Μάρκος Βερέμης: Ένας επιχειρηματίας του «νέου κύματος»

Η νέα γενιά επιχειρηματιών παγκοσμίως έχει αλλάξει το πρότυπο του ιδιοκτήτη μιας επιχείρησης που κοιτάζει μόνο τη δουλίτσα του. Έννοιες όπως η συνεργασία και η συμμετοχή στα κοινά –αφού πρώτα αντιμετωπίστηκαν με μια υποτιμητική συμπάθεια– ξεπέρασαν τα όρια του ίδιου συμφέροντος ή της συνδικαλιστικής δράσης και δημιούργησαν κάτι που η ίδια η κοινότητα της «νέας οικονομίας» αποκαλεί «οικοσύστημα». Οι ίδιοι οι επιχειρηματίες χρηματοδοτούν άλλους επιχειρηματίες, κάποιοι εκ των οποίων μετεξελίσσονται σε ανταγωνιστές τους ή συμμετέχουν στην υλοποίηση των ιδεών νέων στελεχών για τα οποία παλαιότερα επικρατούσε η άποψη ότι «πρέπει να ψηθούν» και αναλάμβαναν ευθύνες λίγο πριν το τέλος του εργασιακού τους βίου.

Με αφορμή μια πρωτοβουλία του ΣΕΒ Innovative Greeks για να φέρει κοντά Έλληνες απ’ όλο τον κόσμο που διακρίνονται σε καινοτόμες δράσεις, συζητήσαμε με τον Μάρκο Βερέμη, Συνιδρυτή και Πρόεδρο της Upstream αλλά και Εταίρο στην BigPi VentureCapital. Συζητήσαμε για την καινοτομία φυσικά, για τις προοπτικές της ελληνικής οικονομίας μετά την πανδημία, αλλά και τη νέα επιχειρηματικότητα που δημιουργεί αξία για τη χώρα μας.

Μιλώντας για τη γενιά των επιχειρηματιών της διαφοροποίησης, θα ήταν ανακόλουθο αν η συζήτησή μας δεν εκτείνονταν και σε άσχετα θέματα. Έτσι είχα την ευκαιρία να μάθω πώς αντιμετωπίζει ένας επιχειρηματίας του «νέου κύματος» τη δημόσια παιδεία στη χώρα μας ή την άποψή του για το πώς θα επιδράσει η τεχνολογία στις κοινωνίες.

Τι είναι η κοινότητα των καινοτόμων Ελλήνων και πώς μια θεωρητική συζήτηση στα πλαίσια ενός συνεδρίου μπορεί πρακτικά να βοηθήσει ανθρώπους να αναπτύξουν τις δικές τους ιδέες;
Υπάρχουν πολλοί αξιόλογοι Έλληνες ανά τον κόσμο στον χώρο της καινοτομίας –ερευνητές, στελέχη και επιχειρηματίες– αλλά δεν είναι οργανωμένοι σε μια κοινότητα. Πολλοί περισσότεροι από την παγκόσμια αναλογία μας με βάση τον πληθυσμό της Ελλάδας. Έχουμε συγκριτικό πλεονέκτημα στον τομέα αυτό. Για παράδειγμα, 3% των καθηγητών με σημαντικές εκδόσεις είναι Έλληνες. Ο στόχος των Innovative Greeks είναι να δημιουργήσει μια πλατφόρμα που θα δώσει την ευκαιρία να γνωριστούν μεταξύ τους και τελικά να συνεργαστούν μέσα από εργαλεία όπως θέσεις εργασίας και κοινά έργα. Η έμφαση είναι στη μεταξύ τους επαφή και όχι τόσο σε θεωρητικές συζητήσεις. Κάνουμε μια αρχή 2&3 Μαρτίου με λαμπρούς ομιλητές σε μια διαδικτυακή συζήτηση, όπως τη Βικτώρια Σταυρίδου -Coleman, DARPA Director (υπεύθυνη της αμυντικής τεχνολογίας των ΗΠΑ), τον Στέλιο Παπαδόπουλο, Πρόεδρο της Biogen και τον Πρόεδρο της Paramount Pictures Jim Γιαννόπουλο. Όλες οι πληροφορίες βρίσκονται στο www.innovativegreeks.gr

Μήπως όλες αυτές οι δράσεις αφορούν απλά μια ελίτ που αρέσκεται στο να μιμείται ό,τι συμβαίνει στην πραγματικά καινοτόμο Αμερική; Εκεί δηλαδή που οι άνθρωποι έχουν λύσει τα βασικά προβλήματα του τεχνολογικού αναλφαβητισμού;
Η τεχνολογία δημιουργεί παγκόσμια προϊόντα για όλους. Από το εμβόλιο του COVID μέχρι το Airbnb. Δεν είναι απαραίτητο να είσαι τεχνικά ενήμερος για να απολαύσεις τα προνόμια. Η Αμερική έχει ολόκληρες περιοχές που είναι εντελώς αμόρφωτες. Πρακτικά η τεχνολογία έχει λειτουργήσει ως ο μεγάλος εξισορροπητής. Δίνει τη δυνατότητα σε ομάδες ανθρώπων από οπουδήποτε στον κόσμο να κατακτήσουν μια παγκόσμια αγορά. Δεν είναι μιμητισμός, είναι απλά κοινή και καλή πρακτική.

Το βασικό πρόβλημα που καλούνται να αντιμετωπίσουν πολλοί Έλληνες επιχειρηματίες, σχετίζεται με την επιβίωση μετά την πανδημία. Αποτελεί αυτή η συνθήκη κίνητρο ή μήπως η καινοτομία απαιτεί να έχει λυμένα τα προβλήματά επιβίωσης κάθε επιχείρηση;
Η έλλειψη καινοτομίας που χαρακτηρίζει την Ελλάδα της μεταπολίτευσης είναι και ο βασικός λόγος που η οικονομία μας απέτυχε. Σε μια δυτική οικονομία, χωρίς καινοτομία δεν μπορείς να έχεις αύξηση της παραγωγικότητας, της ανταγωνιστικότητας, δεν μπορείς να έχεις εξαγωγές. Εμείς επιλέξαμε τον δρόμο των εισαγωγών και της κατανάλωσης με δανεικά.
Κομβικό πρόβλημα της Ελλάδας αποτελεί το γεγονός ότι οι ελληνικές επιχειρήσεις παράγουν κυρίως προϊόντα χαμηλής προστιθέμενης αξίας και χαμηλού τεχνολογικού περιεχομένου, τα οποία αντιμετωπίζουν έντονο ανταγωνισμό από χώρες με χαμηλότερο κόστος εργασίας. Το ποσοστό των δραστηριοτήτων υψηλής και μέσης/υψηλής τεχνολογικής έντασης στον κλάδο της μεταποίησης στην Ελλάδα αντιπροσωπεύει μόλις το 17% του συνόλου, τη στιγμή που στην ΕΕ το μέσο ποσοστό είναι 46,5%. Ανάμεσα σε 35 χώρες που αξιολόγησε το Econ Berlin, η Ελλάδα κατατάσσεται στην 29η θέση στον δείκτη καινοτομίας (διαΝΕΟσις).

Σίγουρα η καινοτομία δεν είναι πολυτέλεια και κατάλληλη μόνο για πλούσιες χώρες ή επιτυχημένες επιχειρήσεις. Μπορεί να αλλάξει τη μοίρα μιας χώρας. Είναι προϋπόθεση επιβίωσης και επιτυχίας.

Για δεκαετίες μιλάμε για τις επιχειρήσεις-ζόμπι που ζουν παρασιτικά εις βάρος του κράτους. Η τωρινή συγκυρία με το lockdown έφερε τις επιχειρήσεις αυτές στο χείλος του γκρεμού. Πιστεύετε ότι είναι ώρα για μια σκληρή απόφαση που θα κόψει το οξυγόνο στις επιχειρήσεις αυτές ή πρέπει να συνεχίζει το κράτος να τις χρηματοδοτεί προς όφελος της κοινωνικής ειρήνης;
Οι επιδοτούμενες μη βιώσιμες επιχειρήσεις δεν έχουν θέση σε μια ελεύθερη και δίκαιη οικονομία. Λειτουργούν σε βάρος όλης της χώρας υπονομεύοντας άλλες υγιείς επιχειρήσεις και επιβαρύνοντας κάθε φορολογούμενο πολίτη. Τα δημόσια αγαθά πρέπει βέβαια να προσφέρονται από το κράτος ή υπό την αυστηρή επίβλεψή του.

Δεν είναι λίγοι εκείνοι οι οποίοι υποστηρίζουν ότι για να ξεπεράσουμε την τρέχουσα κρίση που δημιούργησε η πανδημία, χρειάζονται αντισυμβατικά εργαλεία. Μπορείτε να σκεφθείτε ποια θα μπορούσαν να είναι;
Χρειαζόμαστε πρωτότυπη σκέψη. Μέσα στα επόμενα χρόνια πρέπει να δούμε περισσότερα startups με ταχύτατη ανάπτυξη, μεγάλες ξένες εταιρίες να στήνουν κέντρα έρευνας στην Ελλάδα, τον μετασχηματισμό υφιστάμενων ελληνικών επιχειρήσεων προς πιο καινοτόμα προϊόντα και σημαντικές εξαγωγές και πανεπιστήμια που θα δημιουργούν έρευνα που μεταφράζεται σε πατέντες και οικονομικό αντίκρισμα. Όλα τα παραπάνω απαιτούν περισσότερο καταρτισμένο ανθρώπινο δυναμικό από αυτούς που διαθέτουμε αυτή τη στιγμή. Συνεπώς η Ελλάδα πρέπει όχι μόνο να φέρει κάποιους από αυτούς που χάσαμε στο brain drain αλλά και «ψηφιακούς νομάδες» από τη γειτονιά μας αρχικά και αργότερα από όλο τον κόσμο.

Η ταχύτητα εξέλιξης της τεχνολογίας μεγεθύνει το χάσμα μεταξύ των αναλφάβητων και των καταρτισμένων. Πώς φαντάζεστε ότι θα είναι ο κόσμος τις επόμενες δύο δεκαετίες; Θα αλλάξει η ταξική διάκριση και βασικό κριτήριό της θα είναι η εξοικείωση με τις νέες τεχνολογίες;
Δεν το πιστεύω. Η τεχνολογία γίνεται όλο και πιο προσιτή στους ανθρώπους και έχω την αίσθηση πως σε μερικά χρόνια θα υπάρχουν ελάχιστοι πραγματικά αναλφάβητοι. Θυμίζω πως για το ίδιο χάσμα μιλούσαν πολλοί με την έλευση του τηλεφώνου ή και της τηλεόρασης.

Η χώρα μας παλεύει να απεμπλακεί από παθογένειες που έχουν κρατήσει το εκπαιδευτικό σύστημα σε μια μάλλον απελπιστική κατάσταση. Οι μαθητές των σχολείων μας πατώνουν στα διεθνή τεστ δεξιοτήτων και οι ανώτατες σχολές μας είναι προσανατολισμένες σε μοντέλα πολλών δεκαετιών πίσω. Μήπως έχουμε ήδη υπονομεύσει το μέλλον των επόμενων γενεών και της χώρας συνολικότερα;

Η κατάσταση δεν είναι απελπιστική, έχουμε κάποια στοιχειά θετικά και κάποια πολύ αρνητικά. Το θετικό είναι ότι ακόμη και σήμερα, με τον τρόπο που διδάσκονται οι θετικές επιστήμες στα σχολεία, έχουν σαν αποτέλεσμα ιδιαίτερα καταρτισμένους μαθητές. Ομοίως και σε επίπεδο πανεπιστημιακών ιδρυμάτων, συνεχίζουμε να έχουμε μια εισροή αποφοίτων πολύ υψηλού επιπέδου στις επιχειρήσεις που δραστηριοποιούνται στο χώρο της τεχνολογίας.

Το αρνητικό σχετίζεται με το γεγονός ότι ο κόσμος έχει αλλάξει και πολλές χώρες έχουν μείνει πίσω. Μεταξύ αυτών και η δική μας. Δεν είμαστε οι μόνοι στο δυτικό κόσμο. Αν εξαιρέσει κανείς τη Σουηδία ή το Ισραήλ, θα μπορούσε να πει ότι το ίδιο φαινόμενο –της υστέρησης– παρατηρείται και σε πολλές ευρωπαϊκές χώρες. Χρειάζεται να αλλάξουμε δραστικά κάποια στοιχεία της εκπαίδευσης για να συμβαδίζουμε με τις εξελίξεις.

Το πρώτο είναι η έμφαση στην ομαδική εργασία. Οποιοσδήποτε θέλει σήμερα να έχει μια καριέρα, πρέπει να είναι καλός μάνατζερ ή να συνεργάζεται. Όπως έχει πει και ο Μάικλ Τζόρνταν, τα ταλέντα κερδίζουν ματς, οι ομάδες κερδίζουν πρωταθλήματα. Η εκμάθηση της ομαδικής εργασίας και της συνεργασίας λείπει παντελώς από τα σχολεία και τα πανεπιστήμιά μας.

Το δεύτερο στοιχείο είναι ότι πλέον ο κάθε μαθητής και κάθε φοιτητής πρέπει να είναι ο καλύτερος πωλητής του εαυτού του και πρέπει να έχει μάθει από μικρή ηλικία πώς να μιλάει μπροστά σε κόσμο και να παρουσιάζει το έργο του. Κάτι που για τη συντριπτική πλειοψηφία των Ελλήνων μαθητών δεν έχει καν τεθεί ως θέμα.

Το τρίτο είναι φυσικά το ζήτημα της παπαγαλίας. Βιώνουμε την 4η βιομηχανική επανάσταση και ζούμε σε έναν κόσμο όπου τα μηχανήματα παίρνουν πολλές από τις αποφάσεις που παλαιότερα έπαιρναν άνθρωποι, βασιζόμενα σε αυτοματοποιημένη σκέψη. Αυτό συνεπάγεται ότι οι άνθρωποι θα χρειάζονται περισσότερο από ποτέ κριτική σκέψη. Το συμπέρασμα αυτό δεν συμβαδίζει σε καμία περίπτωση με το σύστημα παπαγαλίας που έχουμε ειδικά στις ανθρωπιστικές επιστήμες.

Η Ελλάδα βρίσκεται για δεύτερη δεκαετία στο μάτι ενός οικονομικού κυκλώνα. Η επιχειρηματική ηγεσία της χώρας φέρει ευθύνη για αυτή τη διαρκή ανακύκλωση των κρίσεων διαφθοράς, χρεοκοπίας και δανεισμού; Κάποιοι άλλαξαν την έδρα της επιχείρησής τους, άλλοι στήριξαν παλαβές θεωρίες συνωμοσίας, ενώ αρκετοί βολεύονται διαχρονικά με αυτό το νοσηρό κλίμα. Ελάχιστοι δε, τολμούν να μιλήσουν για τέτοια θέματα. Ποιο είναι το σχόλιό σας;
Θεωρώ ότι η Ελλάδα πάσχει από αυτό το πρόβλημα επί δεκαετίες και σε έναν βαθμό είναι δικαιολογημένη η αρνητική καρικατούρα της επιχειρηματικότητας που έχει επικρατήσει. Όμως, την ίδια στιγμή, τα τελευταία δέκα χρόνια έχει γεννηθεί ένα νέο οικοσύστημα νεοφυών επιχειρήσεων που εξάγουν, δεν έχουν καμία σχέση με το δημόσιο και καινοτομούν. Αυτές οι ομάδες ανθρώπων με τελείως διαφορετικές αξίες από τους προηγούμενους, δηλαδή αξιοκρατία, σκληρή δουλειά και φιλοδοξία, κατάφεραν να δημιουργήσουν ένα οικοσύστημα. Ένα οικοσύστημα που είχε μηδενική αξία πριν από μερικά χρόνια αλλά έχει σήμερα αξία άνω των 4 δισ. ευρώ.

Αρκεί όμως η επιτυχία στον κλάδο σου για να συνεισφέρεις στην κοινωνία;
Αν ο καθένας κάνει σωστά τη δουλειά του, αυτόματα συνεισφέρει στην κοινωνία, καθώς η αριστεία και η προκοπή πάντα διαχέονται σε βάθος χρόνους.

Δεν απαιτούνται όμως και πιο παραδοσιακές αξίες, όπως η φιλοπατρία;
Το να κάνει κανείς καλά τη δουλειά του είναι ο πιο ασφαλής τρόπος με το έργο του και όχι με τα λόγια να συνεισφέρει στη χώρα του. Φιλόπατρις είναι κάποιος που ξυπνά κάθε πρωί και κάνει με συνείδηση τη δουλειά του. Τα υπόλοιπα είναι φασαρία.

Όλα αυτά τα «νέα ήθη» μήπως είναι ένα καλό αμπαλάζ, αλλά τελικά και πάλι στο επίκεντρο βρίσκεται η επιθυμία ενός ανθρώπου να πετύχει τον σκοπό του;
Αν κανείς κοιτάξει και τις μετοχικές συνθέσεις θα διαπιστώσει ότι κατά κύριο λόγο οι επιχειρήσεις της «νέας οικονομίας» είναι πολυμετοχικές. Με αυτή την έννοια περνάμε σε ένα άλλο μοντέλο ιδιοκτησίας και οικονομίας. Ένα μοντέλο όπου η διαφοροποίηση και η πολυπολιτισμικότητα αποτελούν πλεονέκτημα και όχι κάτι που πρέπει να φοβάται κανείς. Από τη σεξουαλικότητα και το φύλο μέχρι την καταγωγή. Οι έρευνες λένε ότι όσο πιο ποικιλόμορφη είναι μια ομάδα τόσο πιο πολλές πιθανότητες έχει να καινοτομήσει. Αν βάλεις μια ομοιογενή ομάδα από Έλληνες σαραντάρηδες –σαν εμάς– να εργασθεί και να καινοτομήσει, οι πιθανότητες επιτυχίας είναι σίγουρα μικρότερες σε σύγκριση με μια πλήρως διαφοροποιημένη ομάδα, για να μην πω μηδαμινές.