Η έρευνα «Δεν είναι αυτή η δουλειά μας» της ActionAid αποκαλύπτει: Το 85% των γυναικών έχει υπάρξει θύμα σεξουαλικής παρενόχλησης στο χώρο της εργασίας.
Σεξουαλική παρενόχληση στον χώρο εργασίας: Τι αποκαλύπτει έρευνα της ActionAid. Το θεσμικό πλαίσιο και τι μπορείτε να κάνετε αν σας συμβεί
Ντρέπομαι και κοκκινίζω όταν διαβάζω τέτοιες έρευνες: Το 85% των γυναικών έχει υπάρξει θύμα σεξουαλικής παρενόχλησης στο χώρο της εργασίας. Η έρευνα «Δεν είναι αυτή η δουλειά μας», της ActionAid, είναι η μεγαλύτερη επιστημονική έρευνα των τελευταίων ετών (Νοέμβριος 2020) για τη σεξουαλική παρενόχληση στην εργασία. Από αυτό το 85% των γυναικών, μία στις 10 αναφέρει βιασμό, απόπειρα βιασμού ή σεξουαλική επίθεση. Επίσης, μία στις 5, σεξουαλικό εκβιασμό. Δηλαδή, θα κάνεις «αυτό» για να πάρεις τη δουλειά, για να μην απολυθείς, για να πάρεις προαγωγή, για να πληρωθείς.
«Θέλαμε να μιλήσουμε για το θέμα της σεξουαλικής παρενόχλησης, να το βγάλουμε από το σκοτάδι, να μην είναι ταμπού. Αλλά επειδή δεν υπήρχαν δεδομένα, έπρεπε να τα βρούμε. Και τα δεδομένα είναι αυτά», λέει η Μάττα Σαμίου, υπεύθυνη έργου της έκθεσης της ActionAid. Μιλούσαμε στο τηλέφωνο και της είπα ότι όλα αυτά είναι τραγικά. «Με όλους τους άντρες συναδέλφους σας που μιλάω αυτόν τον καιρό, που με παίρνουν με αφορμή τις αποκαλύψεις της Σοφίας Μπεκατώρου, αλλά και γενικότερα με τους άντρες που το συζητάω, όλοι μου λένε το ίδιο. Ότι είναι τραγικό. Αντίθετα, οι γυναίκες είμαστε πολύ περισσότερο “υποψιασμένες”, ίσως λίγο-πολύ ξέρουμε τι συμβαίνει, κι αν δεν το έχουμε ζήσει εμείς οι ίδιες, το έχουμε ακούσει από τις φίλες μας. Ίσως θα πρέπει να εξετάσετε μια παράμετρο, που δεν είναι στην επικαιρότητα. Γιατί υπάρχει αυτή η συμπεριφορά από άντρες», μου είπε.
Τα χίλια πρόσωπα της σεξουαλικής παρενόχλησης
«Ήταν η πρώτη μου δουλειά, 15 χρόνων, σε χώρο εστίασης. Υπήρχε μια στάνταρ αντροπαρέα 50-60 χρόνων που καθόταν στο πιο απομακρυσμένο τραπέζι, που δεν φαινόταν από τους άλλους πελάτες. Όποτε πήγαινα για παραγγελία, φοβόμουν και μόνο από τα βλέμματά τους. Ήταν του στιλ “εγώ είμαι πελάτης, έχω πάντα δίκιο”. Μια μέρα με έπιασε ταχυπαλμία από τον φόβο μου. Μου παρήγγειλαν μπίρα βαρέλι και επειδή είχαμε μικρή και μεγάλη, τους ρώτησα τι θέλουν. Μου απάντησαν “εμάς μας αρέσουν οι μικρούλες, φέρε μικρούλες για όλους μας”. Με έπιασε τρέμουλο. Εκείνοι χαζογελούσαν κι εμένα έτρεμε το χέρι μου όπως έγραφα την παραγγελία, ένιωθα απειλή». - Α., 26 χρόνων, εργαζόμενη σε τουρισμό και εστίαση
Στην έρευνα της ActionAid συμμετείχαν 1.001 εργασιακά ενεργές γυναίκες, 18 έως 65 ετών, στον ιδιωτικό και δημόσιο τομέα και αυτοαπασχολούμενες. Από τις 850 που είπαν ότι υπήρξαν θύματα σεξουαλικής παρενόχλησης, μόλις το 6% προχώρησε σε καταγγελία στις αρμόδιες αρχές, δηλαδή στο Σώμα Επιθεώρησης Εργασίας, τον Συνήγορο του Πολίτη και την Αστυνομία, και το 37% στη διεύθυνση της εργασίας της. «Υπάρχει μια μεγάλη δυσπιστία στο αν θα καταφέρουν κάτι, ένας φόβος για το τι θα τους συμβεί όταν δημοσιοποιήσουν το γεγονός, αν τελικά θα δικαιωθούν. Κι όχι μόνο δικαστικά, αλλά αν γίνουν πιστευτές ή αν ματαιωθούν», λέει η κ. Σαμίου. Πολλές από τις γυναίκες αυτές μίλησαν τελικά. Στον/στη σύντροφό τους, στο οικογενειακό ή φιλικό τους περιβάλλον, στον ψυχολόγο τους. Εκεί όπου ένιωθαν ασφαλείς.
Δεν ήξερα τι σημαίνει «σεξουαλικοποίηση του χώρου εργασίας». Είναι όταν μια σερβιτόρα, για παράδειγμα, υποχρεώνεται από το αφεντικό της ή τον προϊστάμενό της να φοράει συγκεκριμένα ρούχα, να βάφεται με συγκεκριμένο τρόπο, να φλερτάρει με τους πελάτες. Θυμάμαι μια φορά που είχα σχεδόν ερωτευθεί μια κοπέλα που δούλευε σε ένα μπαράκι που πήγαινα. Καθόμουν και τη χάζευα όλη τη νύχτα. Ελπίζω να μην ένιωσε ποτέ όπως η κοπέλα που συμμετείχε στην έρευνα της act!onaid και διηγήθηκε πόσο άσχημα αισθανόταν όταν ένας πελάτης, ένα βράδυ, πήγε στο μπαράκι όπου δούλευε και την «κάρφωνε» όλο το βράδυ.
«Αν του πεις του άλλου "τι κοιτάς ρε", θα σου πει "τι πού κοιτάω, το βλέμμα μου είναι και πέφτει όπου θέλει" και αυτό δεν ξέρω πώς να το διαχειριστώ. Δεν έχω αποδείξεις ότι υπάρχει. Και είναι σαν να παίζεις το παιχνίδι του άλλου γιατί νιώθω ότι αυτό θέλει κι αυτός, να ξεκινήσεις μια αντιπαράθεση και να σε βγάλει "τρελή"». -Ε., 41 χρόνων, εργαζόμενη σε χώρο εστίασης.
Μια δεύτερη ενότητα της έρευνας της ActionAid αφορούσε εργαζόμενες στον χώρο του τουρισμού/εστίασης, όπου είναι ευάλωτες με περισσότερους τρόπους. Στην έρευνα αυτή συμμετείχαν 376 εργαζόμενες, εκ των οποίων το 60% σε θέσεις πρώτης γραμμής, δηλαδή σερβιτόρες. Οι μισές δήλωσαν πως ένιωσαν ότι θα πρέπει να ανεχτούν την παρενόχληση για να πάρουν φιλοδώρημα. Ένιωσαν, επίσης, ότι οι πελάτες θεωρούσαν δεδομένο ότι η συμπεριφορά τους θα είχε σεξουαλικές προεκτάσεις.
«Στις ΗΠΑ, οι εργαζόμενες στον χώρο της εστίασης που αμείβονται με μικρότερο του κατώτατου μισθού και βασίζονται στα φιλοδωρήματα για να συμπληρώσουν το εισόδημά τους, αναφέρουν διπλάσια ποσοστά σεξουαλικής παρενόχλησης σε σχέση με εργαζόμενες που αμείβονται, τουλάχιστον, με τον κατώτατο μισθό. Επιπλέον, οι πρώτες έχουν τριπλάσιες πιθανότητες να δεχτούν παραίνεση από τους προϊσταμένους τους να τροποποιήσουν την εμφάνισή τους και να φορούν πιο “σέξι” και αποκαλυπτικά ρούχα, σε σύγκριση με τις γυναίκες που αμείβονται κανονικά». – ActionAid, «Δεν είναι αυτή η δουλειά μας».
Οι σεξουαλικά παρενοχλητικές συμπεριφορές μπορούν να πάρουν πολλές διαφορετικές μορφές, λέει η κ. Σαμίου, οι οποίες ανεξαιρέτως υποβιβάζουν τον ρόλο της αποδέκτριας ή του αποδέκτη σε σεξουαλικό αντικείμενο αντί σε συνάδελφο ή εργαζόμενο/-η. Οι μορφές αυτές συγκεντρώνονται κάτω από 4 ευρύτερες κατηγορίες:
Σωματική παρενόχληση. Όπως, ανεπιθύμητο άγγιγμα, τσίμπημα, χτύπημα, τρίψιμο, περιορισμός ή στρίμωγμα σε στενό και αθέατο χώρο, μη συναινετική σεξουαλική προσέγγιση, σεξουαλική επίθεση ή βιασμός.
Λεκτική παρενόχληση (γραπτή ή προφορική). Επαναλαμβανόμενα σχόλια για την ελκυστικότητα ή μη της/του αποδέκτριας/-κτη ή άλλων ατόμων, αποστολή υπαινικτικών επιστολών ή σημειωμάτων, προσκλήσεις σε προσωπικές ή κατ’ επίφαση επαγγελματικές συναντήσεις εκτός ωρών εργασίας, άσεμνα αστεία ή αφήγηση ιστοριών σεξουαλικού περιεχομένου, ταπεινωτικοί χαρακτηρισμοί για μέλη του γυναικείου σώματος, χυδαία σχόλια σε σχέση με τη γυναικεία σεξουαλικότητα ή τη σεξουαλική δραστηριότητα.
Μη λεκτική παρενόχληση. Προσωπική κοινοποίηση ή δημόσια επίδειξη σεξουαλικά ανάρμοστων εικόνων ή βίντεο, σεξουαλικοποίηση του χώρου εργασίας μέσω σεξουαλικά υπαινικτικής διακόσμησης, προσφορά δώρων με σεξουαλική συνυποδήλωση, επίδειξη γεννητικών οργάνων, απρεπείς σεξουαλικές χειρονομίες, σεξουαλικά υπαινικτικά ή προσβλητικά βλέμματα και σφυρίγματα.
Ψηφιακή/Ηλεκτρονική παρενόχληση. Αποστολή υπαινικτικών emails και μηνυμάτων στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, διασπορά φημών ή χαρακτηρισμών για τη σεξουαλική ζωή ή τον προσανατολισμό του ατόμου, μέσω διαδικτύου, διαδικτυακή ανάρτηση προσωπικών, σεξουαλικά υπαινικτικών φωτογραφιών του ατόμου, χωρίς την άδειά του.
• 50% των αναφορών για σεξουαλική παρενόχληση προήλθαν από συνάδελφο
• 25% από πελάτη
• 25% από τον διευθυντή ή τον ιδιοκτήτη της επιχείρησης
Αλλαγή του θεσμικού πλαισίου
Ένας από τους στόχους της ActionAid είναι να υπάρξει πίεση ώστε η Ελλάδα να επικυρώσει την πρώτη παγκόσμια Σύμβαση κατά της Βίας και της Παρενόχλησης στην Εργασία. Πρόσφατα, η νέα υφυπουργός Εργασίας, Μαρία Συρεγγέλα, δήλωσε ότι η επικύρωση θα γίνει πολύ σύντομα. Αυτό, όπως εξηγεί η κ. Σαμίου, είναι πολύ σημαντικό γιατί η Σύμβαση θα φέρει κάποιους ορισμούς που δεν συμπεριλαμβάνονται στην ελληνική νομοθεσία.
Α) Ορισμός για το ποιος είναι εργαζόμενος. Στην ισχύουσα ελληνική νομοθεσία, εργαζόμενος είναι αυτός που έχει κάποια συγκεκριμένη σχέση εργασίας. Η Σύμβαση περιλαμβάνει την άτυπη (μαύρη) εργασία, όσους εργάζονται εθελοντικά, όσους κάνουν πρακτική, αλλά και αυτούς που αναζητούν εργασία, πολύ σημαντικό καθώς η σεξουαλική παρενόχληση στη διάρκεια μιας συνέντευξης είναι συχνή.
Β) Ορισμός του χώρου εργασίας. Η Σύμβαση δεν περιορίζει τον χώρο εργασίας μόνο στο γραφείο. Ως τέτοιοι ορίζονται, ακόμη, τα εξωτερικά ραντεβού, τα επαγγελματικά ταξίδια, τα εταιρικά πάρτι, οι κοινόχρηστοι χώροι.
Μύθος: Τα άτομα προχωρημένης ηλικίας, τα άτομα με αναπηρία, καθώς και τα μη ελκυστικά άτομα δεν δέχονται σεξουαλική παρενόχληση γιατί δεν είναι σεξουαλικά επιθυμητά. Η σεξουαλική παρενόχληση δεν έχει να κάνει με την εξωτερική ομορφιά ή με τη σεξουαλική επιθυμία. Χρησιμοποιείται κυρίως για να εξαναγκάσει, να τρομοκρατήσει και να εκφοβίσει. Λόγω της ευάλωτης θέσης τους, τα άτομα με αναπηρία είναι ιδιαιτέρως ευάλωτα στη σεξουαλική παρενόχληση στην εργασία.
Οι συνέπειες και το προφίλ των θυμάτων
Μία στις 5 γυναίκες που έπεσαν θύματα σεξουαλικής παρενόχλησης αναφέρουν ότι αναγκάστηκαν να παραιτηθούν. Μία στις 3 δηλώνουν ότι υπέστησαν αρνητικές συνέπειες στη σωματική και την ψυχική τους υγεία. Από τα δεδομένα της έρευνας, όπως λέει η κ. Σαμίου, προκύπτει ότι το πρόβλημα αφορά όλες τις γυναίκες. «Όλες τις ηλικίες, όλες τις βαθμίδες ιεραρχίας, όλα τα επίπεδα μόρφωσης, τον ιδιωτικό και τον δημόσιο τομέα. Αυτό μας κάνει να συνειδητοποιήσουμε ότι η σεξουαλική παρενόχληση δεν έχει να κάνει με το ποια είναι η γυναίκα ή με το τι κάνει, αλλά με το ποιος είναι ο δράστης».
«Δεν καταλαβαίνω τι σημαίνει “προκαλώ”. Αν κάποιος θέλει να παρενοχλήσει, θα πιαστεί από το οτιδήποτε. Γιατί το ντύσιμο της κάθε γυναίκας να είναι αφορμή για σεξουαλική παρενόχληση; Μου φαίνεται παράλογο. Δηλαδή γιατί να μη φοράει μια γυναίκα το φόρεμά της και να έχει και το ντεκολτέ της και να φοβάται μην την κοιτάξει κάποιος από πάνω μέχρι κάτω και να πάει να της την πέσει; Από την άλλη, κι αυτό είναι το χειρότερο, μπορώ να το καταλάβω. Γιατί μέσα στα χρόνια, αυτός ο τρόπος συμπεριφοράς έχει γίνει φυσιολογικός. Οπότε σκέφτεσαι, να μη βγω έτσι έξω γιατί θα δώσω δικαίωμα στον άλλον να με χουφτώσει. Είναι κομμάτι της καθημερινότητάς μας. Και νιώθουμε άσχημα για αυτό. Λέμε στον εαυτό μας να βγω τώρα έτσι έξω; Θα γυρίσω το βράδυ στο σπίτι μου αν βγω έτσι; Γιατί υπάρχουν γυναίκες που γιοκ. Δεν γυρίζουν ποτέ» - Α., 26 χρονών, εργαζόμενη σε τουρισμό κι εστίαση
Στην έρευνα της ActionAid, στην ερώτηση για το ποιες σεξουαλικά παρενοχλητικές συμπεριφορές έχουν βιώσει, οι συμμετέχουσες είχαν να επιλέξουν από μία λίστα 11 πιθανών επιλογών. Αυτές ήταν οι απαντήσεις τους.
Μια επιδραστική θεωρία σε σχέση με τα περιστατικά σεξουαλικής παρενόχλησης που πλήττουν άνδρες είναι ότι αυτά αποτελούν μια μορφή ετεροσεξισμού, στην οποία η ετεροφυλοφιλία θεωρείται υποχρεωτική. Στο πλαίσιο αυτό, οι άνδρες των οποίων η συμπεριφορά ή η εμφάνιση αποκλίνουν από το καθιερωμένο μοντέλο αρρενωπότητας ενδέχεται να τιμωρηθούν με στόχο την εξασφάλιση μιας σταθερής αρσενικής ταυτότητας και κυριαρχίας στο εκάστοτε οργανωσιακό πλαίσιο (ActionAid).
4°
