά χαρακτηριστικά.
«Μια γυναίκα που υφίσταται σωματική και ψυχολογική βία έχει επιλογή. Πάντα έχει την επιλογή. Το θέμα είναι ότι όταν μπαίνει σε έναν φαύλο κύκλο βίας, δεν μπορεί να δει τις επιλογές της. Υπάρχουν τα νομικά μέσα και η ψυχολογική συμβουλευτική που θα δυναμώσει τη γυναίκα και θα τη βοηθήσει να βρει τα πατήματά της και έναν τρόπο διαφυγής» περιγράφει η κ. Συρμαλή και τονίζει ότι το ΚΕΘΙ προσφέρει μια ολιστική αντιμετώπιση. Θα της δοθούν οι επιλογές για το πώς μπορεί να κινηθεί και στη συνέχεια είναι δική της απόφαση.
Το ΚΕΘΙ λειτουργεί 14 Συμβουλευτικά Κέντρα στις πρωτεύουσες των διοικητικών περιφερειών της χώρας για γυναίκες που έχουν υποστεί έμφυλη βία/ή και πολλαπλές διακρίσεις. Τα 14 Συμβουλευτικά Κέντρα, μαζί με τα υπόλοιπα 27 που ανήκουν στους Δήμους όπου εδρεύουν, εντάσσονται στο Δίκτυο της Γενικής Γραμματείας Οικογενειακής Πολιτικής και Ισότητας των Φύλων (ΓΓΟΠΙΦ) για την πρόληψη και την καταπολέμηση της έμφυλης βίας κατά των γυναικών. Στο Δίκτυο ανήκουν και 18 Ξενώνες Φιλοξενίας.
Τα Συμβουλευτικά Κέντρα παρέχουν δωρεάν υπηρεσίες συμβουλευτικής στήριξης σε γυναίκες θύματα βίας ή και πολλαπλών διακρίσεων από εξειδικευμένο προσωπικό, που περιλαμβάνει σύμβουλο υποδοχής, ψυχολόγο, κοινωνική λειτουργό και νομικό.
«Μια γυναίκα που έχει δεχτεί ψυχολογική και σωματική βία, είναι μια γυναίκα που νιώθει φόβο και τρόμο. Για να φτάσει στο σημείο να έρθει στο συμβουλευτικό κέντρο, πάει να πει ότι πέρα από τη σωματική βία μπορεί να έχει υποστεί χρόνια ψυχολογική βία. Πριν εκδηλωθεί σωματική βία, πάντα υπάρχουν συμπεριφορές τέτοιου είδους που κλιμακώνονται. Η βία έχει χρόνο επώασης και κλιμάκωσης, σε συχνότητα και σε βαρύτητα περιστατικών. Έρευνες δείχνουν πως έναν χρόνο πριν συμβεί μια γυναικοκτόνια, είναι έντονη αυτή η κλιμάκωση μέχρι να φτάσει ο δράστης στη δολοφονία της γυναίκας».
Τι μπορούμε να κάνουμε σε περίπτωση που αντιληφθούμε περιστατικά βίας
«Μια γυναίκα μπορεί να μένει σε μια κακοποιητική σχέση για πρακτικούς και ψυχολογικούς λόγους, μπορεί να βρίσκεται σε έναν φαύλο κύκλο βίας και να μην μπορεί να ξεφύγει. Το θέμα είναι να μην είμαστε εμείς αμέτοχοι και σιωπηλοί. Δεν ζούμε εκτός κοινωνίας» τονίζει η κ. Συρμαλή, που θεωρεί ότι πλέον η κοινωνία έχει πάψει να δείχνει ανοχή σε κακοποιητικές συμπεριφορές, είναι έτοιμη και μπορεί να στηρίξει τις γυναίκες.
Το πιο σημαντικό είναι πως όταν κάποιος αντιλαμβάνεται μια κακοποιητική συμπεριφορά, δεν πρέπει να κατηγορήσει το θύμα, αλλά να ακούσει τι έχει να του πει, να προσπαθήσει να καταλάβει τον φόβο του, να προσπαθήσει να κατανοήσει γιατί αυτός ο άνθρωπος μένει σε αυτή τη σχέση, τι είναι αυτό που το δένει με τον δράστη.
«Από τη στιγμή που θα κατανοήσουμε όλα αυτά, τότε θα μπορούσαμε να προτείνουμε στο θύμα τρόπους διαφυγής ή λύσεις. Η κριτική ως προς τα θύματα βίας είναι μιας μορφής διπλής θυματοποίησης του ατόμου. Έχει υποστεί βία, δευτερογενώς θα υποστεί κριτική και κατηγορία. Αυτό είναι ένα παγκόσμιο φαινόμενο, ο κόσμος αναρωτιέται τι κάνει η γυναίκα λάθος, μήπως η συμπεριφορά της οδηγεί τον δράστη σε τέτοιες πράξεις. Φυσικά αυτό δεν ισχύει. Το πέρασμα στην εγκληματική πράξη είναι απόφαση του δράστη. Ποτέ το θύμα δεν ευθύνεται για την απόφαση του δράστη. Οπότε, το να ασκούμε κριτική αντί να ακούσουμε, κάνει μόνο κακό. Προτείνουμε λύσεις και είναι απόφαση της γυναίκας να φύγει και να σταθεί στα πόδια της».
Στα Συμβουλευτικά Κέντρα του ΚΕΘΙ, εκτός από τα ίδια τα θύματα, μπορούν να απευθυνθούν φίλοι και συγγενείς, να συζητήσουν με τους ψυχολόγους και τους κοινωνιολόγους που θα τους δώσουν κατευθύνσεις. Σε περίπτωση που πέσει στην αντίληψη μας πως κάποιο οικείο μας πρόσωπο είναι θύμα βίας και δυσκολεύεται να εκφραστεί, το καλύτερο που μπορούμε να κάνουμε είναι να το προσεγγίσουμε με γενικές ερωτήσεις και παραδείγματα καταστάσεων. Μπορεί να περάσει ένα χρονικό διάστημα, αλλά χρειάζεται υπομονή μέχρι να μας ανοιχτεί.
Αν πάλι κάποιος ακούσει ή δει να λαμβάνει χώρα κάποιο περιστατικό βίας, οφείλει να το καταγγείλει στην αστυνομία.«Έχει το δικαίωμα να πάρει τηλέφωνο στο 100, να ζητήσει τη μονάδα ενδοοικογενειακής βίας και να καταγγείλει το περιστατικό, ακόμα και ανώνυμα αν το επιθυμεί. Η αστυνομία είναι υποχρεωμένη να πάει αυτεπαγγέλτως, χωρίς την παρέμβαση εισαγγελέα. Όταν είσαι υπεύθυνος πολίτης και μέλος της κοινωνίας αυτής, δεν μπορείς να το αφήσεις» λέει με την σειρά της η Αρετή Γεωργιλή και συμπληρώνει πως «δεν πρέπει να αφορά τον συγγενή, τον φίλο ή τον γείτονα γιατί δεν φεύγει το θύμα. Εφόσον βλέπει βία, πρέπει να το καταγγείλει. Από εκεί και πέρα, τα αρμόδια όργανα, θα διαπιστώσουν αν τελείται έγκλημα ή όχι. Ακόμα και αν η γυναίκα αρνηθεί αυτό που γίνεται, γιατί φοβάται, θα παρέμβει η μονάδα ενδοοικογενειακής βίας και θα έχει καταγραφεί το περιστατικό. Αυτό μπορεί να είναι αποτρεπτικός λόγος για έναν θύτη».
Το Lean In Network Greece, σε συνεργασία με το ΚΕΘΙ διοργανώνει σεμινάρια, με τίτλο «Η κακιά στιγμή δεν είναι μία», με σκοπό να δείξει στους συμμετέχοντες τρόπους να αναγνωρίσουν κακοποιητικές συμπεριφορές και να βοηθήσουν. Στην Αθήνα, τη Δευτέρα 29 Νοεμβρίου, θα διεξαχθεί το σεμινάριο στο Σεράφειο του Δήμου Αθηναίων, από την Έλενα Συρμάλη, σε συντονισμό της Αρετής Γεωργιλη, ενώ εισαγωγικές ομιλίες θα δώσουν η Μαρία Συρεγγέλα, Υφυπουργός Εργασίας και Κοινωνικών Υποθέσεων, αρμόδια για τη Δημογραφική Πολιτική, την Οικογένεια και την Ισότητα των Φύλων, και η Γιάννα Χορμόβα, Γενική Γραμματέας Ισότητας και Οικογενειακής Πολιτικής.
«Το μήνυμά μας είναι ξεκάθαρο. Μιλήστε. Σπάστε τη σιωπή. Και δεν απευθυνόμαστε μόνο στις γυναίκες θύματα. Αλλά και στο περιβάλλον. Το ότι δεν μιλάμε και είμαστε κλειστές κοινωνίες, είναι τεράστιο πρόβλημα. Έστω ένας να βγει να μιλήσει, δίνει το καλό παράδειγμα και στους άλλους. Εγώ βασίζομαι στις νέες γενιές. Στις νέες γενιές που δεν φοβούνται και βγαίνουν και μιλάνε» καταλήγει η κ. Γεωργιλή, με την κ. Συρμαλή να τονίζει για ακόμα μια φορά πως είναι σημαντικό τα θύματα βίας να καταλάβουν πως δεν είναι μόνα. Πως έχουν τη στήριξη των ειδικών και ολόκληρης της κοινωνίας.
11°
© Θανάσης Καρατζάς
