Κύριε Γραβάνη, είναι έτοιμη η κοινωνία για virtual δάσκαλο;

Κατ’ αρχάς θα σας ζητήσω το πιο προφανές: Δώστε μου έναν ορισμό της εκπαίδευσης.
Δηλώνω απερίφραστα ότι υπάρχει μια φράση η οποία προκάλεσε μια πολύ μεγάλη αλλαγή στη δική μου εκπαίδευση. Την άκουσα στα πενήντα μου χρόνια στην Παλιά Βουλή, όταν δίναμε το βραβείο από το ΙΤΕ «Βασίλη Ξανθόπουλου - Στέφανου Πνευματικού» στον Άκη Μητσόπουλο και την είπε ο Θεοδόσης Τάσιος. «Η εκπαίδευση είναι συναίσθημα». Ο δάσκαλος ξεγυμνώνεται μπροστά στον μαθητή, τσίτσιδος, για να ανοίξει η καταπακτή της γνώσης. Εάν δεν το καταφέρει να βγάλει και το τελευταίο εσώρουχο, ποτέ δεν θα ανοίξει η καταπακτή της γνώσης. Αυτή είναι η εκπαίδευση.

Τα μαθήματα μέσω Zoom, όμως, ήταν μια κάποια λύσις.
Ήταν πράγματι, όμως έζησα αυτό το βασανιστήριο, να έχω 150 φοιτητές απέναντί μου μέσα από το Zoom. Δεν αισθάνθηκα ποτέ πιο προδομένος, πιο άχρηστος και πιο ανούσιος. Αυτό μπορούν να το κάνουν καλύτερα από τον καθένα τα παιδιά με τα i-pad στο σπίτι, να τους δώσεις θεματολογία και να τελειώνει η ιστορία.   

Αυτό που συνέβη με την πανδημία ήταν για όλους, προφανώς και για εσάς τους καθηγητές, μία terra incognita. Υπάρχει κάτι που να σας αιφνιδίασε θετικά;
Με αιφνιδίασε το γεγονός ότι φοιτητές μου, οι οποίοι είναι computer geeks σαν εμένα, είδα να αρνούνται τη διαδικτυακή επικοινωνία μαζί μου και να ζητάνε φυσική παρουσία. Όλοι είμαστε πολύ ενσωματωμένοι σε αυτόν τον τρόπο επικοινωνίας, και όμως, αυτά τα νέα παιδιά, τα οποία παίζουν τους υπολογιστές στα δάχτυλά τους πολύ πιο αποτελεσματικά από εμένα, ήθελαν επικοινωνία με παρουσία. Αυτά τα παιδιά αρνούνταν τη διαδικασία διαδικτυακού μαθήματος, και μάλιστα οι περισσότεροι με έντονο τρόπο. Άφησα τους φοιτητές στις εξετάσεις να αποφασίσουν τι θέλουν. Σε ποσοστό 90% ήθελαν φυσική παρουσία. Το πιστεύετε; Και όταν τους είπα ότι κι εγώ συμφωνώ, έγινε χαμός. Το 80% των μαθημάτων έγινε στο αμφιθέατρο, είχαμε εξετάσεις μέχρι τέλος Ιουλίου.

Άρα οι συγκεκριμένοι φοιτητές είχαν, εκτός από χαρακτήρα, και καλό παράδειγμα μπροστά τους…
Αυτό που βιώνουν τα παιδιά από εμάς είναι παράδειγμα ζωής. Το πώς θα μπεις μέσα, πόσο περιποιημένος θα είσαι, πόσο προετοιμασμένος, να ετοιμάσεις τον εαυτό σου σαν παράδειγμα για τους μαθητές. Αυτή η επικοινωνία τους απελευθερώνει, και αυτό δεν μπορεί να περάσει στον υπολογιστή. Είμαι απόλυτα πεισμένος ότι αν τους δώσω ένα curriculum για ό,τι πρέπει να διαβάσουν, θα τα μάθουν μια χαρά. Δεν είναι αυτό η εκπαίδευση. Είναι κάτι που πρέπει να το συζητήσουμε σοβαρά, γιατί ο κορωνοϊός και η πανδημία δημιουργούν ορισμένα δεδομένα τα οποία διευκολύνουν πάρα πολλούς ανθρώπους, όμως, όσο κι αν ακούγεται περίεργο, διευκολύνει και πολλούς τεμπέληδες.

Θα πρέπει να δούμε και το γεγονός ότι η τηλεδιδασκαλία θα αποτελεί κάποια στιγμή μέρος της εκπαίδευσης.  
Και θα πρέπει να το μετρήσουμε πολύ σοβαρά, γιατί το πανεπιστήμιο μπορεί μετά από εκατό χρόνια να είναι ένα virtual πανεπιστήμιο. Σήμερα όμως δεν είναι, και νομίζω ότι δεν πρέπει να γίνει, δεν είναι έτοιμη η κοινωνία να έχει έναν virtual δάσκαλο. Έχουμε πολλά προβλήματα να λύσουμε, και κυρίως τη σημασία που έχει αυτή η αλματώδης τεχνολογία στην ανθρώπινη φύση και συμπεριφορά. Η τεχνολογία καλπάζει, και το κομμάτι της ηθικής και νομικής διάστασης αλλαγής της ζωής μας τώρα ξεκινάει ως συζήτηση. Όλα αυτά πολύ φοβάμαι ότι μπορεί να πιεστούν και να επιταχυνθούν ως διαδικασίες και δεν θα είμαστε έτοιμοι να αξιολογήσουμε ποια θα είναι η επίδρασή τους στον άνθρωπο σε βάθος χρόνου.

Την εξ αποστάσεως μάθηση δεν τη θεωρείτε κατ’ αρχάς κάτι θετικό;
Για να μη δώσω λάθος μήνυμα, να πω ότι η εξ αποστάσεως μάθηση είναι πολύ σημαντική. Όμως, τη θεωρώ σημαντική κατ’ εξοχήν για τη διαρκή εκπαίδευση. Δηλαδή είσαι ένας επαγγελματίας ο οποίος δεν έχεις χρόνο, έχεις την οικογένειά σου, έχεις άλλες υποχρεώσεις και πρέπει να μάθεις πράγματα. Οπότε αυτό που θέλεις είναι τη γνώση. Η μάθηση όμως δεν είναι η γνώση, η γνώση είναι ένα μικρό μόνο τμήμα της μάθησης. Η ωρίμανση της προσωπικότητας, η ωρίμανση του επαγγελματισμού του ιστορικού, του γιατρού, του μηχανικού, δεν μαθαίνεται με τις διαφάνειες ούτε με την εξ αποστάσεως μάθηση.   

Πρέπει όταν σε ρωτάνε οι φοιτητές να μπορείς να απαντήσεις με εκπαιδευτικά γοητευτικό τρόπο, αλλά κάποια στιγμή να τύχει να πεις στον νέο επιστήμονα «Αυτό δεν το ξέρω. Δεν τα 
ξέρω όλα».  

Με την τηλε-εκπαίδευση πιστεύετε ότι θίγονται τα προσωπικά δεδομένα;
Δεν υπάρχει μάθημα που να μη με έχουν καταγράψει. Σε πολλά παιδιά αρέσει να καταγράφουν το μάθημα, για να το ακούσουν ξανά. Δεν το κάνουν όλοι, όμως και ένας αρκεί. Ένας καθηγητής ο οποίος είναι διαβασμένος και αγαπάει τη δουλειά του δεν έχει κανένα λόγο να αντιδρά. Αν φανεί όμως ότι κάποιος είναι απροετοίμαστος, λέει ανοησίες και κοινοτυπίες και δεν έχει καμία σχέση με το μάθημά του, τότε εκτίθεται και μάλιστα αυτό πλέον θα είναι αποτυπωμένο.

Από την άλλη θα ήταν τρομακτικό αυτή τη στιγμή στα ΑΕΙ να σπουδάζουν κάποιοι για να γίνουν δάσκαλοι, και να θεωρούν ότι ο πλέον ο σωστός τρόπος διδασκαλίας είναι κυρίως από απόσταση.
Όντως είναι επικίνδυνο αυτό. Από σένα ως δάσκαλο ή καθηγητή, ο μαθητής και ο φοιτητής δεν έχει ανάγκη να βάζεις κάτω το βιβλίο και να λες «τι θα πω σήμερα;». Έτσι δεν έχει κανέναν λόγο να ακούσει τον Αχιλλέα, θα τον ακούσει για άλλα πράγματα, να συζητάει case based στοιχεία. Πρέπει όταν σε ρωτάνε οι φοιτητές να μπορείς να απαντήσεις με εκπαιδευτικά γοητευτικό τρόπο, αλλά και κάποια στιγμή να τύχει να πεις στον νέο επιστήμονα «Αυτό δεν το ξέρω. Δεν τα ξέρω όλα», και να το ακούσει από τον καθηγητή του. Αυτό είναι κάτι που του μένει σαν αποτύπωμα επαγγελματικής συμπεριφοράς και ηθικής.

Υπάρχει κάτι από την εμπειρία της χρονιάς που πέρασε το οποίο θα το μετατρέψετε σε θετικό και θα το χρησιμοποιήσετε τη νέα χρονιά;
Αυτό που θα προσπαθήσω να κάνω σε αυτό το εξάμηνο, και το έχω συνεννοηθεί με τα παιδιά, είναι να κάνουμε το μάθημα αντί του αμφιθεάτρου σε μικρά γκρουπ. Αυτό έχει περισσότερη δουλειά, γιατί θα αναγκαστώ εκ των πραγμάτων να κάνω το ίδιο μάθημα δύο και τρεις φορές, αλλά θα είναι ζωντανή συζήτηση με τα παιδιά. Ένα μέρος, η Γενική Φαρμακολογία και Θεραπευτική θα γίνουν με αυτό τον τρόπο, εντός αμφιθεάτρου ή μεγάλων αιθουσών, όπου θα στήνουμε το αντικείμενο, και μετά τα υπόλοιπα θα γίνουν με εργασίες ανά γκρουπ τεσσάρων ή πέντε, για συγκεκριμένα θέματα Θεραπευτικής. Παράδειγμα, τη Θεραπευτική του Καρκίνου θα την κάνουμε σαν εργασία. Θα φτιάξουν μια εργασία, θα μου τη στείλουν και θα τη συζητήσουμε ηλεκτρονικά. Η αίσθησή μου όμως, επιμένω, είναι ότι η online διαδικασία αλλοιώνει το βασικό στοιχείο της σχέσης ενός δάσκαλου με τους φοιτητές, ειδικά στην Ιατρική, γιατί ο τρόπος με τον οποίο στήνεται ο καινούριος γιατρός έχει να κάνει με θέματα που αφορούν στην επικοινωνία με τον άνθρωπο. Γενικότερα η ιατρική εκπαίδευση είναι μίμηση, δεν είναι μόνο γνώση. Είναι το πώς στήνεσαι απέναντι στον άρρωστο, το πώς τον πλησιάζεις, πώς του μιλάς, δεν μπορεί να το μεταφέρει αυτό ούτε η διαφάνεια ούτε η απόσταση. Πρέπει αυτοί οι δύο, μαζί με το αντικείμενο της δουλειάς που είναι ο άρρωστος, να βρίσκονται στον ίδιο χώρο, να επικοινωνούν. Και αυτό είναι πάρα πολύ δύσκολο να γίνει, τουλάχιστον στον χώρο της Ιατρικής, ο μόνος τρόπος είναι, πλέον, αυτό που δεν έχει γίνει για πολλά χρόνια στην Ελλάδα, να σπάσει η διδακτική διαδικασία στους μεγάλους αριθμούς.

Άρα αυτή μπορεί να είναι μία θετική απόρροια όλων αυτών των αρνητικών;
Θα είναι θετική απόρροια γιατί θα μας φέρει πιο κοντά στους φοιτητές, γιατί θα βγούμε από την ευκολία όπου έχεις εκατόν πενήντα άτομα στο αμφιθέατρο, μπαίνεις, κάνεις το μάθημα και τελειώνει η ιστορία. Τώρα θα γίνεται σε μικρότερες ομάδες, και έτσι θα υπάρχει μεγαλύτερη ευκολία να δουλέψεις ένα ειδικό κομμάτι της Ιατρικής με διαδικασίες εργασιών online. Όλη αυτή η συνθήκη μακάρι να αποτελέσει μια πρόκληση, να σκεφτούμε διαφορετικά, να κινηθούμε διαφορετικά, να παραδεχτούμε πραγματικότητες, να δράσουμε με έναν άλλο τρόπο. Πολύ περισσότερο από τη στιγμή που όλοι καταλαβαίνουμε ότι δεν είναι κάτι που ήρθε για ένα μήνα ή για δύο, κάποια πράγματα σίγουρα θα μείνουν.

Ο Αχιλλέας Γραβάνης είναι καθηγητής Φαρμακολογίας στην Ιατρική Σχολή του Πανεπιστημίου Κρήτης.