Ο Διονύσης Σιμόπουλος για την επέτειο 200 χρόνων από την Ελληνική Επανάσταση
«Αν δεν συνεχίσουμε την ανάπτυξη της επιστήμης και τον εμπλουτισμό των γνώσεών μας, γρήγορα θα ταφούμε κάτω από το βάρος των προβλημάτων μας, γιατί η επιστήμη του σήμερα είναι η λύση του αύριο»
Διονύσης Σιμόπουλος: «Έφυγε» από τη ζωή ο αστροφυσικός και επίτιμος διευθυντής του Ευγενιδείου Πλανηταρίου - Διαβάστε όσα έγραφε στην ATHENS VOICE με αφορμή την Επέτειο 200 χρόνων από την Ελληνική Επανάσταση
Ατενίζοντας τα επόμενα 100 χρόνια από τη σημερινή βάση του εορτασμού των 200 ετών της Εθνικής Παλιγγενεσίας δεν θα έπρεπε να ξεχνάμε, όπως δυστυχώς συνηθίζουμε, και τους Έλληνες λόγιους της Διασποράς που υπήρξαν οι θεμελιωτές του Εθνικού Διαφωτισμού. Ιδιαίτερα τις τρεις κύριες ομάδες λογίων στα τέλη του 18ου αιώνα: στη Βιέννη (Ρήγας Βελεστινλής), στο Παρίσι (Αδαμάντιος Κοραής) και στα Ιωάννινα (Αθανάσιος Ψαλλίδας). Γιατί οι Διαφωτιστικές αυτές ιδέες ήταν που οδήγησαν τον γηγενή πληθυσμό στην αφύπνιση της εθνικής του συνείδησης και στη σύνδεσή του με την πνευματική κληρονομιά της αρχαίας Ελλάδας. Μια αφύπνιση που ήταν απαραίτητη για τη μετέπειτα γένεση της επαναστατικής συνείδησης των Ελλήνων και τη διαμόρφωση του Νεοελληνικού κράτους. Σήμερα, όμως, η επιβίωση της χώρας μας σ’ ένα γοργά αναπτυσσόμενο σύγχρονο επιστημονικό και τεχνολογικό περιβάλλον παγκοσμιοποίησης απαιτεί ένα νέο είδος Εθνικού Διαφωτισμού. Έναν Διαφωτισμό που εμπιστεύεται τη δύναμη του ορθού λόγου, που αντιμάχεται την οποιαδήποτε αυθεντία, ενώ συγχρόνως πιστεύει στη δυνατότητα βελτίωσης του ανθρώπου μέσα από τη σωστή κατανόηση και χρήση της σύγχρονης επιστήμης και τεχνολογίας.
Όπως έγραφε και ο Αριστοτέλης πριν από 2.300 χρόνια: «Πάντες άνθρωποι του ειδέναι ορέγονται φύσει». Είναι στη φύση του ανθρώπου να θέλει να μάθει. Είναι αυτό που μας κάνει κυνηγούς της γνώσης, πειραματιστές και εξερευνητές. Απ’ όλα τα όντα πάνω στη Γη, μόνο εμείς διερωτόμαστε τι κάνει τον Ήλιο να λάμπει, γιατί το ουράνιο τόξο ακολουθεί την καταιγίδα, με ποιον τρόπο τα πουλιά πετάνε. Μόνο εμείς διερωτόμαστε τι κρύβεται πίσω από τον επόμενο λόφο, ή πέρα από την απέραντη θάλασσα. Κι έχουμε πάντα αναρριχηθεί στον λόφο, κι έχουμε πάντα διασχίσει τον ωκεανό. Ίσως κάτι βαθιά χαραγμένο στη γενετική μας δομή να είναι αυτό που μας ωθεί να μάθουμε το τι είμαστε και από πού προήλθαμε. Που μας ωθεί στην περιπέτεια της εξερεύνησης. Γιατί είμαστε προικισμένοι με την ικανότητα να σκεφτόμαστε, να αισθανόμαστε και να διερωτόμαστε. Είναι η μοίρα μας, και ίσως ο σκοπός μας, να αναπτυσσόμαστε και να προοδεύουμε καθώς επιδιώκουμε να μάθουμε και να δώσουμε έννοια και σημασία στο Σύμπαν στο οποίο ανήκουμε, σε μία ατέρμονη ίσως προσπάθεια ερευνών.
Αυτή την ανθρώπινη τάση θα πρέπει να αναπτύξει και η χώρα μας στα επόμενα 100 χρόνια ιδιαίτερα όσον αφορά την ανάπτυξη των νέων μας παρέχοντάς τους τα απαραίτητα εχέγγυα μέσα από μια σωστή εκπαίδευση και παιδεία. Γιατί πιστεύω ακράδαντα ότι όποιος έχει πράγματι όνειρα θα βρει στη συνέχεια μόνος του τον τρόπο να τα υλοποιήσει. Γιατί η υλοποίηση των ονείρων του καθενός μας δεν γίνεται με νομοθετήματα ή κρατικές παρεμβάσεις, αλλά με τη δημιουργία και καλλιέργεια ενός προσωπικού οράματος για το αύριο και την πίστη ότι τα πάντα μπορούν να πραγματοποιηθούν με τη δική μας προσωπική προσπάθεια και αγάπη γι’ αυτό που κάνουμε. Αυτή η αγάπη ήταν άλλωστε που έκανε κι εμένα να ασχοληθώ εδώ και μισό αιώνα με την εκλαΐκευση και διάχυση της επιστήμης με έναν τρόπο απλό και κατανοητό απ’ όλους.
Γιατί, κατά τη γνώμη μου, η μετάδοση των γνώσεων θα πρέπει να γίνεται με τέτοιο τρόπο ώστε οι πιο βασικές έννοιες τουλάχιστον να είναι κατανοητές από κάθε άτομο, ακόμη κι από εκείνους που δεν διαθέτουν κάποια ιδιαίτερη εκπαίδευση. Είναι άλλωστε καθήκον των «ειδικών» να μεταδίδουν αυτά που ξέρουν στους μη ειδικούς με έναν απλό και κατανοητό τρόπο και σε καθημερινή βάση. Σήμερα πια έχουμε την τύχη ακόμη και οι πιο πετυχημένοι επιστήμονες να θεωρούν τιμή και υποχρέωσή τους να ασχολούνται με τη διάχυση και την εκλαΐκευση της επιστήμης. Κι όχι μόνο αυτοί, αλλά και οι νεότεροι συνάδελφοι που έχουν αδράξει τον δαυλό της σύγχρονης εκλαΐκευσης με τεράστια απήχηση στο youtube, γιατί η ουσία βρίσκεται στο αποτέλεσμα κι όχι στις προσφωνήσεις ή στους επιθετικούς προσδιορισμούς.
Λένε ότι η επιστήμη και η επιστημονική έρευνα μας απελευθερώνει από τον εγωκεντρισμό μας. Και είναι αλήθεια γιατί οι αστρονόμοι γνωρίζουμε πολύ καλά πόσο μικροσκοπικός είναι ο πλανήτης μας και πόσο απέραντο είναι το Σύμπαν, και δεν νομίζω να υπάρχει καλύτερος τρόπος για να κατανοήσουμε τη μικρότητα και το εφήμερο της παρουσίας μας στο Σύμπαν. Για σκεφτείτε: αν σμικρύναμε το Ηλιακό μας Σύστημα ένα τρισεκατομμύριο φορές τότε αυτό θα είχε το μέγεθος ενός μεγάλου δωματίου και ο Ήλιος θα είχε το μέγεθος του κεφαλιού μιας καρφίτσας, ενώ το πλησιέστερο σ’ εμάς αστρικό σύστημα (ο άλφα Κενταύρου) θα βρίσκονταν σε απόσταση 42 περίπου χιλιομέτρων. Στην ίδια σμίκρυνση ο Γαλαξίας μας θα είχε διάμετρο 1.000.000 χιλιομέτρων, ενώ το πάχος του στο κέντρο θα έφτανε τα 100.000 χιλιόμετρα. Σε όλη του μάλιστα την έκταση ο Γαλαξίας μας θα στολίζονταν από 200 δισεκατομμύρια άστρα καθένα με μέσο μέγεθος το κεφάλι μιας καρφίτσας σε αποστάσεις 40 περίπου χιλιομέτρων το ένα από τ’ άλλο. Στο Σύμπαν υπάρχουν περίπου ένα τρισεκατομμύριο τρισεκατομμύρια άστρα. Τόσα άστρα, όσοι είναι και οι κόκκοι της άμμου όλων των ωκεανών της Γης. Και παρ’ όλα αυτά βρίσκουμε ένα δισεκατομμύριο τρισεκατομμύρια άτομα, στην ύλη που περιέχεται μέσα σε μία μόνο δαχτυλήθρα.
Απασχολημένοι από τις δραστηριότητες της καθημερινής μας ζωής, δεν είμαστε σε θέση να προβλέψουμε το μέλλον των σύγχρονων ανακαλύψεων. Αυτό, άλλωστε, συνέβαινε ανέκαθεν. Όταν η βασίλισσα Βικτωρία της Αγγλίας επισκέφτηκε τον Michael Faraday στο εργαστήριό του και τον ρώτησε σε τι θα χρησίμευαν οι ανακαλύψεις του, ο Faraday της απάντησε: «Σε τι χρησιμεύει, μεγαλειοτάτη, ένα μωρό;» Περίπου 50 χρόνια αργότερα ο J.J. Thomson ανακάλυψε το ηλεκτρόνιο όταν κανείς δεν μπορούσε να φανταστεί (στα πρόθυρα του 20ού αιώνα) με ποιον τρόπο το ηλεκτρόνιο θα μπορούσε να αλλάξει την ανθρωπότητα. Κι όμως, οι ανακαλύψεις των Faraday και Thomson ήταν αυτές που οδήγησαν σε όλες τις μετέπειτα εφαρμογές που βασίζονται στον ηλεκτρισμό!
Γι’ αυτό δεν πρέπει να ξεχνάμε ποτέ όσα μας δίδαξε η ιστορία της επιστήμης, γιατί δεν είμαστε σε θέση να προβλέψουμε τις συνέπειες μιας επιστημονικής ανακάλυψης, αφού κάθε πρόσθετο κομμάτι γνώσης, οσοδήποτε περίεργο, άσχετο ή αφηρημένο κι αν φαίνεται στην αρχή, καταλήγει άμεσα ή έμμεσα, αργά ή γρήγορα, σε κάποια πρακτική εφαρμογή. Αν δεν συνεχίσουμε την ανάπτυξη της επιστήμης και τον εμπλουτισμό των γνώσεών μας, άσχετα με την άμεση χρησιμότητά τους, γρήγορα θα ταφούμε κάτω από το βάρος των προβλημάτων μας, γιατί η επιστήμη του σήμερα είναι η λύση του αύριο.
15°
