Κακοποίηση γυναικών: Ο ξενώνας φιλοξενίας στον Δήμο Αθηναίων, τα στάδια του κύκλου της βίας, τα χαρακτηριστικά θύτη και θύματος, η διαδικασία της θυματοποίησης.
Ως ενδοοικογενειακή βία ορίζεται κάθε είδους σωματικής, σεξουαλικής και ψυχολογικής βίας. Η βία κατά των γυναικών, ως παγκόσμιο και διαχρονικό φαινόμενο, βασίζεται σε διακρίσεις ανάμεσα στα φύλα, αποσκοπεί στην άσκηση ελέγχου εκ μέρους του δράστη και προκαλεί κάθε είδους πόνο, βλάβη, εξαναγκασμό και αυθαίρετη στέρηση της ελευθερίας.
Δεν ήξερα ότι η διεύθυνση του ξενώνα φιλοξενίας κακοποιημένων γυναικών που λειτουργεί στον Δήμο Αθηναίων είναι απόρρητη, όπως και η διεύθυνση κάθε αντίστοιχου ξενώνα. «Είναι απόρρητη για την προστασία των γυναικών και των παιδιών τους», λέει η Γεωργία Μπούρη. Έχει συμβεί οι κακοποιητές να έχουν ακολουθήσει τις γυναίκες μέχρι τον ξενώνα, να χτυπάνε την πόρτα, να απειλούν. «Σε κάθε περίπτωση, έχουμε άμεση σύνδεση με το οικείο αστυνομικό τμήμα της περιοχής και όποτε έχει χρειαστεί, έχουν έρθει σε πέντε λεπτά», αναφέρει η Γ. Μπούρη, η οποία είναι κοινωνική λειτουργός και σύμβουλος ψυχικής υγείας και προϊσταμένη του τμήματος Πολιτικής Ισότητας και Αντιμετώπισης Διακρίσεων του Δήμου Αθηναίων, στον οποίο υπάγεται και ο ξενώνας (με ευρύτερη «ομπρέλα» το Δίκτυο Δομών για την Καταπολέμηση της Βίας κατά των Γυναικών).
Από το 2014 που λειτουργεί ο συγκεκριμένος ξενώνας έχουν φιλοξενηθεί 153 γυναίκες και τα 157 παιδιά τους. Αυτή την περίοδο ζουν σε αυτόν έξι γυναίκες με τα εφτά παιδιά τους, ελληνικής υπηκοότητας, μετανάστριες και προσφύγισσες. Άλλες είναι παντρεμένες και άλλες σε σχέση, με τους κακοποιητές στις περισσότερες περιπτώσεις να είναι σύζυγοι ή σύντροφοι, αλλά και πατεράδες, αδερφοί, άτομα από το φιλικό περιβάλλον. Οι φιλοξενούμενες δεν είναι έγκλειστες φυσικά, βγαίνουν έξω, τους συστήνεται, όμως, να ενημερώνουν για το πού πάνε και πότε θα γυρίσουν, για τη δική τους ασφάλεια. Τα παιδιά, επίσης, πάνε σε παιδικούς σταθμούς και σχολεία, όχι σε αυτά που πήγαιναν, αλλά σε κοντινά στον ξενώνα, ο οποίος έχει ωράριο λειτουργίας, στις 11 το βράδυ κλείνει. Για να λείψει μια γυναίκα και εκτός αυτής της ώρας θα πρέπει να έχει πάρει άδεια, π.χ. λόγω της δουλειάς της. Ο ξενώνας είναι εξαώροφος. Στο ισόγειο βρίσκεται το γραφείο των φυλάκων (ο χώρος φυλάσσεται σε 24ωρη βάση από υπαλλήλους του δήμου) και μια μεγάλη αίθουσα στην οποία υπάρχουν η κουζίνα, η τραπεζαρία και το καθιστικό. Στον δεύτερο όροφο βρίσκονται τα γραφεία των κοινωνικών λειτουργών και της ψυχολόγου, καθώς και το play room όπου απασχολούνται τα παιδιά από την παιδαγωγό. Από τον δεύτερο όροφο και επάνω βρίσκονται τα δωμάτια. Κάθε ένα φιλοξενεί μία γυναίκα με το παιδί ή τα παιδιά της.
Κακοποίηση γυναικών: Τα τρία στάδια του κύκλου της βίας
Η Γ. Μπούρη, η οποία έχει εργαστεί και στον πρώτο ξενώνα φιλοξενίας κακοποιημένων γυναικών που λειτούργησε στην Ελλάδα, το 1993, από τον Δήμο Αθηναίων και τη Γενική Γραμματεία Ισότητας των Φύλων, σημειώνει ότι ο κύκλος της βίας έχει πάντα τρία στάδια:
Το πρώτο είναι το στάδιο όπου «χτίζεται» η ένταση: Σε αυτή τη φάση υπάρχει συσσώρευση στρες και ένταση συναισθημάτων. Μπορεί να διαρκέσει από λίγες μέρες έως αρκετά χρόνια και η κακοποίηση είναι συνήθως λεκτική και ψυχολογική.
Το δεύτερο είναι το στάδιο της έκρηξης της βίας: το βίαιο «ξέσπασμα» μπορεί να περιλαμβάνει διάφορες μορφές κακοποίησης και να είναι ιδιαίτερα σκληρό, αν ο δράστης βρίσκεται κάτω από έντονο στρες, ή/και υπό την επήρεια τοξικών ουσιών/αλκοόλ. Εκτός από το πολύ ξύλο συχνός είναι και ο βιασμός, με την ειδικό να σημειώνει ότι οι άντρες πολλές φορές «επιβεβαιώνονται» μέσα από αυτόν.
Το τρίτο είναι το στάδιο της επανόρθωσης: Μετά την καταστροφή και τις πληγές της βίας, ο δράστης προσπαθεί να επανορθώσει. Γι’ αυτό το λόγο γίνεται ιδιαίτερα στοργικός, φαίνεται μετανιωμένος και πείθει το θύμα ότι δεν θα συμπεριφερθεί ποτέ ξανά με τον ίδιο τρόπο. Και μετά πάλι από την αρχή. Αυτό το πηγαινέλα μπορεί, πολλές φορές, να απομακρύνει το θύμα από το οικογενειακό του περιβάλλον.
«Φανταστείτε μια κακοποιημένη γυναίκα η οποία θα πει στον αδερφό της, για παράδειγμα, ότι ο σύζυγός της τη χτυπάει. Θα της πει να τα μαζέψει και να πάει να μείνει στο σπίτι του. Εάν η γυναίκα μετά γυρίσει και πάλι στον κακοποιητή και, πολύ περισσότερο, αν αυτός ο κύκλος επαναληφθεί αρκετές φορές, διαταράσσονται οι σχέσεις εμπιστοσύνης. Εμείς, στον ξενώνα, προσπαθούμε να ενδυναμώσουμε τη γυναίκα να πλησιάσει ξανά το στενό της οικογενειακό και φιλικό περιβάλλον γιατί είναι πολύ σημαντικό να έχει υποστήριξη, όποια κι αν είναι η απόφασή της. Και φυσικά να καταλάβει τι ακριβώς έχει συμβεί ώστε μετά να αποφασίσει αν θέλει να παραμείνει σε μια βίαιη σχέση ή αν θέλει να ζήσει χωρίς τον άνθρωπο που την κακοποιεί».
Τα βασικά χαρακτηριστικά του θύτη και του θύματος στη βία κάτα των γυναικών
Του θύτη: Χαμηλή αυτοεκτίμηση, κοινωνική δυσπροσαρμογή/ προβλήματα κοινωνικής συμμόρφωσης, συναισθηματική αστάθεια, πίστη στους παραδοσιακούς ρόλους των φύλων και στην υπεροχή των ανδρών έναντι των γυναικών, έντονο άγχος / προβλήματα ελέγχου των παρορμήσεων, παθολογική ζήλια και εξάρτηση από σύντροφο.
Του θύματος: Χαμηλή αυτοεκτίμηση, εξάρτηση, πίστη στους παραδοσιακούς ρόλους των φύλων και στην υπεροχή των ανδρών έναντι των γυναικών, ενοχικά άτομα, εμπειρίες κακοποίησης κατά την παιδική ηλικία.
Οι πιο συνηθισμένες μορφές κακοποίησης συζύγου και συντρόφου είναι η σωματική βία, η σεξουαλική κακοποίηση, η λεκτική επιθετικότητα, η συναισθηματική και ψυχολογική κακομεταχείριση, η οικονομική αποστέρηση και η κοινωνική κακομεταχείριση.
Η Κακοποίηση γυναικών και η διαδικασία της θυματοποίησης
Η Γ. Μπούρη επισημαίνει ότι το θύμα σιγά-σιγά και λίγο-λίγο μπαίνει στη διαδικασία να μένει σε μια κακοποιητική σχέση. Παράγοντες που ευνοούν αυτή την κατάσταση είναι η οικονομική εξάρτηση από τον κακοποιητή, διάφοροι κοινωνικοί λόγοι που δυσκολεύουν το θύμα να χωρίσει, για παράδειγμα αν ζει στην επαρχία, ενώ πολλές φορές μπαίνουν στη μέση και τα παιδιά, με τα θύματα να θεωρούν ότι αν χωρίσουν θα τους κάνουν κακό, ενώ στην πραγματικότητα συμβαίνει το ακριβώς αντίθετο. Σε κάθε περίπτωση, λέει, μέσα σε μια κακοποιητική σχέση και τα παιδιά είναι κακοποιημένα, μπορεί όχι άμεσα αλλά σίγουρα έμμεσα.
Για να μπει στον ξενώνα κάποια γυναίκα υπάρχει μια διαδικασία η οποία ξεκινάει με μια επίσκεψη ή ένα τηλεφώνημα σε συμβουλευτικό κέντρο – αν πρόκειται για επείγουσα κατάσταση η γραμμή SOS 15900 λειτουργεί όλο το 24ωρο, όλες τις ημέρες του χρόνου. Και από την ημέρα που η γυναίκα-θύμα μπει στον ξενώνα, μπορεί να παραμείνει σε αυτόν για τρεις μήνες, έχοντας δικαίωμα να ζητήσει δύο επιπλέον τρίμηνες παρατάσεις, την ανάγκη των οποίων θα επιβεβαιώσει το επιστημονικό προσωπικό του ξενώνα. Στη διάρκεια της παραμονής της θα υπάρξει φροντίδα για εκκρεμή νομικά θέματα (μηνύσεις, δικαστικά κ.λπ. ή τα απαραίτητα έγγραφα για τις προσφύγισσες), αλλά και για την εύρεση σπιτιού για τη συνέχεια, ενώ το Job Center είναι ένα πρόγραμμα που βοηθάει στην αναζήτηση εργασίας (από φέτος ο ΟΑΕΔ δίνει μόρια στις κακοποιημένες γυναίκες ώστε να προηγούνται σε επιδοτούμενα προγράμματα).
Το ουσιαστικό, όμως, σημειώνει η Γ. Μπούρη, είναι να καταλάβει το θύμα τι ακριβώς συμβαίνει και μετά να αποφασίσει το ίδιο τι θέλει να κάνει, αν θα παραμείνει σε μια βίαιη σχέση ή αν θα συνεχίσει τη ζωή του χωρίς τον κακοποιητή, σε ένα υγιές περιβάλλον. «Κατά τη γνώμη μου, δύο είναι οι δρόμοι: Είτε η γυναίκα θα φύγει, είτε θα οδηγήσει τον σύντροφό της σε θεραπεία. Ουσιαστική θεραπεία, όμως, γίνεται με τη λεγόμενη ποινική διαμεσολάβηση, όπου το ζευγάρι ξεκινάει θεραπεία σε εξειδικευμένα δημόσια κέντρα με τη σύμφωνη γνώμη και των δύο. Τα αποτελέσματα εξαρτώνται από το πόσο και τα δυο άτομα από το ζευγάρι θέλουν πραγματικά να ξεφύγουν από την κακοποιητική σχέση και ιδιαιτέρως ο θύτης».
1η Ετήσια Έκθεση για τη Βία κατά των Γυναικών
Στις 25 Νοεμβρίου, Διεθνή Ημέρα για την Εξάλειψη της Βίας κατά των Γυναικών, η Γενική Γραμματεία Οικογενειακής Πολιτικής και Ισότητας των Φύλων, παρουσίασε την 1η Ετήσια Έκθεση για τη Βία κατά των Γυναικών. Σύμφωνα με την έκθεση:
Την περίοδο αναφοράς (ένα έτος) στους ξενώνες φιλοξενίας φιλοξενήθηκαν συνολικά 269 γυναίκες και 270 παιδιά. Οι 96 γυναίκες ήταν προσφύγισσες και τα 117 παιδιά ήταν προσφυγόπουλα.
Η επικρατέστερη μορφή βίας με ποσοστό 79% ήταν η ενδοοικογενειακή βία. Ακολουθούν με 6% o βιασμός, η σεξουαλική παρενόχληση 3%, σε ποσοστό 2% το trafficking, 1% «‘Άλλο» μορφή βίας, ενώ το 8% εκ του συνόλου των γυναικών θυμάτων που φιλοξενήθηκαν δεν αποκάλυψαν αυτά τα στοιχεία.
Στο 53% των περιπτώσεων η σχέση θύματος/θύτη ήταν συζυγική (νυν και πρώην) και σε ποσοστό 21% συντροφική (νυν και πρώην). Το 9% κατήγγειλε ότι ο θύτης ήταν μέλος της οικογένειας (πατέρας, αδελφός ή άλλος συγγενής), ενώ το 8% εκ του συνόλου ανέφερε ότι ο θύτης είναι «‘Άλλο». Το 9% δεν αποκάλυψε τα στοιχεία αυτά.
5°
