Eιρήνη Αγαπηδάκη: Παλεύοντας παιδί-παιδί

Εκατοντάδες ασυνόδευτα ανήλικα τα οποία διαβιούσαν σε εξαιρετικά επισφαλείς συνθήκες στα Κέντρα Υποδοχής και Ταυτοποίησης (ΚΥΤ) στα νησιά και στον Έβρο, εκατοντάδες άλλα σε αστεγία, κατακερματισμένο σύστημα φιλοξενίας, σκοτεινές ιστορίες εξαφάνισης και εκμετάλλευσής τους από επιτήδειους και κυκλώματα. 5.379, ο αριθμός των καταγεγραμμένων. Αυτή ήταν η εικόνα όταν ο πρωθυπουργός δήλωσε τον Νοέμβριο του 2019 ότι «αναλαμβάνει προσωπικά» το ευαίσθητο αυτό ζήτημα [«Κανένα παιδί μόνο»] και έχρισε την Ειρήνη Αγαπηδάκη Εθνική Συντονίστρια για τα ασυνόδευτα.

Ο φιλόδοξος, με βάση τα στοιχεία, αλλά και ο αυτονόητα επείγων στόχος που τέθηκε τότε ήταν η μεταφορά τους σε κατάλληλες για παιδιά δομές μακροχρόνιας φιλοξενίας. Ουσιαστικά όμως η δική της δύσκολη αποστολή ξεκίνησε με την επανασύσταση του Υπουργείου Μετανάστευσης και Ασύλου τον Φεβρουάριο, όταν ανέλαβε Ειδική Γραμματέας Προστασίας Ασυνόδευτων Ανηλίκων. Μια αποστολή που απαιτούσε αφοσίωση, κοπιαστική εργασία και υπερνίκηση εμποδίων, καθώς έπρεπε με τους συνεργάτες της αθόρυβα και –κυρίως– αποτελεσματικά να καταφέρουν να βάλουν ένα φρένο στις συνθήκες απελπισίας που λίμναζαν όλα τα προηγούμενα χρόνια αποτελώντας όνειδος για τη συνείδησή μας και για τη χώρα μας.

Βρίσκοντας μόνο «σπαράγματα υποδομών», άρχισαν να σχεδιάζουν, να οργανώσουν και να υλοποιούν σχεδόν από την αρχή ένα οικοσύστημα προστασίας για τα ασυνόδευτα παιδιά, παράλληλα όμως έπρεπε να ανταποκρίνονται στα υπερ-επείγοντα ζητήματα των ασυνόδευτων που ζούσαν στα νησιά και να τερματίσουν αδιανόητες πρακτικές όπως αυτή της προστατευτικής φύλαξης. «Θέλω να σταθώ λίγο σε αυτό. Αρκετά ασυνόδευτα ανήλικα καταλήγουν στα αστυνομικά τμήματα ως έσχατο μέτρο προστασίας. Δεν κρατούνται επειδή διέπραξαν κάποιο αδίκημα, αλλά γιατί δεν υπάρχει μέρος να τα φιλοξενήσουμε. Αυτή η πρακτική έχει επικριθεί σε ευρωπαϊκό επίπεδο και είναι πολύ σημαντικό ότι πλέον, με την αύξηση των θέσεων σε δομές μακροχρόνιας φιλοξενίας, με το πρόγραμμα μετεγκατάστασης και την αναμόρφωση του συστήματος υποδοχής, βρισκόμαστε κοντά στο να την τερματίσουμε και επίσημα». Δεν είναι λίγα αυτά που κατάφεραν, αν και όπως λέει, είναι πολλά ακόμα όσα πρέπει να γίνουν. «Δεν μπορούμε να αντέξουμε να χάσει κάποιο παιδί το τρένο επειδή το σύστημα δεν είναι έτοιμο, πρέπει να κάνουμε ό,τι είναι ανθρωπίνως δυνατό για κάθε ασυνόδευτο ανήλικο, τώρα».

Συνέντευξη με την Ειρήνη Αγαπηδάκη για τα ασυνόδευτα ανήλικα

Ούτε καν φανταζόμαστε πώς μπορούν να επιβιώνουν μόνα τους, χωρίς κάποια οικογένεια. Ποιο είναι το προφίλ αυτών των παιδιών;
Τα περισσότερα ασυνόδευτα που φτάνουν στη χώρα μας είναι αγόρια, 14 ετών και άνω. Τα κορίτσια και τα μικρότερα παιδιά πέφτουν συχνά θύματα εμπορίας και εκμετάλλευσης και δεν φτάνουν στα ευρωπαϊκά σύνορα. Περισσότερες πιθανότητες να τα καταφέρουν έχουν τα κάπως μεγαλύτερα, για αυτό έχουμε αυτή την κατανομή ως προς το φύλο και την ηλικία. Ωστόσο, υπάρχουν και μικρά παιδιά που έρχονται με τους γονείς τους αλλά εκείνοι αποβιώνουν –είναι άνθρωποι που έχουν περάσει πολλές κακουχίες– και βρίσκονται ορφανά. Κι είναι κι αυτά που τα χρησιμοποιούν κάποιοι χωρίς να έχουν συγγενική σχέση γιατί έτσι πιστεύουν ότι θα έχουν ευνοϊκότερη μεταχείριση, κι αφού περάσουν στη χώρα μας τα εγκαταλείπουν.

Περνάνε χρόνια από τότε που ξεκινούν το ταξίδι από τη χώρα καταγωγής τους μέχρι να φτάσουν εδώ. Χαρακτηριστικό παράδειγμα τα ανήλικα από το Αφγανιστάν τα οποία εξαιτίας των συγκρούσεων με τους Ταλιμπάν καταφεύγουν με μέλη της οικογένειάς τους σε όμορες χώρες, όπως το Ιράν, ή καταλήγουν εκεί ορφανά επειδή οι γονείς τους σκοτώθηκαν. Ζουν χωρίς επίσημα έγγραφα πέριξ των πόλεων σε παραπήγματα και τους εκμεταλλεύονται κάθε είδους ομάδες. Μιλάμε για παιδιά και εφήβους που από 5 ετών δουλεύουν στα χωράφια και σε κάθε είδους εργασία και έχουν μάθει ότι το πιο σημαντικό στη ζωή είναι να δουλεύεις σκληρά για να μην πεινάς. Καταλαβαίνουμε λοιπόν πόσο διαφέρει αυτή η παιδική ηλικία από την αντίστοιχη ενός παιδιού που ζει σε μια φτωχή οικογένεια στην Ευρώπη.

Είναι αδιανόητο ότι υπήρχαν παιδιά μόνα τους που ζούσαν στην κόλαση της Μόριας. Όταν είδαμε τις εικόνες με κάποια από τα τελευταία 410 ασυνόδευτα που μεταφέρατε λόγω της φωτιάς, είπαμε... μα είναι δυνατόν...; Όμως εδώ και 5 χρόνια κανείς δεν ασχολήθηκε να τα πάρει από εκεί.
Όταν ανακοινώθηκε η πρωτοβουλία για τα ασυνόδευτα ανήλικα από τον πρωθυπουργό τον Νοέμβριο, μόνο στη Μόρια υπήρχαν πάνω από 1.200, τα περισσότερα εκτός του ΚΥΤ, στον χώρο που έχει επικρατήσει να ονομάζεται «ζούγκλα». Πριν τη φωτιά, ο πληθυσμός τους στα νησιά είχε μειωθεί ήδη κατά 54%, είχαμε δηλαδή απομακρύνει έναν μεγάλο αριθμό ανηλίκων. Τη βραδιά της πυρκαγιάς θέσαμε σε εφαρμογή το σχέδιο που είχαμε εκπονήσει τον Φεβρουάριο για τη μαζική μεταφορά τους. Ήταν σημαντική η συνδρομή του Διεθνούς Οργανισμού Μετανάστευσης καθώς και των ελληνικών αρχών στο πεδίο, χρωστώ ένα μεγάλο ευχαριστώ σε όλους τους. Αλλά θα μου επιτρέψετε να εκφράσω και τη βαθύτατή μου ευγνωμοσύνη στη στενή μου συνεργάτιδα Αναστασία Λεβαντή, η οποία με μεγάλη αφοσίωση και υψηλό αίσθημα καθήκοντος συνέβαλε στο να γίνει πραγματικότητα αυτό το σχέδιο. Ξέρετε, έχουμε υψηλής ποιότητας ανθρώπινο δυναμικό που εργάζεται στον τομέα του προσφυγικού-μεταναστευτικού και είναι σημαντικό να τονίζουμε τη συμβολή αυτών των ανθρώπων στην αποτελεσματική διαχείριση.

Στη συνέχεια, ακολούθησε η μεταφορά όλων των ασυνόδευτων ανηλίκων από τα υπόλοιπα ΚΥΤ των νησιών και τον Έβρο στην ενδοχώρα και έτσι, από την προηγούμενη εβδομάδα, επτά μήνες μετά την ίδρυση της Ειδικής Γραμματείας Προστασίας Ασυνόδευτων Ανηλίκων, μπορούμε πλέον να πούμε ότι δεν υπάρχει κανένα από τα 1.790 που ζούσαν στα ΚΥΤ σε άθλιες συνθήκες. Παράλληλα εργαζόμαστε για την αναμόρφωση του συστήματος υποδοχής καθώς και την υλοποίηση βιώσιμων και αποτελεσματικών στρατηγικών ένταξης, για όσα από τα ασυνόδευτα ανήλικα παραμείνουν στη χώρα μας.

Κάνατε αυτό που όφειλε να είχε γίνει εδώ και πολύ καιρό. Αλλά γιατί αργήσατε για κάτι που τελικά έγινε τόσο άμεσα; 
Από τα τέλη Φεβρουαρίου αρχίσαμε να αναπτύσσουμε θέσεις μακροχρόνιας φιλοξενίας τόσο σε ξενώνες όσο και σε διαμερίσματα ημιαυτόνομης διαβίωσης. Όσα είχαμε επιτύχει, ήδη πριν από τη φωτιά, έκαναν την Ευρωπαϊκή Επιτροπή να μας εμπιστευτεί και να εγκρίνει τη μαζική μεταφορά όλων των ασυνόδευτων ανηλίκων από τα νησιά και τον Έβρο στην ενδοχώρα, αφού πλέον είχε εχέγγυα ότι δεν θα τα στεγάσουμε σε ξενοδοχεία στα οποία θα μείνουν εκεί για πολύ μεγάλο χρονικό διάστημα χωρίς να υπάρχει πρόνοια για το μετά. Ότι δηλαδή η μεταφορά των ασυνόδευτων από τα ΚΥΤ αποτελεί μέρος ενός συνολικότερου σχεδιασμού και όχι πυροτέχνημα που θα οδηγήσει σε νέα αδιέξοδα και εξαθλίωση.

Συγκεκριμένα;
Με βάση τις προγραμματικές συμφωνίες που έχουμε με την Ευρωπαϊκή Επιτροπή, η χώρα μας θα έπρεπε να χρηματοδοτεί από τα κοινοτικά κονδύλια του Ταμείου Ασύλου, Μετανάστευσης και Ένταξης (ήδη από το 2017) 2.000 θέσεις σε δομές μακροχρόνιας φιλοξενίας με τις 500 να αφορούν σε διαμερίσματα ημιαυτόνομης διαβίωσης, πράγμα που δεν έκανε. Υπήρχε έλλειμμα αξιοπιστίας.

Στο τέλος του 2020 θα είναι η πρώτη φορά που επιτυγχάνουμε αυτούς τους στόχους, με τις νέες θέσεις που δημιουργήσαμε και συνεχίζουμε να δημιουργούμε. Τα ασυνόδευτα ανήλικα μεταφέρθηκαν και θα παραμείνουν στις προσωρινές δομές φιλοξενίας για μικρό χρονικό διάστημα, μιας και δρομολογείται ήδη για καθένα η καλύτερη δυνατή λύση. Κάποια θα μετεγκατασταθούν, άλλα θα επανενωθούν με μέλη της ευρύτερης οικογένειας τους σε άλλες ευρωπαϊκές χώρες, ενώ κάποια θα παραμείνουν στη χώρα μας, σε κατάλληλες δομές οι οποίες θα υπηρετούν το σκοπό της ένταξής τους.

Οι διαδικασίες ένταξής τους είναι μια μεγάλη συζήτηση που θα κάνουμε μια επόμενη φορά. Όπως και το πώς οργανώνεται το πρόγραμμα μετεγκατάστασης. Υπάρχουν χώρες που αρνούνται να δεχθούν ασυνόδευτους ανηλίκους;
Το πρόγραμμα μετεγκατάστασης, που ξεκίνησε με πρωτοβουλία του πρωθυπουργού –έχει συμβάλει σημαντικά και η Επίτροπος για τη Μετανάστευση κ. Ίλβα Γιόχανσον–, είναι εθελοντικό. Που σημαίνει ότι είναι στη διακριτική ευχέρεια κάθε κράτους-μέλους να αποφασίσει αν θα συμμετάσχει καθώς και τι αριθμό ατόμων θα δεχτεί. Αποτελεί διαπραγματευτική επιτυχία το ότι συμμετέχουν πάνω από 10 κράτη-μέλη, ενώ αφορά κυρίως τρεις ομάδες: α) 1.600 ασυνόδευτους ανηλίκους β) 243 παιδιά με προβλήματα υγείας και τα μέλη της οικογένειας τους – περίπου 1.000 που μετεγκαθίστανται στη Γερμανία και γ) 400 ενήλικες, αιτούντες άσυλο για τη Γαλλία. Μιλάμε δηλαδή για πάνω από 2.500 ανθρώπους.

Αξίζει να σημειωθεί ότι μετά τις πρώτες δύο πιλοτικές μεταφορές τον Απρίλιο, η πανδημία προκάλεσε καθυστερήσεις και η κύρια φάση υλοποίησης ξεκίνησε ουσιαστικά μέσα με τέλη Ιουνίου. Σε 2,5 μήνες έχουμε καταφέρει να μετεγκαταστήσουμε 1.006 ανθρώπους που είχαν πολύ μεγάλη ανάγκη από προστασία και φροντίδα.

Ξέρετε, πολλοί δυσκολεύονται να συνειδητοποιήσουν τι σημαίνει να ζει κάποιος με σοβαρό πρόβλημα υγείας στα νησιά, χωρίς φροντίδα ή χωρίς κανέναν να μπορεί να τον βοηθήσει, όπως συμβαίνει στην περίπτωση των ασυνόδευτων ανηλίκων. Αρκεί να σκεφτεί κάποιος πόσες φορές την ημέρα το παιδί του τού ζητάει κάτι γιατί πονάει, πεινάει, χρειάζεται κάτι, οτιδήποτε, για να καταλάβει τι αντιμετώπιζε κάθε μέρα ολομόναχος, σε ένα camp χιλιάδων ατόμων, ένας ασυνόδευτος ανήλικος που ζούσε στη «ζούγκλα της Μόριας» ή εκείνης της Σάμου. 

Δύο από τους εμπρηστές της Μόριας ανήκαν σε αυτή την κατηγορία. Ισχύει ότι μέσα σε αυτά κρύβονται και ενήλικες νεαροί που μπορεί να έχουν ποινική συμπεριφορά;
Τα ασυνόδευτα ανήλικα που συμμετείχαν στον εμπρησμό της Μόριας συνελήφθησαν και θα οδηγηθούν στη Δικαιοσύνη. Ως εκ τούτου δεν έχω να σχολιάσω κάτι παραπάνω. Το κράτος λειτουργεί και είναι σε θέση να διακρίνει ποιος παρανομεί, προστατεύοντας και τους υπόλοιπους από την παράνομη δράση του, όπως συμβαίνει και σε οποιαδήποτε άλλη περίπτωση. Κατά καιρούς έχω διαβάσει πολλά fake news και ψεύτικες ιστορίες που υποτίθεται ότι εμπλέκουν ασυνόδευτους ανηλίκους. Επιχειρείται να παρουσιαστούν ως μια ομάδα που αποτελείται από εγκληματίες ή υποψήφιους εγκληματίες.

Ξαναλέω: όποιος παρανομεί οδηγείται στη Δικαιοσύνη. Παλιότερα, υπήρχαν διάφορες υπόνοιες για ενήλικες που προσποιούνται τους ανηλίκους για να τύχουν προστασίας. Είναι αλήθεια ότι το προηγούμενο θεσμικό πλαίσιο για την αξιολόγηση της ηλικίας άφηνε κενά. Αυτό όμως έχει τελειώσει, καθώς έχει τεθεί σε ισχύ ένα νέο πλαίσιο που επιτρέπει την έγκαιρη, αποτελεσματική διενέργεια προσδιορισμού της ηλικίας.

Επιπλέον, η τάση πια είναι τα ασυνόδευτα ανήλικα να δηλώνουν μεγαλύτερη ηλικία από την πραγματική για να καταφέρουν να φύγουν παράνομα για άλλες ευρωπαϊκές χώρες και να αποφύγουν το πλαίσιο προστασίας. Το στοίχημα είναι να τους πείσουμε να εμπιστευτούν τις ελληνικές αρχές, προκειμένου να τους προφυλάξουμε από τους διακινητές που τους υπόσχονται πράγματα για να τους εκμεταλλεύονται.         

«Πλέον μπορούμε να κρίνουμε αποτελέσματα και όχι απλώς να πνιγόμαστε από τα συναισθήματα μας για όσα ΔΕΝ έγιναν» είχες γράψει σε μία σου ανάρτηση στο Facebook, πώς το εννοούσες;
Δεν ήταν λίγες οι φορές τα προηγούμενα χρόνια που ο δημόσιος διάλογος ήταν γεμάτος απόγνωση, θλίψη και κάθε είδους αρνητικό συναίσθημα, όταν η συζήτηση αφορούσε το προσφυγικό. Ειδικότερα η κατάσταση στον τομέα των ασυνόδευτων ανηλίκων ήταν τόσο άσχημη, που δεν ξέρω καν αν αντέχει σε κριτική. Και αυτό φάνηκε όχι μόνο φέτος που είχαμε τον υψηλότερο αριθμό ασυνόδευτων ανηλίκων που είχε ποτέ η χώρα, αλλά και τα προηγούμενα χρόνια, που ενώ είχαμε λιγότερα, αυτά παρέμεναν στα ΚΥΤ ή σε προστατευτική φύλαξη και όχι εκεί που θα έπρεπε να είναι, σε δομές δηλαδή μακροχρόνιας φιλοξενίας. Δεν υλοποιήθηκε ποτέ σχέδιο ένταξης στη χώρα μας, παρά μόνο ad hoc λύσεις στέγασης κυρίως σε επίπεδο προσωρινής φιλοξενίας.

Τώρα λοιπόν που κάνουμε σημαντικά βήματα και παράγουμε αποτελέσματα, τώρα που υλοποιούμε αποτελεσματικά το πρόγραμμα μετεγκατάστασης, που επιτυγχάνουμε τους στόχους στις δομές μακροχρόνιας φιλοξενίας για πρώτη φορά και που πήραμε τα ασυνόδευτα από τα ΚΥΤ, τώρα, υπάρχει και χώρος για κριτική. Για πολιτική διαφωνία ουσίας, αν θέλετε. Για το ποιο μοντέλο είναι καλύτερο, για το τι θα μπορούσε να γίνει γρηγορότερα, για την ουσία δηλαδή της πολιτικής που εφαρμόζεται και όχι απλά για την έκφραση αρνητικών συναισθημάτων εξαιτίας της απουσίας αποτελεσματικής πολιτικής. 

Είχες καθόλου ενδοιασμούς για να αναλάβεις τη συγκεκριμένη θέση;
Είναι αλήθεια ότι το σκέφτηκα πολύ και είχα βαθιά επίγνωση του πόσο δύσκολα θα είναι. Αφενός γιατί δεν υπήρχε καν σύστημα αλλά σπαράγματα συστήματος, αφετέρου επειδή αφορά ένα ζήτημα που σε ψυχικό επίπεδο δεν είναι εύκολο να το προσεγγίσει κάποιος χωρίς να αφήσει έντονο αποτύπωμα στον ψυχισμό του. Αποφάσισα ωστόσο να παραιτηθώ από τη θέση που είχα σε ιδιωτικό πανεπιστήμιο στην Κύπρο και να μετακομίσω πάλι στην Αθήνα για να αναλάβω αυτή τη δουλειά. 

Ποια ήταν τα επαγγελματικά σου εφόδια;
Οι σπουδές μου στην Ψυχολογία και η μετεκπαίδευση που είχα σε πιο ειδικά θέματα φάνηκαν αρκετά χρήσιμες, αλλά κατά βάση είναι οι σπουδές μου στη Δημόσια Υγεία σε μεταπτυχιακό και διδακτορικό επίπεδο και η επαγγελματική μου εμπειρία που με βοήθησαν. Στη χώρα μας ταυτίζουμε συχνά (φάνηκε και με την πανδημία) τη Δημόσια Υγεία με το Δημόσιο Σύστημα Υγείας ή το πολύ-πολύ με τη Λοιμωξιολογία. Και τα δύο είναι λάθος. Η Δημόσια Υγεία είναι ένα επιστημονικό πεδίο που έχει στον πυρήνα του την αντιμετώπιση των κοινωνικών ανισοτήτων καθώς και των κοινωνικών παραγόντων που επηρεάζουν την υγεία, με στόχο την προαγωγή της υγείας και την πρόληψη τόσο των μεταδιδόμενων όσο και των μη μεταδιδόμενων νοσημάτων. Επιπλέον, η επαγγελματική μου εμπειρία στον σχεδιασμό, την υλοποίηση και την αξιολόγηση προγραμμάτων και πολιτικών υγείας, φάνηκε πολύ χρήσιμη – μπορεί να διαφέρει η ομάδα στόχος αλλά η μεθοδολογία είναι ίδια. 

Αν μου έλειπε κάτι στον ακαδημαϊκό χώρο, ήταν η περιορισμένη δυνατότητα να ασχοληθώ με δράσεις που μπορούν να επιφέρουν κοινωνικές αλλαγές. Από την άλλη, πάντα με ενοχλούσε το κενό που υπήρχε ανάμεσα στην τεκμηριωμένη χάραξη πολιτικών υγείας (evidence based policy making) και την πολιτική. Οι δύο χώροι υπάρχουν παράλληλα, με αποτέλεσμα πολλές φορές οι πολιτικοί να εφαρμόζουν πολιτικές που δεν βασίζονται σε ισχυρή τεκμηρίωση, που σημαίνει σπατάλη πόρων χωρίς αναμενόμενα αποτελέσματα.

Πρόσφατα, διαπίστωσα με μεγάλη χαρά ότι ο Ευρωπαϊκός Σύνδεσμος Δημόσιας Υγείας –το πιο σημαντικό επιστημονικό όργανο για τη Δημόσια Υγεία–, δημιούργησε νέο τμήμα “Public Health Policy & Politics” σε μια προσπάθεια να φέρει κοντά χαράκτες πολιτικών και πολιτικούς. Πρέπει να πείσουμε τους πολιτικούς για τη σημασία των τεκμηριωμένων πολιτικών και νομίζω ότι έχει αλλάξει και η εποχή πια. Σημασία δεν έχει τόσο το ιδεολογικό πρόσημο της λύσης, αλλά η αποτελεσματικότητά της. Σημασία έχει να είμαστε αποτελεσματικοί. 

Τι συνιστά ανταμοιβή σε μια τέτοια «δουλειά» με τόσες ευθύνες και τόσες δυσκολίες;
Αυτό που συνιστά ανταμοιβή είναι ταυτόχρονα και η δυσκολία της: παλεύουμε παιδί-παιδί. Για κάθε παιδί που καταφέρνουμε να εξασφαλίσουμε μια ευκαιρία στη ζωή, είναι τεράστια χαρά. Και δεν έχουμε περιθώριο να χάσουμε κανένα. Δε μπορούμε να αντέξουμε να χάσει κάποιο παιδί το τρένο επειδή το σύστημα δεν είναι έτοιμο, πρέπει να κάνουμε ό,τι είναι ανθρωπίνως δυνατό για κάθε ασυνόδευτο ανήλικο, τώρα. Από την άλλη, δεν είναι βιώσιμο αυτό. Οπότε πρέπει να επιμείνουμε στην υλοποίηση του σχεδιασμού που θα επιτρέψει να δημιουργηθεί το οικοσυστήμα προστασίας του συνολικού πληθυσμού των ασυνόδευτων ανηλίκων.

Για ανθρώπους σαν εμένα που έχουν ανέβει την κοινωνική σκάλα εκατοστό το εκατοστό με πολύ κόπο, δεν υπάρχει μεγαλύτερη ανταμοιβή από το να μπορώ να βοηθήσω άλλους ανθρώπους να κάνουν το ίδιο. Αν είχα γεννηθεί στο Αφγανιστάν, μπορεί να μην είχα καταφέρει να φτάσω τα 41 έτη που είμαι σήμερα. Αν ζούσα σε μια χώρα που η καταγωγή γίνεται μοίρα, η ζωή μου θα ήταν πολύ διαφορετική. Αρκεί να δει κάποιος ποια είναι η βρεφική θνησιμότητα ή το προσδόκιμο ζωής σε αυτές τις χώρες. Τα παιδιά που οι γονείς τους είναι απόφοιτοι ανώτατης εκπαίδευσης ζουν περισσότερα χρόνια από εκείνα που οι γονείς τους είναι απόφοιτοι Δημοτικού και στις δυτικές χώρες. Αυτές είναι οι ανισότητες στην υγεία. Η εκπαίδευση είναι από τους βασικούς παράγοντες που την επηρεάζουν, και δουλειά μου είναι να κάνω ό,τι μπορώ για να μειώσω την επίδρασή τους στον πληθυσμό για τον οποίο έχω την ευθύνη. 

Να ανατρέψετε τη μοίρα, αυτό προσπαθείτε;
Ακριβώς, επιχειρούμε να ανατρέψουμε τη μοίρα μέσω της αποτελεσματικής εφαρμογής κατάλληλων πολιτικών. Πρόσφατα είχα την τιμή και τη χαρά να υποδεχτώ την Πρόεδρο της Δημοκρατίας σε έναν ξενώνα που φιλοξενεί ασυνόδευτα ανήλικα κορίτσια. Την περίμεναν με τόση λαχτάρα, που δεν κοιμήθηκαν από την προσμονή το προηγούμενο βράδυ. Παρατηρούσα τα φωτισμένα τους πρόσωπα, άκουγα τις ιστορίες τους, μοιράστηκα τη χαρά τους και κατάλαβα κάθε λέξη της πρότασης «αφού είμαστε σε μια χώρα που οι γυναίκες μπορούν να βρεθούν στο ανώτατο αξίωμα, μπορούμε να καταφέρουμε τα πάντα». Δεν υπάρχει μεγαλύτερο δώρο από την ελπίδα και την ελευθερία που γεννά στην ψυχή του ανθρώπου η Δημοκρατία.