Η σύγχρονη Ελλάδα μέσα από τις περιπέτειες της δραχμής

Ένα από τα ανθεκτικότερα τεκμήρια της σύγχρονης ελληνικής ιστορίας αποτελεί η δραχμή, που αντικατέστησε το 1833 τον Φοίνικα, το πρώτο νόμισμα του ανεξάρτητου ελληνικού Κράτους. Στα 169 χρόνια της κυκλοφορίας της, αποτυπώνεται η πολιτική, οικονομική και κοινωνική ζωή της Ελλάδας. Όλα τα ζεύγη αντιθέτων που μας καθόρισαν, χρεοκοπία και ανάπτυξη, φτώχεια και πλούτος, πολιτική σταθερότητα και εκτροπές, ένδοξες και μαύρες σελίδες, με τον ένα ή τον άλλο τρόπο εγγράφονται στην ιστορία του εθνικού μας νομίσματος. Τόσο η γέννησή της, όσο και η αντικατάστασή της από το ευρώ είναι μεστή συμβολισμών. Η επανακυκλοφορία της ως αναμνηστικού νομίσματος για την επέτειο των 200 χρόνων μετά την Επανάσταση του 1821, μέσα από το Νομισματικό Πρόγραμμα της Επιτροπής «Ελλάδα 2021», μας δίνει μια θαυμάσια ευκαιρία να ξαναθυμηθούμε τη μακρόχρονη ιστορία της.

Η δραχμή, ως σύγχρονο νόμισμα, εκδόθηκε το 1833. Εκείνη τη χρονιά, στις 25 Ιανουαρίου, αποβιβάστηκε στο Ναύπλιο με τη βρετανική φρεγάτα «Μαδαγασκάρη», ο Όθωνας, ο πρώτος βασιλιάς του σύγχρονου ελληνικού κράτους. Η έλευσή του έφερε πολλές αλλαγές στη χώρα, μεταξύ των οποίων και την αλλαγή νομίσματος. Ο φοίνικας, το νόμισμα που εκδόθηκε επί Καποδίστρια αποσύρθηκε από την κυκλοφορία, καθώς με το Βασιλικό Διάταγμα της 8ης Φεβρουαρίου 1833 καθορίσθηκε ως νόμισμα της Ελλάδας η δραχμή.

Η δραχμή δεν ήταν μια βαυαρική ιδέα της Αντιβασιλείας. Η πρώτη φορά που προτάθηκε νόμισμα με την ονομασία «δραχμή» ήταν το 1822 από το Εκτελεστικόν, το πρώτο κυβερνητικό όργανο που δημιουργήθηκε από την Εθνοσυνέλευση της Επιδαύρου. Ήταν, πάντως, μια προσπάθεια να συνδεθεί το νεοσύστατο ελληνικό κράτος με τον αρχαίο πολιτισμό, η αθηναϊκή δραχμή με την νεοελληνική αναβίωση της, σε μια εποχή που ο νεοκλασικισμός μαγνήτιζε την Ευρώπη.

Από το Μόναχο στην Κλαυθμώνος

Η οθωνική δραχμή ήταν ασημένια, με περιεκτικότητα αργύρου 90%, είχε βάρος μόλις 4,5 γραμμάρια, και έφερε το πορτρέτο του νεαρού βασιλιά από τη μια πλευρά και τον θυρεό του από την άλλη. Οι πρώτες δραχμές τυπώθηκαν στο Μόναχο και οι σφραγίδες τους σχεδιάστηκαν από τον διάσημο Γερμανό χαράκτη Voigt καθώς η Αντιβασιλεία, η οποία διοικούσε την Ελλάδα στο όνομα του ανήλικου βασιλιά, διέκοψε τη λειτουργία του Νομισματοκοπείου της Αίγινας στο οποίο παρήχθησαν οι καποδιστριακοί φοίνικες. Λίγα χρήσιμα μηχανήματα μεταφέρθηκαν στην Αθήνα και προστέθηκαν στον εξοπλισμό του Βασιλικού Νομισματοκοπείου και Σφραγιστηρίου, το οποίο ιδρύθηκε το 1836 και βρισκόταν στην πλατεία Νομισματοκοπείου, τη σημερινή πλατεία Κλαυθμώνος. Τα νέα νομίσματα της Ελλάδας ήταν τριών κατηγοριών: Χρυσό κέρμα των 20 δραχμών, αργυρά κέρματα των 0,25 και 0,50 λεπτών, της 1 δραχμής και των 5 δραχμών, και χάλκινα των 1,2, 5 και δέκα λεπτών.

Στις 30 Μαρτίου 1841 ιδρύθηκε η Εθνική Τράπεζα της Ελλάδος, γεγονός μεγάλης σημασίας καθώς επιφορτίστηκε και με την ευθύνη για την έκδοση του νομίσματος. Αμέσως έθεσε σε κυκλοφορία τα πρώτα επίσημα ελληνικά χαρτονομίσματα, 25, 50, 100 και 500 δραχμών, που εκδόθηκαν στο Λονδίνο. Ήταν τυπωμένα μόνο από τη μία πλευρά και στο κάτω μέρος τους, ανάμεσα σε δύο σφίγγες και σε μαύρο πλαίσιο για να ξεχωρίζει, υπήρχε η προειδοποίηση «Η παραποίησις τιμωρείται με δεσμά διά βίου». Η Εθνική Τράπεζα διατήρησε το εκδοτικό της προνόμιο μέχρι το 1927 που ιδρύθηκε η Τράπεζα της Ελλάδας.

Αλλάζουν οι βασιλείς, αλλάζουν τα πρόσωπα της δραχμής

Ο Οθωνας εκθρονίστηκε το 1862 και τον Νοέμβριο του 1863 ανακηρύχθηκε Βασιλεύς των Ελλήνων και όχι της Ελλάδας, όπως ο προκάτοχός του, ο Γεώργιος Α΄. Αμέσως άλλαξε το πρόσωπο του βασιλιά πάνω στα κέρματα της δραχμής, τα οποία στο πίσω μέρος είχαν διαδοχικά τον βασιλικό θυρεό με τη φράση «Ισχύς μου η αγάπη του λαού», ένα δάφνινο στεφάνι, τη Θέτιδα πάνω σε θαλάσσιο ίππο να μεταφέρει την ασπίδα του Αχιλλέα. Όλα τα νομίσματα που εκδόθηκαν στη διάρκεια της βασιλείας του Γεωργίου Α’ τυπώθηκαν στο εξωτερικό. Το 1876, έτος του γάμου του με τη βασίλισσα Όλγα, έδωσε εντολή να κοπεί στο Παρίσι χρυσό νόμισμα των 50 δραχμών σε 182 κομμάτια και χρυσό νόμισμα των 100 δραχμών σε μόλις 76 κομμάτια!

Την περίοδο 1839 - 1895 οι μεγάλες χάλκινες υποδιαιρέσεις της δραχμής αντικαταστάθηκαν με νομίσματα των 20, 10 και 5 λεπτών, μικρότερων διαστάσεων και μικρότερου κόστους, αποτελούμενα από ένα κράμα χαλκού - νικελίου. Οι Έλληνες δεν αποδέχθηκαν τα νέα νομίσματα, τα οποία έμοιαζαν φτηνιάρικα, και συνέχιζαν να χρησιμοποιούν τα παλιά ως το 1913 που κυκλοφόρησαν οι τρύπιες πεντάρες, δεκάρες και εικοσάρες. Επρόκειτο για τα τελευταία νομίσματα της μακράς βασιλείας του Γεωργίου Α’, ήταν νικέλινα, κόπηκαν στο Παρίσι και η τρύπα τους προκάλεσε περιέργεια και διάφορες θεωρίες για τη χρησιμότητα της.

Το πιο φθηνό κέρμα της σύγχρονης ελληνικής ιστορίας

Το 1921 ο υπουργός Οικονομικών Πέτρος Πρωτοπαπαδάκης κατέφυγε σε αναγκαστικό δάνειο, μέσω της διχοτόμησης των χαρτονομισμάτων της δραχμής, και το 1922, λίγο πριν τη Μικρασιατική Καταστροφή, κυκλοφόρησε το πιο φθηνό κέρμα της νομισματικής μας ιστορίας. Μια αλουμινένια δεκάρα, άθλιας κατασκευής, που κόπηκε στο Παρίσι και η οποία, παρά την ευτέλειά της διατηρήθηκε πολλά χρόνια στην κυκλοφορία.Η επόμενη δεκάρα εμφανίστηκε έπειτα από 32 χρόνια, με τη νομισματική μεταρρύθμιση του 1954.

Η κυβέρνηση του Ελευθέριου Βενιζέλου έκοψε το 1930 ημιαργυρά κέρματα των 10 και 20 δραχμών χωρίς να καταφέρει να διασώσει την οικονομία. Από το 1938 ξεκίνησε μια αργή διολίσθηση της δραχμής και έφτασε με την εμπλοκή της χώρας στον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο να αντιστοιχεί μια χρυσή λίρα με 2.500 δραχμές. Στη διάρκεια της Κατοχής κυκλοφόρησαν κατοχικές δραχμές από τους Γερμανούς και τους Ιταλούς, για την υφαρπαγή αγαθών και περιουσιών, χωρίς αντίκρισμα ούτε καν τη δυνατότητα εξαργύρωσης με πληθωριστικό ελληνικό χρήμα.

Το χαρτονόμισμα των 100 δισεκατομμυρίων δραχμών

Τον Νοέμβριο του 1944 κυκλοφόρησε το μεγαλύτερο σε ονομαστική αξία χαρτονόμισμα αξίας 100 δισεκατομμυρίων δραχμών. Έφερε την υπογραφή του διοικητή της Τράπεζας της Ελλάδος Ξενοφώντα Ζολώτα. Το νόμισμα αυτό δεν έγινε ποτέ δεκτό στις συναλλαγές και έξι μέρες μετά την έκδοσή του αντικαταστάθηκε από το πρώτο μεταπληθωριστικό χαρτονόμισμα με ισοτιμία μιας νέας δραχμής με 50 δισεκατομμύρια κατοχικές δραχμές. Η μεταπολεμική δραχμή υποτιμήθηκε το 1953 από την κυβέρνηση Παπάγου, ώστε η ισοτιμία της να γίνει 30.000 δραχμές ανά δολάριο ΗΠΑ. Η απόφαση αυτή λειτούργησε θετικά για την οικονομία και το 1954 καταργήθηκαν τα τρία τελευταία μηδενικά. Η καινούρια δραχμή αντιστοιχούσε σε 1.000 παλαιές και το ένα δολάριο σε 30 νέες δραχμές.

Το πρώτο πορτρέτο βασίλισσας σε ελληνικό κέρμα

Στο μεταξύ, από το 1947 βασιλιάς της Ελλάδας ήταν ο Παύλος και μέχρι το τέλος της βασιλείας του το 1964, κόπηκαν διάφορα κέρματα, όλα φιλοτεχνημένα από τον χαράκτη Β. Φαληρέα. Τα πρώτα κόπηκαν το 1954 στο Παρίσι –πρώτη έκδοση κερμάτων μετά το Β' Παγκόσμιο Πόλεμο– και ήταν τα κέρματα των 5 δραχμών, των 2 δραχμών, της μίας δραχμής και των 50 λεπτών. Το 1959 κόπηκε στη Βέρνη κέρμα των 10 δραχμών και το 1960 στο Λονδίνο ασημένιο εικοσάρικο με παράσταση της μυθολογικής θεότητας της Σελήνης, το πρώτο ασημένιο νόμισμα μετά από 30 χρόνια.

Με αφορμή τον εορτασμό των 100 χρόνων της δυναστείας στον θρόνο της Ελλάδας, το 1963, κόπηκε στο Παρίσι αργυρό αναμνηστικό κέρμα 30 δραχμών. Απεικόνιζε κυκλικά τα πορτραίτα των πέντε βασιλέων από το 1863 και για πρώτη φορά εμφανίστηκε το πορτραίτο του Αλέξανδρου (1917-1920) σε κέρμα. Η όψη της δραχμής άλλαξε ξανά με την ενθρόνιση του Κωνσταντίνου Β’ το 1964. Ο βασιλικός θυρεός παρέμεινε στη δραχμή μέχρι το 1971, οπότε αντικαταστάθηκε από το έμβλημα της δικτατορίας της 21ης Απριλίου 1967, τον φοίνικα. Το 1964 κόπηκε αναμνηστικό αργυρό νόμισμα 30 δραχμών με αφορμή τον γάμο του Κωνσταντίνου με την Άννα-Μαρία και για πρώτη φορά εμφανίστηκε πορτρέτο βασίλισσας σε κέρμα.

Οι δραχμές της μεταπολίτευσης και η έλευση του ευρώ

Με τη μεταπολίτευση το 1974 εκδόθηκαν νέα κέρματα, όλα με το εθνόσημο της Ελληνικής Δημοκρατίας. Το ανθέμιο, το σήμα του Ελληνικού Νομισματοκοπείου εμφανίστηκε το 1980 στο κέρμα των 50 δραχμών. Το 1986, το ίδιο κέρμα με τον Όμηρο στη μία όψη και πλοίο των ομηρικών χρόνων στην άλλη, κέρδισε το πρώτο βραβείο σε παγκόσμιο διαγωνισμό στις ΗΠΑ.
Το 1990 εκδόθηκε για πρώτη φορά κέρμα 100 δραχμών με τον Μέγα Αλέξανδρο σε συνδυασμό με το αστέρι της Βεργίνας, και το 2000 εκδόθηκαν έξι κέρματα των 500 δραχμών, εν όψει των Ολυμπιακών Αγώνων του 2004.
Την Πρωτοχρονιά του 2002, η δραχμή, το εθνικό νόμισμα, αντικαταστάθηκε από το ευρώ, το κοινό ευρωπαϊκό νόμισμα.