Η «Σαπωνοποιία Πατούνη» εξάγει σαπούνι μέχρι την Ιαπωνία

Στην οδό Ιωάννου Θεοτόκη, λίγο πριν την πλατεία Σαρόκου και τα γραφικά καντούνια της παλιάς πόλης της Κέρκυρας, βρίσκεται η ιστορική «Σαπωνοποιία Πατούνης», η παλαιότερη ελληνική σαπωνοποιεία που λειτουργεί αδιάλειπτα από το 1891. Η επιχείρηση στο ισόγειο μιας γειτονιάς που άλλοτε ήταν γεμάτη από μικρές βιοτεχνίες, παραμένει ανέγγιχτη μέσα στα χρόνια και διηγείται μία ιστορία πέντε γενιών και 130 χρόνων.

«Έχω πολλές μνήμες σαν παιδάκι από την σαπωνοποιεία. Εγώ εδώ μεγάλωσα. Είναι η ιστορία της οικογένειάς μου που διασώζεται μέσα από σε αυτό τον  χώρο. Η παραγωγή σαπουνιού ξεκίνησε από τον πρόπροπαππού μου και η τεχνική πέρασε από τη μια γενιά στην άλλη χωρίς να αλλάξει ποτέ» μου αφηγείται από την άλλη πλευρά του ακουστικού ο Απόστολος Πατούνης, ο ιδιοκτήτης πέμπτης γενιάς της οικογενειακής επιχείρησης. Όση ώρα μου περιγράφει τη διαδικασία παραγωγής του σαπουνιού, προσπαθώ να μεταφερθώ νοητά στον χώρο και να φανταστώ τη μυρωδιά του λαδιού που βράζει στο καζάνι μαζί με την καυστική σόδα.

«Αφού ολοκληρωθεί η χημική αντίδραση, η λεγόμενη σαπωνοποίηση, στη συνέχεια το επεξεργαζόμαστε με διαλύματα αλατιού, μια διαδικασία που διαρκεί περίπου δέκα μέρες. Όταν ολοκληρωθεί το βράσιμο του σαπουνιού, το βγάζουμε χειρονακτικά, χρησιμοποιώντας κουτάλες και το τοποθετούμε σε ξύλινα τελάρα. Εκεί στεγνώνει, το σφραγίζουμε, το χαράζουμε και δημιουργούμε τις πλάκες του σαπουνιού, οι οποίες μένουν σε ξύλινα ξηραντήρια για ένα διάστημα τουλάχιστον 4 μηνών, ώστε να στεγνώσουν και ωριμάσουν» εξηγεί ο κ. Πατούνης, ο οποίος αναφέρει ότι είναι μεν μια χρονοβόρα διαδικασία, αλλά είναι ένας παράγοντας που συμβάλλει στην ιδιαιτερότητα του προϊόντος. «Πάντως, αυτό που θεωρώ ότι κάνει τη διαφορά, είναι η τεχνοτροπία που έχε περάσει από πατέρα σε γιο, το πως επεξεργαζόμαστε το σαπούνι μέσα στο καζάνι».

Ο Απόστολος Πατούνης αναφέρει πως πρόκειται για έναν δύσκολο τρόπο παραγωγής, όμως αξίζει την ταλαιπωρία γιατί η ποιότητα του τελικού προϊόντος, είναι η ανταμοιβή. Θυμάται πως «μαθήτευσε» 9 ολόκληρα χρόνια δίπλα στον πατέρα του, για να μάθει να φτιάχνει το σαπούνι με αυτόν τον τρόπο. «Η αλήθεια είναι, πως σήμερα, 20 χρόνια μετά, σκέφτομαι πως θα ήθελα να είχα ακόμα εδώ τον πατέρα μου και να μπορούσα να τον συμβουλευόμαι».

Το σαπούνι απαιτεί την ανθρώπινη παρέμβαση σε όλα τα στάδια της παρασκευής. Δεν γίνεται χρήση μηχανών. Μάλιστα, φτιάχνεται από φυσικές πρώτες ύλες, από ελαιόλαδο τοπικής παραγωγής που προμηθεύονται απευθείας από παραγωγούς της Κέρκυρας, χωρίς να έχει υποστεί καμία επεξεργασία.

Η ιστορία της «Σαπωνοποιίας Πατούνης» από τον 19ο αιώνα

Στις αρχές του 19ου αιώνα, δύο οικογένειες από τους Καλαρρύτες, ένα ορεινό χωριό της Ηπείρου, οι Μπαζάκης και Πατούνης, εμπορεύονταν μάλλινες κάπες στη Γαλλία για τον εφοδιασμό του στρατού του Ναπολέοντα ΙΙΙ. Με τα χρήματα που κέρδιζαν, αγόραζαν σαπούνι από τη Μασσαλία και το πουλούσαν στην Ελλάδα. Έτσι έμαθαν και τη διαδικασία παραγωγής του σαπουνιού.

Το 1850 ίδρυσαν τη δική τους σαπωνοποιεία στη Ζάκυνθο με την επωνυμία «Σπύρος Μπαζάκης & Σία». Πρόκειται για την πρώτη ελληνική σαπωνοποιία σύμφωνα με τα διαθέσιμα αρχεία. Το 1891, στο απόγειο της λειτουργίας της, η επιχείρηση επεκτάθηκε, κτίζοντας ένα δεύτερο σαπωνοποιείο στην Κέρκυρα. Τη δεκαετία του 1930, οι δύο οικογένειες χώρισαν. Η οικογένεια Μπαζάκη έμεινε στη Ζάκυνθο, φτιάχνοντας σαπούνι μέχρι τη δεκαετία του 1970. Η οικογένεια Πατούνη εγκαταστάθηκε στην Κέρκυρα, όπου συνεχίζει μέχρι σήμερα να παράγει παραδοσιακό σαπούνι στο αρχικό σαπωνοποιείο του 1891, αποτελώντας ένα ζωντανό κομμάτι της ιστορίας της πόλης.

«Το εργοστάσιο εδώ είναι ιστορικό. Αν το έκλεινα, θα ήταν μια στιγμή που θα σταματούσε αυτή την ιστορία. Θεώρησα ότι ήταν κρίμα να το κάνω αυτό. Ένας ακόμα λόγος ήταν ότι ήθελα να συνεχίσω να φτιάχνω το σαπούνι που έφτιαχνε ο μπαμπάς μου και να το χρησιμοποιώ για εμένα. Ήταν ένας καθοριστικός λόγος να συνεχίσω την παράδοση» λέει ο κ. Πατούνης.

Τη δεκαετία του 1940 ο Σπύρος Πατούνης μέλος της 4ης γενεάς της οικογένειας, έχοντας σπουδάσει Χημικός Μηχανικός στο Εθνικό Μετσόβιο Πολυτεχνείο, δημιούργησε χημικό εργαστήριο για τον ποιοτικό έλεγχο των προϊόντων της σαπωνοποιίας. Έκτοτε, η εταιρεία εφαρμόζει επιστημονική προσέγγιση στην παραδοσιακή πρακτική της.

Σαπούνια από την Κέρκυρα εξάγονται έως την Ιαπωνία

Οι «παλιοί» Κερκυραίοι αποτελούν ένα πολύ ισχυρό πελατολόγιο, ωστόσο, πλέον, αρκετοί από τους νέους προμηθεύονται το σαπούνι τους από την επιχείρηση. Μεγάλη ανταπόκριση έχει και στους τουρίστες, οι οποίοι ενθουσιάζονται και θέλουν να γνωρίσουν καλύτερα τι συμβαίνει στο ισόγειο της επιχείρησης Πατούνη, που έχει μείνει αναλλοίωτο στην εμφάνιση και στον τρόπο λειτουργίας του.

«Δημιουργήθηκε ένα ρεύμα από τουρίστες που έρχονται να παρακολουθήσουν αυτή τη ν παραδοσιακή δραστηριότητα, χωρίς να επιδιώξουμε κάτι. Διαδόθηκε από στόμα σε στόμα. Έτσι, αποφασίσαμε κάθε μέρα στις 12 το μεσημέρι να  κάνουμε μια ξενάγηση στο χώρο και μια παρουσίαση της διαδικασίας παραγωγής σαπουνιού. Μας επισκέπτονται πολλά σχολεία, όχι μόνο από την Κέρκυρα, αλλά και από την Ελλάδα, ακόμα και από τις χώρες του εξωτερικού».

Μάλιστα, το σαπούνι εξάγεται σε αγορές στο εξωτερικό. Εδώ και 25 χρόνια, η επιχείρηση συνεργάζεται με την αγορά της Ιαπωνίας, η οποία, μαζί με την αγορά της Γερμανίας, απορροφούν το 70-80% της παραγωγής. Η Φιλανδία, η Γαλλία, η Αγγλία, η Πολωνία και η Ολλανδία, είναι κάποιες αγορές στις οποίες εξάγεται το παραδοσιακό σαπούνι.

Το 2008 κηρύχθηκε διατηρητέο μνημείο βιομηχανικής κληρονομιάς από το Υπουργείο Πολιτισμού.

Το 2017 η παραδοσιακή λειτουργία της σαπωνοποιίας εντάχθηκε στο Εθνικό Ευρετήριο Άυλης Πολιτιστικής Κληρονομιάς της Ελλάδας και στους Καταλόγους που προβλέπονται στη σχετική σύμβαση της UNESCO.