Εκδικητική πορνογραφία, η νέα μορφή σεξουαλικής κακοποίησης

Κάθε τόσο διαβάζουμε ότι κάποιος ανέβασε στο διαδίκτυο γυμνές φωτογραφίες της πρώην συντρόφου του, με σκοπό να την εκδικηθεί. Πρόκειται για τη λεγόμενη Εκδικητική Πορνογραφία (Revenge Porn), ένα φαινόμενο με αυξητικές τάσεις.

«Θα έλεγα ότι αυτός είναι ένας "μιντιακός" όρος, για να καταλαβαίνουμε, δηλαδή, σε τι αναφερόμαστε, όμως είναι λάθος», λέει η διευθύντρια του Διεθνούς Ινστιτούτου Κυβερνοασφάλειας (CSI Institute), Καλλιόπη Ιωάννου. «Κι αυτό, αφενός γιατί ο όρος "εκδικητική" παραπέμπει σε μια επιλήψιμη συμπεριφορά από το θύμα, κάτι που αποπροσανατολίζει από τις αληθινές διαστάσεις του φαινομένου, αφετέρου γιατί η πορνογραφία είναι κάτι εμπορικό, κάτι που είναι προς πώληση. Εδώ, όμως, το υλικό μπορεί να έχει ληφθεί συναινετικά, αλλά δεν υπήρξε συναίνεση από το θύμα προκειμένου να δημοσιοποιηθεί».

Οι όροι που χρησιμοποιούνται διεθνώς και είναι political correct, ας το πούμε έτσι, είναι «Μη συναινετική διανομή σεξουαλικού υλικού» ή «Τεχνολογική σεξουαλική βία» ή «Διαδικτυακός βιασμός» και πρακτικά σημαίνει την κυκλοφορία ευαίσθητου προσωπικού υλικού, όπως γυμνών φωτογραφιών ή βίντεο σεξουαλικού περιεχομένου, συνοδευόμενα από προσωπικά στοιχεία του θύματος, που μπορεί να είναι ονοματεπώνυμο, διεύθυνση, email, λογαριασμοί σε μέσα κοινωνικής δικτύωσης και άλλα, όπως επισημαίνει η κ. Ιωάννου, κλινική εγκληματολόγος και υποψήφια διδάκτωρ Ψηφιακής Εγκληματολογίας στο πανεπιστήμιο του Essex.

Παρενόχληση από το διπλανό θρανίο
Το φαινόμενο έχει πάρει διαστάσεις και στα σχολεία, λέει η κ. Ιωάννου: «Πριν τον κορωνοϊό, που βρισκόμουν σχεδόν καθημερινά σε ένα διαφορετικό σχολείο για ομιλίες για την κυβερνοασφάλεια, κάθε μα κάθε φορά στο τέλος με πλησίαζε ιδιωτικά κάποιο παιδί, κυρίως κορίτσι, λέγοντάς μου ότι της συμβαίνει κάτι τέτοιο με κάποιο παιδί που είχε σχέση, και δεν μπορούσε να το πει στους γονείς της γιατί θα τη σκοτώσουν».

«Τα θύματα πρέπει να μιλάνε, είτε πρόκειται για ανήλικους είτε για ανήλικους ανθρώπους. Αυτά τα φαινόμενα πρέπει να καταγγέλλονται στις αρχές, για να βρεθεί ο υπαίτιος αλλά και για να κατέβει το όποιο υλικό από το Διαδίκτυο. Στο CSI Institute έχουμε δημιουργήσει μια 24ωρη γραμμή επικοινωνίας, τηλεφωνική και μέσω app, όπου τα παιδιά μπορούν να μας μιλήσουν και να τους πούμε πώς μπορούν να διαχειριστούν την κατάσταση», αναφέρει η κ. Ιωάννου.

Όσο για τους γονείς; «Δυστυχώς, οι περισσότεροι ρίχνουν την ευθύνη στο παιδί τους. Λένε στα παιδιά τους ότι δεν έπρεπε να το κάνουν, γίνονται αυταρχικοί και περιοριστικοί. Θα έπρεπε, όμως, να μαθαίνουμε στα παιδιά μας τι να κάνουν. Η ψηφιακή σεξουαλικότητα έχει μπει στη ζωή μας, υπάρχει και στη ζωή των παιδιών, το θέμα δεν είναι να τους πούμε να μην το κάνουν αλλά πώς να το κάνουν με ασφάλεια, με προφυλάξεις, για παράδειγμα χωρίς να δείχνουν το πρόσωπό τους ή σημάδια στο σώμα τους που θα αποκαλύπτουν την ταυτότητά τους. Λείπουν από τα σχολεία μας τόσο τα προγράμματα σεξουαλικής αγωγής όσο και της ασφαλούς πλοήγησης στο Διαδίκτυο. Δεν τους λέμε τα πρακτικά. Τα μαθαίνουμε πώς να μπαίνουν στο Διαδίκτυο αλλά όχι πώς να διαχειρίζονται με ασφάλεια το Tik Tok, το Instagram, το Facebook, ποιες είναι και πώς λειτουργούν οι υπηρεσίες απορρήτου και τοποθεσίας κ.λπ. Είναι σαν να τους δίνουμε ένα αυτοκίνητο, χωρίς να έχουν δίπλωμα».

Στην ενήλικη ζωή, το προφίλ των δραστών συνήθως αφορά δύο τύπους. Στον έναν, πρόκειται για έναν ερωτικό σύντροφο από το παρελθόν, πριν μήνες ή και χρόνια, ο οποίος έρχεται σήμερα και κοινοποιεί υλικό χωρίς σαφή κίνητρα. Ο δεύτερος τύπος είναι αυτός του πρόσφατου συντρόφου, ο οποίος όμως συχνά παρουσίαζε μια μακρά ιστορία κακοποίησης και ελέγχου. Στους μαθητές, τα παιδιά το κάνουν περισσότερο για να ανήκουν κάπου, για να έχουν αποδοχή στις παρέες, θεωρώντας ότι με αυτόν τον τρόπο θα αυξήσουν τη σημαντικότητά τους. 

Διαδικτυακά βαποράκια με οικονομικό κίνητρο

Η κ. Ιωάννου λέει ότι υπάρχουν και οικονομικά κίνητρα, ότι έχει συναντήσει μαθητές-διαδικτυακά βαποράκια, οι οποίοι αποσπούν γυμνές φωτογραφίες π.χ. και στη συνέχεια τις πουλάνε στο «Σκοτεινό Διαδίκτυο» (αυτό που οι περισσότεροι γνωρίζουμε ως Διαδίκτυο είναι η κορυφή του παγόβουνου, το 10% αυτού που στην πραγματικότητα υπάρχει. Στο άλλο 90% η πρόσβαση γίνεται με ειδικό λογισμικό κι εκεί συνυπάρχουν και παράνομες δραστηριότητες). Σε ένα ακραίο, ίσως, τέτοιο παράδειγμα που συνέβη στην Κρήτη, η κολλητή φίλη μιας κοπέλας άνοιξε ψεύτικο λογαριασμό και, καθώς γνώριζε τι άρεσε στη φίλη της, προσποιήθηκε ότι ήταν αγόρι, απέσπασε φωτογραφίες της και στη συνέχεια τις πούλησε.

Τέτοια φαινόμενα καταγράφονται, βέβαια, κυρίως σε ενήλικες ηλικίες. Ειδικά αυτή την περίοδο της καραντίνας, όπου οι άνθρωποι αύξησαν τις ψηφιακές επαφές τους, παρατηρήθηκε το εξής: Κάποιοι δημιούργησαν ψεύτικα προφίλ και, προσποιούμενοι τους επιτυχημένους επαγγελματίες που εργάζονται στο εξωτερικό, π.χ. Έλληνας γιατρός στη Γερμανία, απέσπασε φωτογραφίες ή βίντεο και στη συνέχεια εκβίασε με τη δημοσιοποίησή τους, απαιτώντας από τα θύματά του κρυπτονομίσματα όπως bitcoins.

«Να πούμε», λέει η κ. Ιωάννου, «ότι εκτός από το υλικό που είναι πραγματικό, υπάρχει και το deepfake. Υπάρχει η τεχνολογία όπου μπορείς να πάρεις το πρόσωπο κάποιου και να το βάλεις σε ένα σώμα που συμμετέχει σε βίντεο σεξουαλικού περιεχομένου. Κάτι σαν photoshop δηλαδή, που δημιουργεί ένα τελείως αληθοφανές αποτέλεσμα. Υπήρξε ένα τέτοιο περιστατικό σε σχολείο της Αθήνας, με θύμα την καλύτερη μαθήτρια του σχολείου. Προσπαθούσε να πείσει, να εξηγήσει στους γονείς της ότι δεν ήταν εκείνη στο βίντεο και δεν την πίστευαν. Μέχρι που αποδείχθηκε ότι όλο αυτό το είχε κάνει ένας συμμαθητής της, ο οποίος ήθελε να της πάρει τη θέση και να γίνει εκείνος σημαιοφόρος του σχολείου».

Πρόκειται σαφώς για μια μορφή έμφυλης βίας, λέει η κ. Ιωάννου: «Για να το πούμε απλά, η κοινωνία αποδέχεται ως μάγκα τον άντρα που θα έχει πολλαπλές ερωτικές επαφές, για τη γυναίκα όμως κάτι τέτοιο θεωρείται εξευτελισμός. Οι δε ψυχολογικές συνέπειες για τα θύματα είναι παρόμοιες με αυτές των θυμάτων σεξουαλικής κακοποίησης και βιασμού, δηλαδή κατάθλιψη, άγχος, κατάχρηση ουσιών, διαταραχές μετατραυματικού στρες, αυτοκτονικές τάσεις».

▶ Χαρακτηριστικό παράδειγμα πλατφόρμας με χιλιάδες χρήστες οι οποίοι «ανέβαζαν» φωτογραφίες και βίντεο πρώην ερωτικών τους συντρόφων, γυναικών αλλά και ΛΟΑΤΚΙ ατόμων, ήταν το chatpic.org, το οποίο διέθετε και ελληνικό κανάλι. Είναι χαρακτηριστικό ότι στην ιστοσελίδα αυτή κάποιος χρήστης ανέβασε φωτογραφία της άγρια δολοφονημένης, Ελένης Τοπαλούδη. Τελικώς η ιστοσελίδα κατέβηκε ύστερα από μαζικές καταγγελίες στη Δίωξη Ηλεκτρονικού Εγκλήματος.

▶ Η «Έμφυλη βία στον κυβερνοχώρο» (Cyber Violence) καταγράφεται ως νεοαναδυόμενη μορφή βίας κατά των γυναικών, στην 1η Ετήσια έκθεση για τη βία κατά των γυναικών, της Γενικής Γραμματείας Οικογενειακής Πολιτικής και Ισότητας των Φύλων (Νοέμβριος 2020). Εκεί, η Μη συναινετική πορνογραφία προσδιορίζεται ως εξής: «Η μη συναινετική πορνογραφία (η πιο συνηθισμένη μορφή της οποίας είναι γνωστή ως «revenge porn») περιλαμβάνει τη διαδικτυακή προβολή σεξουαλικών φωτογραφιών με γραφικά ή βίντεο χωρίς τη συγκατάθεση του ατόμου που εμφανίζεται στις εικόνες. Οι εικόνες μπορεί να αποκτηθούν με ψηφιακή υποκλοπή από τον υπολογιστή των θυμάτων, από τους λογαριασμούς των κοινωνικών μέσων ή το τηλέφωνο και μπορεί να επιδιωχτούν μέσω αυτών σοβαρές ζημίες στην πραγματική ζωή του ανθρώπου που έχουν θέσει ως στόχο (για παράδειγμα, σκοπεύουν να προκαλέσουν απόλυση ενός ατόμου από την εργασία του ή σε ορισμένες περιπτώσεις να το οδηγήσουν στην αυτοκτονία)».

▶ Στη χώρα μας τα αδικήματα αυτά τιμωρούνται στο πλαίσιο της παραβίασης των προσωπικών δεδομένων. Οι ποινές μπορεί να ποικίλλουν αν συνυπάρχουν εκβιασμός, απειλές κ.λπ. 

▶ Καταγγελίες για τέτοια φαινόμενα μπορείτε να κάνετε στη Δίωξη Ηλεκτρονικού Εγκλήματος, στο 11188. 24ωρη γραμμή υποστήριξης λειτουργεί η Γενική Γραμματεία Οικογενειακής Πολιτικής και Ισότητας των Φύλων και είναι το 15900. Το chat υποστήριξης για παιδιά 13-18 ετών του Διεθνούς Ινστιτούτου Κυβερνοασφάλειας (2111821818, Fb: CSIInsitute) θα το βρείτε εδώ: www.csii.gr