Η σκιά στον τοίχο

Σε τοίχο του σχολείου μου αρχές της δεκαετίας του ΄90 σε περιοχή της Αθήνας κάποιος είχε γράψει: «Δεν υπάρχει βιασμός. Μια γυναίκα με ανεβασμένη φούστα τρέχει πιο γρήγορα από έναν άντρα με κατεβασμένο παντελόνι». Δεν είμαι σε θέση να θυμηθώ τι μπορεί να σκέφτηκα τότε, ήμουν δεκαπέντε χρονών. Αλλά η μνήμη το ανέσυρε.

Η φράση στον τοίχο συνοψίζει την αντίδραση μερίδας συμπολιτών μας για την καταγγελία της Σοφίας Μπεκατώρου για το βιασμό της, οι οποίοι αναρωτιούνται γιατί δεν έφυγε από το δωμάτιο, γιατί δεν πάλεψε, γιατί δε φώναξε.

Υπάρχει επιστημονική απάντηση. Μελέτες έχουν δείξει ότι περίπου το 70% των γυναικών που τους επιτίθενται σεξουαλικά «παγώνει» κατά τη διάρκεια της επίθεσης. Τα περισσότερα θύματα δεν μπορούν να αντιδράσουν και πολλές γυναίκες κυριολεκτικά παραλύουν την ώρα του βιασμού. Η περίπτωση της περιβαλλοντολόγου Θεοδότας Νάντσου η οποία δημοσίευσε την εμπειρία τηςσεξουαλικής επίθεσης που δέχτηκε όταν ήταν έφηβη, αναφέρει: «Και έσπρωχνα, προσπαθούσα να φύγω και να κλωτσήσω, έλεγα “no no no”, αλλά δεν ξέρω καν αν έβγαινε φωνή». Όπως ακριβώς συμβαίνει και στους εφιάλτες μας, όταν απειλούμαστε φωνάζουμε αλλά δε βγαίνει η φωνή, προσπαθούμε να κουνηθούμε αλλά είμαστε ακίνητοι, θέλουμε να ανοίξουμε την πόρτα να φύγουμε αλλά δεν τη φτάνουμε, θέλουμε να πυροβολήσουμε αλλά η σκανδάλη δεν πατιέται. Είναι ενστικτώδης αντίδραση η «παράλυση» και λειτουργεί ως μηχανισμός προστασίας στην επίθεση και απειλή της ζωής.

Στηριζόμενη σε αυτές τις επιστημονικές μελέτες, σε μαρτυρίες και υποθέσεις που έφταναν στις αρχές, η Σουηδία και η Δανία ψήφισαν νόμο για τη σεξουαλική συναίνεση, ότι δηλαδή είναι βιασμός, οποιαδήποτε σεξουαλική πράξη γίνεται χωρίς σαφή συναίνεση, ακόμη κι αν δεν έχει γίνει χρήση βίας ή απειλής. Δηλαδή και βάσει νόμου σε αυτές τις χώρες, το σεξ χωρίς συναίνεση είναι βιασμός. Είναι τόσο απλό.

Είναι γνωστό ότι οι σκανδιναβικές χώρες έχουν υψηλά επίπεδα υποστήριξης της ισότητας των φύλων και της ισότιμης μεταχείρισης ανδρών και γυναικών. Η Σουηδία ήταν η πρώτη χώρα παγκοσμίως με δικαίωμα ψήφου στις γυναίκες, η Νορβηγία πρόσφατα σχετικά, έγινε η πρώτη χώρα στον κόσμο με τη χορήγηση γονικής άδειας κανονικής στον πατέρα (τη δυνατότητα γονικής άδειας και σε άνδρες είχε ξεκινήσει η Σουηδία από τη δεκαετία του ΄60), η Φινλανδία εξέλεξε το 2019 τη νεότερη στον κόσμο γυναίκα πρωθυπουργό.

Η ελληνική επικαιρότητα τις τελευταίες ημέρες ανοίγει στόματα, μάτια και αυτιά. Γυναίκες, κορίτσια, που αφηγούνται τις προσωπικές τους ιστορίες κακοποίησης ή/και σεξουαλικής παρενόχλησης από άνδρες γεμίζουν τα κοινωνικά δίκτυα και τα μέσα ενημέρωσης φέρνονταςστην επιφάνεια την οδυνηρή πραγματικότητα.

Σε πρόσφατη έρευνα (aboutpeople, 2021) από το δείγμα 605 γυναικών το 50% αναγνωρίζει ότι έχει παρενοχληθεί σεξουαλικά. Μοιάζει υψηλό ποσοστό. Κι όμως δεν είναι. Γιατί είναι πολύ υψηλότερο. Οι απαντήσεις στην ίδια έρευνα μοιάζει να δείχνουν ότι στην Ελλάδα δεν φαίνεται να γνωρίζουμε τι ορίζουμε σεξουαλική παρενόχληση. Συγκεκριμένες συμπεριφορές και πράξεις δεν αναγνωρίζονται ως σεξουαλικές παρενοχλήσεις. Για παράδειγμα, το μεγαλύτερο ποσοστό  (δύο στις τρεις) δεν αναγνωρίζει ως σεξουαλική παρενόχληση το γνωστό ελληνικό «καμάκι» στο δρόμο ενώ μόνο οι μισές από τις γυναίκες που συμμετείχαν στην έρευνα θεωρούν τα σεξουαλικά αστεία παρενόχληση. Ένας τρόπος να την αναγνωρίσουμε, είναι η αντιστροφή του υποκειμένου. Κλείνουν οι γυναίκες το μάτι σε άγνωστους άντρες που συναντούν στο δρόμο; κοιτάζουν επίμονα και χωρίς να το κρύβουν τα σεξουαλικά όργανα των ανδρών; Κάνουν οι γυναίκες καμάκι στο δρόμο; Απευθύνονται σε συναδέλφους τους με σεξουαλικά υπονοούμενα; Μεμονωμένες περιπτώσεις μπορεί να υπάρχουν για να προλάβω την αντίδραση αλλά σίγουρα δεν είναι κανόνας και άρα, μοιάζει μάλλον δύσκολο μόνο οι μισές από εμάς να έχουμε παρενοχληθεί σεξουαλικά. Οι γυναίκες και προφανώς και οι άνδρες δεν έχουμε εκπαιδευτεί να αναγνωρίζουμε συγκεκριμένες συμπεριφορές και πράξεις ως σεξουαλική παρενόχληση ενώ επιπλέον οι γυναίκες έχουμε απολύτως εκπαιδευτεί να εσωτερικεύουμε την ενοχή ότι εμείς προκαλέσαμε τη συγκεκριμένη συμπεριφορά που δεν αντέχουμε να την ομολογήσουμεμη τυχόν και φταίμε. Ε, δε φταίμε. Διότι αν δεν απατώμαι, την τελευταία φορά που μη φιλικό μου πρόσωπο με αποκάλεσε «μωρό» δε θυμάμαι να μάσαγα πιπίλα. Και μπορώ να βεβαιώσω, είχα όλα μου τα δόντια.

Να γιατί θυμάμαι ακόμα τη φράση στον τοίχο, να γιατί πρέπει να σβήσει. Να γκρεμιστεί.