Η αλήθεια για τα Πρότυπα Πειραματικά Σχολεία

Τα τρία τελευταία χρόνια πολλά ακούγονται για την αναβίωση των Πρότυπων Πειραματικών Σχολείων. Από την ισχύ του νόμου 3966/2012 μετονομάστηκαν σε Πρότυπα και Πειραματικά και βιώνουν σημαντικές αλλαγές στον τρόπο λειτουργίας τους. Μαζί με τις φωνές που υπερασπίστηκαν το νέο πλαίσιο υπήρχαν και πολλές διαμαρτυρίες για την αξιολόγηση που έγινε στους εκπαιδευτικούς, τη διαδικασία επιλογής μαθητών κ.λπ. Γεγονός πάντως είναι ότι φέτος εκδήλωσαν ενδιαφέρον να συμμετάσχουν στις εξετάσεις επιλογής 11.000 παιδιά και τελικά συμμετείχαν σε αυτές 9.000 μαθητές και μαθήτριες. Η A.V. μίλησε με τον Κωστή Κοντογιάννη, διευθυντή του 1ου Πρότυπου Πειραματικού Γυμνασίου της Αθήνας, για να μάθει περισσότερα.

Προσφάτως τα Πρότυπα Πειραματικά Σχολεία ήρθαν στο προσκήνιο με τη διαδικασία των εισαγωγικών εξετάσεων σε αυτά. Πολλά ακούστηκαν, γράφτηκαν άρθρα, έγιναν αντιπαραθέσεις. Προς τι τόσος θόρυβος; Τι είναι αυτό που συμβαίνει και τον προκαλεί;

Είναι η δεύτερη συνεχόμενη χρονιά που η επιλογή μαθητών στα Πρότυπα Πειραματικά Γυμνάσια και Λύκεια γίνεται με εξετάσεις και όχι με κλήρωση. Πέρσι είχαν συμμετάσχει στις εξετάσεις 6.000 μαθητές, ενώ φέτος υπήρξε μία αύξηση της τάξης του 50% με αποτέλεσμα τελικά στις εξετάσεις να συμμετάσχουν 9.000 παιδιά.

Η διαδικασία, αν και συνηθισμένη για πολλά μεγάλα ιδιωτικά σχολεία, είναι πρωτόγνωρη για το δημόσιο σχολείο. Αν μη τι άλλο είναι η πρώτη φορά που οι οικογένειες έχουν δικαίωμα να επιλέξουν σε ποιο δημόσιο σχολείο επιθυμούν να φοιτήσει το παιδί τους.

Από το δεύτερο χρόνο λειτουργίας των πρότυπων πειραματικών σχολείων υπό το νέο νομικό τους πλαίσιο, δημιουργήθηκε μία θετική εντύπωση στην κοινωνία, η οποία μάλλον συνδέεται με όσα αναμένεται να συμβούν παρά με όσα έχουν ήδη αρχίσει να συμβαίνουν. Πριν τρία ή τέσσερα χρόνια, όταν τα σχολεία λειτουργούσαν υπό το προηγούμενο νομικό πλαίσιο, υπήρχαν περιπτώσεις που εκδήλωναν ενδιαφέρον για να γραφτούν σε αυτά λιγότεροι μαθητές από τις προσφερόμενες θέσεις.

Κατά τη γνώμη μου, μόνο και μόνο το γεγονός ότι 9.000 μαθητές διεκδίκησαν με εξετάσεις την εγγραφή τους σε δημόσια σχολεία είναι κάτι το θετικό. Αποτελεί μία απόδειξη ότι η κοινωνία μπορεί να δείξει εμπιστοσύνη στο δημόσιο σχολείο, αρκεί το πλαίσιο λειτουργίας του, οι διαδικασίες που θα δρομολογηθούν στο εσωτερικό του, να πείθουν ή τουλάχιστον να επιτρέπουν την προσδοκία ότι κάτι καλό θα συμβεί εκεί.

Υπήρξαν όμως φήμες ότι οι διαδικασίες παραβιάστηκαν, έγινε υπουργική παρέμβαση για τις εξετάσεις, παρενέβησαν δικαστήρια… Μήπως τελικά όλος αυτός ο ενθουσιασμός είναι για το τίποτα;

Μην ξεχνάτε ότι βρισκόμαστε στην Ελλάδα. Το πέρασμα των Πειραματικών σχολείων στο προσκήνιο συνοδεύτηκε από κάθε λογής θεωρίες συνωμοσίας, αλλά και από κάθε μορφής πιέσεις προκειμένου να εξυπηρετηθούν κάποια «δικά μας παιδιά», λες και υπάρχουν παιδιά που δεν είναι δικά μας. Ακόμα και μετά την ανακοίνωση των αποτελεσμάτων υπήρχαν τηλεφωνήματα σε σχολεία από βουλευτές, γραφεία υπουργών, εκκλησιαστικές αρχές, για να διερευνήσουμε πώς μπορεί το παιδάκι που βρίσκεται στην 150ή θέση να τρυπώσει στους επιτυχόντες. Προφανώς και δεν έγινε ούτε θα υπήρχε ποτέ δυνατότητα να γίνει τίποτα από όλα αυτά. Το σύστημα παραγωγής των θεμάτων, βαθμολόγησης των γραπτών και έκδοσης των αποτελεσμάτων είναι απολύτως θωρακισμένο.

Η μόνη άτυχη στιγμή κατά τη γνώμη μου ήταν η απόφαση του Υπουργείου Παιδείας να επιτρέψει τη συμμετοχή στις εξετάσεις υποψηφίων των οποίων οι γονείς δεν νοιάστηκαν να προμηθευτούν το σχετικό δελτίο υποψηφίου μέσα στις προβλεπόμενες προθεσμίες. Προφανώς κάποιοι εξ αυτών ήταν αμελείς ως γονείς αλλά επιμελέστατοι στις διαπλεκόμενες σχέσεις, οπότε είχαμε το απαράδεκτο φαινόμενο να εμφανίζονται να γράψουν παιδιά που είχαν μεν κάνει αίτηση, αλλά δεν είχαν συμπεριληφθεί στις αίθουσες, δεν υπήρχαν αυτοκόλλητα με το όνομά τους για τα γραπτά τους και ούτω καθ’ εξής. Πρακτικά τα προβλήματα αντιμετωπίστηκαν, αλλά προφανώς δόθηκε χώρος για κάθε λογής φήμες, ενώ αποδείχτηκε για άλλη μία φορά ότι στην Ελλάδα, με ευθύνη κυρίως της πολιτείας, τα πράγματα συνεχίζουν να λειτουργούν στο περίπου, με το λαϊκισμό να είναι πανταχού παρών.

Είπατε ότι η φήμη των ΠΠΣ οφείλεται κυρίως στην προσδοκία για αυτά που θα γίνουν, παρά στα όσα έχουν ήδη γίνει. Τι είναι αυτό που δικαιολογεί την προσδοκία στην οποία αναφέρεστε;

Μπορεί κάποιος που είναι μακριά από τα σχολεία να νομίζει ότι η ουσία βρίσκεται στις διάφορες διατάξεις του νόμου: τη διαδικασία αξιολόγησης των εκπαιδευτικών προκειμένου να αναλάβουν θέση με πενταετή θητεία, τη διαδικασία επιλογής μαθητών με εξετάσεις, τη λειτουργία ομίλων στους οποίους συμμετέχουν μαθητές με ειδικά ενδιαφέροντα, τη σχέση με τα πανεπιστήμια κ.λπ. Στην πραγματικότητα το σημαντικό είναι το κλίμα που δημιουργείται μέσα στα σχολεία. Το κλίμα αυτό αγγίζει όλα τα μέλη της σχολικής κοινότητας, αφού μαθητές, εκπαιδευτικοί και γονείς μοιάζει να συναισθάνονται ότι έχει μπει ένα στοίχημα: Nα δικαιώσουμε τη φήμη που οικοδομείται. Να αποδείξουμε ότι μπορούμε να φτιάξουμε ένα δημόσιο σχολείο το οποίο θα έχει ζηλευτά αποτελέσματα. Και δεν μιλάω για επιδόσεις, αλλά για αποτελέσματα.

Ποια είναι η διαφορά;

Η διαφορά αποτελεσμάτων και επιδόσεων συνδέεται και με τη «μομφή» ότι τα πειραματικά είναι σχολεία της αριστείας. Στα σχολεία αυτά το στοίχημα είναι να πετύχουμε βέλτιστα εκπαιδευτικά αποτελέσματα για το «μικρό Γιαννάκη»: το παιδί που μας εμπιστεύεται κάθε πολίτης, ζητώντας μας να κάνουμε ό,τι καλύτερο μπορεί να γίνει, προκειμένου να εξελιχθεί ακαδημαϊκά και να ολοκληρωθεί ως προσωπικότητα. Η αριστεία, λοιπόν, έχει να κάνει με όσα δρομολογούνται μέσα στα σχολεία και όχι με τις τελικές επιδόσεις των μαθητών τους. Ο στόχος δεν είναι να βγάζουμε άριστους απόφοιτους Γυμνασίου κάθε χρόνο, αλλά να έχουμε εφαρμόσει τις βέλτιστες διαδικασίες ώστε κάθε παιδί, είτε είναι διάνοια είτε ακαδημαϊκά έχει αδυναμίες είτε έχει κλίση στη ζωγραφική είτε του αρέσει να φτιάχνει πράγματα με τα χέρια του, να αποκομίζει πάντα το μέγιστο δυνατό όφελος.

Η επιλογή μαθητών με εξετάσεις δεν είναι σε αντίφαση με την αριστεία των πρακτικών για όλους, που μόλις περιγράψατε;

Μοιάζει να υπάρχει μια αντίφαση, αλλά δεν είναι έτσι. Για παράδειγμα τα συστήματα που σήμερα υπάρχουν σε κάθε αυτοκίνητο, αρχικά εφαρμόστηκαν σε ιδανικές συνθήκες πίστας, με τους καλύτερους οδηγούς του πλανήτη. Χωρίς να ισχυρίζομαι ότι τα πειραματικά σχολεία είναι η Μοnza και ότι οι εκπαιδευτικοί τους ο Χάμιλτον και ο Αλόνσο της εκπαίδευσης, είναι σημαντικό όταν εφαρμόζουμε πειραματικές διαδικασίες και καινούργιες μεθοδολογίες και προγράμματα να έχουμε διασφαλίσει ότι οι μαθητές μας έχουν ένα ελάχιστο επίπεδο. Αυτό παρέχει μία ασφάλεια και δίνει μία επιπλέον ώθηση που είναι απαραίτητη όταν πειραματιζόμαστε στην εκπαίδευση. Τα αποτελέσματα των εξετάσεων εισαγωγής δείχνουν ότι πέρασαν μαθητές με μέσο όρο 13, βαθμός που απέχει έτη φωτός από την αριστεία. Η άποψή μου μάλιστα είναι ότι κάποια στιγμή θα οδηγηθούμε σε αναθεώρηση της διαδικασίας επιλογής και θα περάσουμε περισσότερο στην κατεύθυνση ενός τεστ δεξιοτήτων απομακρυνόμενοι από το μοντέλο των εισαγωγικών εξετάσεων. Στην ουσία τα πρότυπα πειραματικά σχολεία καλούνται να αναπτύξουν τις βέλτιστες πρακτικές οι οποίες στη συνέχεια θα μπορέσουν να μεταφερθούν σε όλα τα σχολεία της χώρας.

Πώς αντιμετώπισε η εκπαιδευτική κοινότητα τις διαδικασίες αξιολόγησης που εφαρμόστηκαν για τους εκπαιδευτικούς των πειραματικών σχολείων;

Κατ’ αρχάς να ξεκαθαρίσουμε ότι η αξιολόγηση που έγινε δεν έχει σχέση με τη διαδικασία που βρίσκεται τώρα στην επικαιρότητα. Κανένας δεν έχασε τη δουλειά του ή πήρε προαγωγή και αύξησε το μισθό του με τη διαδικασία που ακολουθήθηκε. Οι εκπαιδευτικοί τοποθετούνται στα Πειραματικά για μια πενταετία και επιλέγονται με μια σειρά από κριτήρια που περιλαμβάνουν τα τυπικά προσόντα, το επιστημονικό έργο, τις δράσεις που έχουν υλοποιήσει στα σχολεία που έχουν εργαστεί, καθώς και την εκτίμηση της ικανότητάς τους να ανταποκριθούν στις απαιτήσεις των σχολείων αυτών. Η διαδικασία που ακολουθήθηκε πριν 2 χρόνια είχε θετικά αποτελέσματα στα σχολεία μας. Περίπου 300 εκπαιδευτικοί αποχώρησαν και στη θέση τους ήρθαν καινούριοι συνάδελφοι φέρνοντας την επιθυμητή ανανέωση στα σχολεία. Δεν ισχυρίζομαι ότι όσοι αποχώρησαν ήταν κακοί εκπαιδευτικοί. Κάθε άλλο. Υπήρχαν περιπτώσεις πολύ αξιόλογων συναδέλφων οι οποίοι αρνήθηκαν να μπουν στη διαδικασία αξιολόγησης για διάφορους λόγους. Υπήρχαν όμως και περιπτώσεις που η αξιολόγηση απάλλαξε τα σχολεία από «βαρίδια» και το λέω μετά λόγου γνώσεως. Είναι γεγονός ότι η λειτουργία της μοριοδότησης, σε λίγες συγκριτικά με το συνολικό όγκο περιπτώσεις, δημιούργησε στρεβλώσεις: εμφανίστηκε το είδος του «μοριοσυλλέκτη εκπαιδευτικού» που νοιάζεται περισσότερο για τη συλλογή μορίων παρά για την ουσία του εκπαιδευτικού έργου του, εμφανίστηκε το «σύνδρομο της μαρκίζας» όπου εκπαιδευτικοί διαγκωνίζονται για την αυτοπροβολή τους, ενώ έδωσε και τροφή σε διάφορες θεωρίες συνωμοσίας. Συνολικά, όμως, λειτούργησε θετικά και η αίσθησή μου είναι ότι την άποψη αυτή ασπάζεται η συντριπτική πλειοψηφία των καθηγητών που εργάζονται σε ΠΠΣ, ακόμα και αν δεν το λένε φωναχτά. Πλέον στα πειραματικά σχολεία έρχονται άνθρωποι οι οποίοι γνωρίζουν πολύ καλά τις απαιτήσεις: γνωρίζουν ότι θα βρίσκονται στο σχολείο 30 ώρες την εβδομάδα, ότι θα χρειαστεί πολλές φορές να μείνουν στο σχολείο μέχρι τις 5 ή και πιο αργά, ότι σημαντικό μέρος της εργασίας τους γίνεται έξω από την τάξη προετοιμάζοντας πράγματα όπως είναι η ψηφιακή τάξη του σχολείου, η λειτουργία των ομίλων, η περιγραφική αξιολόγηση των μαθητών τους, η ατομική συμβουλευτική και όλα όσα κάθε σχολείο έχει δρομολογήσει. Ο καθένας από εμάς εκτιμάει τις δυνάμεις του και τα ενδιαφέροντά του και αποφασίζει αν επιθυμεί ή όχι να περάσει συνειδητά τη «βάσανο» της επιλογής για να «κερδίσει»… μια πενταετή θητεία εντατικοποιημένης εργασίας χωρίς ιδιαίτερες απολαβές.

Ποιο εκτιμάτε ότι θα είναι το μέλλον των σχολείων αυτών;

Την ερώτηση σε μεγάλο βαθμό πρέπει να την απευθύνετε στο Υπουργείο Παιδείας. Για την ώρα τα πρότυπα πειραματικά σχολεία πορεύονται στηριγμένα στον «επαγγελματικό πατριωτισμό» των εκπαιδευτικών τους. Ο ν.3966, ο οποίος διέπει τη λειτουργία τους, προβλέπει μία σειρά από διατάξεις με στόχο την υποβοήθηση του έργου τους: προβλέπεται γραμματειακή υποστήριξη, παρουσία ψυχολόγου, παροχή ειδικού επιδόματος στους εκπαιδευτικούς, υπολογισμός της θητείας στα πειραματικά, στις διαδικασίες επιλογής στελεχών, διοικητική υποστήριξη της ΔΕΠΠΣ (Διοικούσα Επιτροπή Πρότυπων Πειραματικών Σχολείων) κ.λπ. Όχι μόνο σχεδόν τίποτα από αυτά δεν έχει γίνει, αλλά ούτε καν έχουν ψηφιστεί οι αναγκαίες τροπολογίες προκειμένου τα σχολεία να στελεχωθούν απρόσκοπτα με τον αναγκαίο αριθμό αναπληρωτών εκπαιδευτικών ώστε να μην υπάρχουν κενά τον Σεπτέμβριο.

Τελικά η προσπάθεια αυτή έχει προοπτικές ή όχι;

Η πολιτεία έχει και το μαχαίρι και το πεπόνι. Αν το υπουργείο δεν ασχοληθεί ξανά με θέματα όπως τα καρτελάκια των εξετάσεων (!) και αποφασίσει να ασχοληθεί σοβαρά με τη στήριξη των ΠΠΣ, τότε το περιμένει «πεδίον δόξης λαμπρόν»: τα πειραματικά σχολεία έχουν μία εξαιρετική δυναμική. Είναι στελεχωμένα με ικανούς εκπαιδευτικούς που είναι πρόθυμοι να υπερβούν τα εσκαμμένα και να δουλέψουν σε πολύ υψηλό επίπεδο με στόχο να αλλάξουν το Παράδειγμα στη δημόσια εκπαίδευση, έχουν μαθητές που περιμένουν πολλά από τα σχολεία και είναι πρόθυμοι να καταθέσουν το δικό τους μερίδιο κόπου για να κερδίσουν όσα προσδοκούν, έχουν τη στήριξη πανεπιστημιακών ιδρυμάτων αλλά και άλλων οργανισμών και φορέων που πρόθυμα παρέχουν μέσα και υποστήριξη σε δράσεις. Με τη βοήθεια του Υπουργείου Παιδείας, το οποίο καλείται να κάνει τα αυτονόητα, δηλαδή να δρομολογήσει τις διαδικασίες οι οποίες προβλέπονται από τους ισχύοντες νόμους, τα πρότυπα πειραματικά σχολεία μπορούν να ανθίσουν, να πολλαπλασιαστούν (άλλωστε αυτό προβλέπεται στον 3966) και τελικά, σε βάθος χρόνου, να βοηθήσουν να αλλάξει συθέμελα η δημόσια εκπαίδευση.