Μάχη Βοβούσας: Αρχή του τέλους της ιταλικής προέλασης στην Πίνδο

Η Μηχανή του Χρόνου εγκαινιάζει τη συνεργασία με την ATHENS VOICE. Διαβάστε το αφιέρωμα «Πού ακούστηκε το πρώτο ΟΧΙ;» από τον Χρίστο Βασιλόπουλο και τον Δημήτρη Πετρόπουλο.

3 Νοεμβρίου 1940. Οι Ιταλοί προελαύνουν εντός ελληνικού εδάφους με στόχο σε λίγες μέρες να παρελάσουν στην Αθήνα. Οι Αλπινιστές της μεραρχίας «Τζούλια» ξεπέρασαν το εμπόδιο της Κόνιτσας και έβαλαν πορεία προς Βοβούσα και από εκεί για Μέτσοβο.

Δεν ήξεραν όμως ότι ένας από «μηχανής θεός» θα έφραζε οριστικά τον δρόμο τους. Ήταν ένας αποκαμωμένος λόχος Θεσσαλών που βρέθηκε εκείνη την ημέρα στο χωριό. Επρόκειτο για τον 3ο Λόχο του 51ου Συντάγματος υπό τον λοχαγό Αναστάσιο Παππά, ο οποίος με λίγους μαχητές και χωρίς πολλά πυρομαχικά, «έπιασε στον ύπνο» τους επίλεκτους Ιταλούς. Η μάχη της Βοβούσας ήταν η αρχή του τέλους της ιταλικής προέλασης στην Πίνδο. Η ηρωική αντίσταση των ελληνικών όπλων στη συγκεκριμένη περιοχή καθόρισε στις εξελίξεις.

Ο χαμένος Λόχος
Τα χαράματα της 28ης Οκτωβρίου άρχισε η ιταλική επίθεση έξω από το Καλπάκι Ιωαννίνων, στη Θεσπρωτία και στην Πίνδο. Πέντε από τις εννέα μεραρχίες του ιταλικού στρατού εισέβαλαν στο ελληνικό έδαφος περνώντας από τα φυλάκια του Γράμμου. Η επίλεκτη Τρίτη Μεραρχία Αλπινιστών «Τζούλια» κατέλαβε το Δίστρατο και στρατοπέδευσε στην περιοχή. Παράλληλα, έστειλε προφυλακή στη Βοβούσα.

Το πρωινό εκείνο, έφτασε στο χωριό, πρώτος, ο λοχαγός Αναστάσιος Παππάς με όσους οπλίτες του είχαν απομείνει. Ο λόχος του είχε αποκοπεί από τις δυνάμεις του Δαβάκη που αμυνόταν στη γραμμή Σμόλικας-Μόλικας-Καστάνιανη-Κιάφα-Καταφύκι. Ο Παππάς και οι περίπου 100 άνδρες του περιπλανιόνταν για τρεις μέρες στην Πίνδο εξαντλημένοι και με ελάχιστα πολεμοφόδια. Όταν έφτασαν στη Βοβούσα χάρηκαν ότι θα ξαπόσταιναν για λίγο, αλλά όταν είδαν από μακριά να φτάνουν οι Ιταλοί ταράχτηκαν.

«Εδώ Βοβούσα: 9 η ώρα πρωινή είναι, οι Ιταλοί είναι μπροστά μου»

Έκπληκτος ο Παππάς διέκρινε μέσα από το βουνό την εμπροσθοφυλακή της 3ης Μεραρχίας Αλπινιστών «Τζούλια» και έσπευσε να ειδοποιήσει τους ανωτέρους του. Ασύρματο δεν είχε και κατέφυγε στον σταθμό χωροφυλακής όπου υπήρχε τηλεφωνική γραμμή συνδεδεμένη με τη στρατιωτική διοίκηση στο Μέτσοβο. Εκεί βρισκόταν το στρατηγείο Μεραρχίας Ιππικού υπό τον Γεώργιο Στανωτά.

«Εδώ Βοβούσα: 9η ώρα πρωινή, είναι οι Ιταλοί, είναι μπροστά μου. Σας μιλάει ο διοικητής του λόχου, Παππάς Αναστάσιος. Ανήκω στο απόσπασμα Δαβάκη, από το οποίο όμως έχω αποκοπεί. Τρεις μέρες κινούμαι υποχρεωτικώς και σε διαρκή επαφή με τον εχθρό».

Ο αντισυνταγματάρχης Σινώκας με τον οποίο μίλησε ο Παππάς, αιφνιδιάστηκε. Δεν περίμενε τους Ιταλούς εκεί, ούτε όμως και τον Παππά ο οποίος κανονικά έπρεπε να βρίσκεται αλλού. Ήταν ο από μηχανής θεός που βρέθηκε την κατάλληλη στιγμή στο κατάλληλο σημείο. Τον ρώτησε εάν μπορεί να πάρει θέση μάχης και να «κρατήσει» τους Ιταλούς μέχρι να σταλούν ενισχύσεις. Ο διάλογος είναι αυθεντικός και τον θυμούνται μέχρι σήμερα οι παππούδες της περιοχής:

«Μπορείς να κρατήσεις τους Ιταλούς στη Βοβούσα;». «Μάλιστα, αν μου στείλετε πυρομαχικά και ψωμί!»

Η άμυνα του Παππά απέναντι στους Ιταλούς αλπινιστές
Η Βοβούσα είναι χτισμένη πάνω στον ποταμό Αώο. Ο μόνος δρόμος προς το Μέτσοβο περνούσε από ένα πέτρινο γεφύρι το οποίο ένωνε την ανατολική με τη δυτική όχθη του ποταμού. Για να σταματήσει την προέλαση των Αλπινιστών, ο Παππάς τοποθέτησε τον λόχο του στη δυτική όχθη του Αώου.

Η υπερυψωμένη και δασωμένη δυτική όχθη ήταν το καλύτερο «καμουφλάζ» για τους στρατιώτες του, καθώς είχαν οπτική επαφή με τον μουλαρόδρομο από τον οποίο θα κατέβαιναν οι Αλπινιστές. Ο λοχαγός εγκατέστησε μια διμοιρία υπό τον έφεδρο ανθυπολοχαγό Λαζάνη μαζί με μια ομάδα πυροβόλων κοντά στη μικρή γέφυρα, ενώ από τα δεξιά προς τα αριστερά τοποθέτησε τις διμοιρίες Κρεμμύδα, Νίνου και Τσιτσάνη.

Η μάχη της Βοβούσας
Οι άνδρες του Παππά πήραν θέσεις μάχης και περίμεναν τους Ιταλούς. Το χωριό ήταν εντελώς έρημο και επικρατούσε νεκρική σιγή. Ώσπου φάνηκε η εμπροσθοφυλακή. Λίγο πριν φτάσουν στα πρώτα σπίτια του χωριού, ανυποψίαστοι, οι Ιταλοί δέχτηκαν τα πυρά του 3ου Λόχου.  Σαστισμένοι οπισθοχώρησαν περιμένοντας τον κύριο όγκο των δυνάμεών τους, ώστε να ανασυνταχθούν και αντεπιτεθούν. Ούτε τα αυτόματα, ούτε το πυροβολικό που έστησαν οι Αλπινιστές 400 περίπου μέτρα πιο μακριά, είχαν αποτέλεσμα. Μάταια προσπαθούσαν να επιτεθούν στους Έλληνες που καλύπτονταν πλήρως από την πυκνή βλάστηση του ποταμού. Οι αλπινιστές βρίσκονταν σε κοινή θέα και δεν είχαν καμία ελπίδα. Τα αυτόματα όπλα του Παππά και τα μάλινχερ των στρατιωτών τους ανάγκασαν να κάνουν πίσω. Μόλις οι πρώτοι έπεσαν νεκροί, οι υπόλοιποι σκόρπισαν.

Στις 5 το απόγευμα της 3ης Νοεμβρίου ο Παππάς κατάφερε να αναχαιτίσει οριστικά τους Αλπινιστές της «Τζούλια» και να εμποδίσει την επικοινωνία των Ιταλών μεταξύ Δίστρατου και Βοβούσας.

Με τη δύση του ηλίου, στη Βοβούσα κατέφτασε το 11ο Τάγμα του 4ου Συντάγματος που διοικούσε ο Δημοσθένης Χατζηδάκης μαζί με τον διευθυντή του ΙΙΙ Γραφείου της Μεραρχίας Ιππικού, Γεώργιο Κανελλάκη. Οι φαντάροι του τάγματός τους για να φτάσουν όσο πιο γρήγορα μπορούσαν, πέταξαν ακόμη και τους γυλιούς τους στον δρόμο.

Με ενισχυμένη την αμυντική γραμμή του χωριού και τα πυρομαχικά να φθάνουν σταδιακά από το Μέτσοβο, ο Παππάς καθήλωσε τους Ιταλούς και κράτησε τη Βοβούσα αλώβητη.

Οι Αλπινιστές τράπηκαν σε άτακτη φυγή
Το βράδυ της 4ης Νοεμβρίου ο ανώτατος διοικητής των ιταλικών δυνάμεων της Αλβανίας, στρατηγός Βισκόντι Πράσκα, έδωσε εντολή στους Αλπινιστές να επιστρέψουν στο Δίστρατο. Μόλις αντιλήφθηκαν οι άνδρες του Νίκα και Τσιτσάνη ότι οι Αλπινιστές φεύγουν, άρχισαν με μανία να πυροβολούν τους Ιταλούς.

Σε λίγο έφτασαν και οι ενισχύσεις από το Μέτσοβο. Ο στρατηγός Γεώργιος Στανωτάς ολοκλήρωσε το έργο του ηρωικού Παππά. Οι Αλπινιστές τράπηκαν σε άτακτη φυγή και ο δρόμος προς το Δίστρατο γέμισε με τα άψυχα κορμιά των Ιταλών και τα σκοτωμένα μουλάρια που μετέφεραν τις προμήθειες. Μέσα στον πανικό τους οι Ιταλοί άφησαν πίσω τους πολλούς τραυματίες, καθώς επίσης και πολεμοφόδια, ορειβατικό πυροβολικό, όπλα και κράνη. Ο αιφνιδιασμός ήταν απόλυτος.

Ο ηρωικός αγώνας του Παππά
Η «Τζούλια» δεν κατάφερε να πετύχει τον στόχο της και ήταν θέμα χρόνου να λάβει επίσημη εντολή παύσης της προέλασης των Αλπινιστών στο Μέτσοβο. Έτσι κι έγινε. Στις 9 Νοεμβρίου 1940 ο διοικητής της «Τζούλια», στρατηγός Μάριο Τζιρότι, διέταξε την υποχώρηση της μεραρχίας. Λίγες μέρες αργότερα οι ελληνικές δυνάμεις ανακατέλαβαν τις συνοριακές διαβάσεις της Πίνδου.

Η εξαιρετικής σημασίας νίκη των Θεσσαλών του Παππά αναπτέρωσε το τσακισμένο ηθικό των Ελλήνων που είχαν σαστίσει από το πρώτο κύμα της ιταλικής επίθεσης. Η μάχη της Βοβούσας ήταν μία από τις πρώτες επιτυχίες του ελληνικού στρατού, όπου χωρίς οργανωμένο σύστημα τροφοδοσίας και ανεφοδιασμού, ένα μικρό ηρωικό κλιμάκιο κατάφερε να επηρεάσει σημαντικά την έκβαση του Ελληνοϊταλικού πολέμου.

Σύμφωνα με τις μαρτυρίες ο Αναστάσιος Παππάς συνέχισε να πολεμά και βρέθηκε αργότερα στο ύψωμα 731 όπου οι Έλληνες υπό τον ταγματάρχη Κασλά αμύνθηκαν γενναία και ταπείνωσαν τον Μουσολίνι που ηγήθηκε προσωπικά της τελευταίας επίθεσης των Ιταλών.