Κύριε Μπαμπινιώτη, μπορεί να υπάρξει τηλεδιδασκαλία στην Ελλάδα;

Στη διάρκεια της πανδημίας, εσάς ως δάσκαλο, τι σας εντυπωσίασε θετικά και τι αρνητικά, από τον τρόπο που εξελίχθηκαν τα θέματα στον τομέα σας;
Και για μένα, και για πολλούς άλλους, ιδίως στον επιστημονικό χώρο που τον ξέρω καλύτερα, και στον εκπαιδευτικό ειδικότερα, θα έλεγα ότι η πανδημία λειτούργησε ως πρόκληση για έναν άλλο τρόπο σκέψης, και έναν άλλο τρόπο προσέγγισης της πραγματικότητας. Δεν πανικοβληθήκαμε, δεν είπαμε «χανόμαστε», δεν είπαμε «τώρα έσβησαν τα πάντα», αλλά το είδαμε ως μία συμφορά, γιατί συμφορά είναι, που μπορεί όμως –και παίζω και ετυμολογικά αυτή τη στιγμή– να καταλήξει σε «συμφέρον». Με ποια έννοια; Με το να μας κινήσει, αφού πρώτα μας ταρακουνήσει, να δούμε με άλλη ματιά τη ζωή, τις σχέσεις μας, καταστάσεις, κάτω από έναν υπαρκτό κίνδυνο, που είναι η ασθένεια, που όμως μας ώθησε να σταθούμε όρθιοι, απέναντι, και να την αντιμετωπίσουμε. Εκπαιδευτικοί οι οποίοι δεν είχαν καμία σχέση με χρήση τηλεμέσων, βρέθηκαν, σε πολύ σύντομο διάστημα, να κάνουν μαθήματα εξ αποστάσεως, να χρησιμοποιούν την τεχνολογία που υπάρχει, και μάλιστα με τρόπο πολύ δημιουργικό, αξιοποιώντας δυνατότητες και εισπράττοντάς το σαν μία νέα δυνατότητα και τρόπο διδασκαλίας και επικοινωνίας σε μαθησιακό επίπεδο. Είναι σημαντικό ότι η πανδημία δεν οδήγησε σε μια δειλία και σε κατάσταση πανικού, αντίθετα, κινητοποίησε και άρχισαν να δουλεύουν χιλιάδες δάσκαλοι όλων των βαθμίδων, από το νηπιαγωγείο, το δημοτικό, μέχρι το γυμνάσιο, το λύκειο και, φυσικά, το πανεπιστήμιο. Άρχισαν λοιπόν να χρησιμοποιούν την εκπαιδευτική τεχνολογία και να μυούνται οι ίδιοι σιγά-σιγά, διότι δεν ήταν όλοι γνώστες, και να ανακαλύπτουν δυνατότητες που δεν ήξεραν ή που ήταν αντίθετοι στο παρελθόν. Ήρθε κάτι που θα κρατήσει πολύ, και που μας ετοιμάζει γενικότερα για μια άλλη στάση και τρόπο αντιμετώπισης των πραγμάτων στην εκπαίδευση. Αυτό το θεωρώ μέγιστο μάθημα.    

Αναρωτιέμαι αν υπάρχει κάτι καινούριο το οποίο θα πρέπει ο δάσκαλος να προσέξει, γιατί αλλιώς θα χάσει την ουσία της διδασκαλίας και θέλει προσοχή.
Ναι, και καλώς το επισημαίνετε. Δεν το φοβάμαι, αλλά υπάρχει. Είναι η γοητεία του καινούριου, η γοητεία της μηχανής και η γοητεία της ανακάλυψης. Αυτό, κάπου, σου δίνει μία μορφή υπερηφάνειας, ότι κινούμαι σε αυτόν τον χώρο που είναι νέος, που μου δίνει νέες δυνατότητες. Βέβαια ο πραγματικός δάσκαλος δεν μπορεί ποτέ να αντικαταστήσει τη ζωντανή επαφή με τον διδασκόμενο απέναντί του. Είναι μία υπαρξιακή, οντολογική μορφή η κατάσταση, ο δάσκαλος να είναι πάντοτε με μαθητές ζωντανούς, που αντιδρούν, που ακούνε, που ρωτούν, που βλέπει τις κινήσεις τους, που ο ίδιος αντιδρά αντίστοιχα. Αυτό δεν αντικαθίσταται με τίποτε. Το άλλο είναι κατάσταση ανάγκης από αυτές που έρχονται, μπορούν να χρησιμοποιηθούν για ένα διάστημα και είναι τρόποι διδασκαλίας που υπερβαίνουν τον χώρο, γιατί μπορείς να κάνεις μάθημα παντού, και τον χρόνο, αφού μπορείς να κάνεις οποτεδήποτε. Όμως, αν μιλάμε για τον φυσικό χώρο των παιδιών, αυτός δεν είναι καν το σπίτι τους, είναι άλλος χώρος το σπίτι, ο φυσικός τους χώρος είναι το σχολείο τους. Δηλαδή είναι ο συμμαθητής του, ο δάσκαλος, είναι η αυλή, είναι το παιχνίδι, είναι το πείραγμα, είναι αυτό που μαθαίνει. Όμως, είναι και ο φυσικός χώρος του δασκάλου.

Υπήρξε αυτή η αντίρρηση και αντίδραση αρκετών δασκάλων σε σχέση με τα μαθήματα από απόσταση με κάμερες. Θα μπορούσε το βασικό τους επιχείρημα να είναι αυτό που τόσα ωραία περιγράφετε, για τον φυσικό χώρο των παιδιών.  
Είναι πολύ ωραία η ερώτηση, γιατί, ενώ θα μπορούσε αυτό να ήταν μία ειλικρινής, αυθόρμητη στάση σε όλο το θέμα, δεν ακούστηκε καθόλου. Αυτό που ακούστηκε και ήταν συνδικαλιστικής προελεύσεως και αντιπολιτευτικής προελεύσεως, ήταν μία διαμαρτυρία μη τυχόν ένας μαθητής που μιλάει, κάνει κανένα λάθος και εκτεθεί. Μήπως ο δάσκαλος κάνει κάποια παρατήρηση, κανένα λάθος και εκτεθεί. Δηλαδή έμεινε η κριτική σε ενδεχόμενα λάθη, δηλαδή σε παρεκκλίσεις, σε αποκλίσεις και όχι στην κανονικότητα της διδασκαλίας. Ο καλός δάσκαλος, αν έχει μπροστά του τους μαθητές και μιλάει, και να τον παίρνει μία κάμερα δεν έχει πρόβλημα. Άρα, από τους αμφισβητούντες το θέμα δεν ήταν η αμφισβήτηση του φυσικού χώρου, ήταν το ενδεχόμενο ότι με αυτό τον τρόπο κρίνεται ο δάσκαλος αν είναι καλός ή κακός, μπορεί να εκτεθεί, μπορεί να εκτεθεί ο μαθητής γιατί έκανε λάθος, δηλαδή όλα τα περιθωριακά στοιχεία της ουσίας της διδασκαλίας. Προσωπικά μίλησα, έγραψα, και είπα ότι εμπιστεύομαι τον δάσκαλο, δεν ντρεπόμαστε για τους δασκάλους μας, και θα τα βγάλουν πέρα μια χαρά. Το άλλο θέμα που προβλήθηκε ήταν και προσβολή στον δάσκαλο. Θεώρησαν ότι ο δάσκαλος θα εκτεθεί, γιατί θα τον δουν και μέσα στο σπίτι του μαθητή που μιλάει, και θα κριθεί, και μήπως αυτός είναι ένας τρόπος για να γίνει η αξιολόγηση. Δηλαδή μία κινδυνολογία η οποία ήταν τελείως αντίθετη προς το πνεύμα της διδασκαλίας, της μάθησης και της εκπαίδευσης.     

Έχετε επαφή με όλη την ηλικιακή γκάμα μαθητών, σε ποια ηλικία σας φάνηκε να ψυχαγωγούνται και να μαθαίνουν πιο καλά;
Θα έλεγα ότι αυτό έχει σχέση με τον τρόπο που διεξήχθησαν τα μαθήματα. Αν οι δάσκαλοι δούλεψαν έξυπνα χρησιμοποιώντας και κάποιες τεχνικές που προσφέρονται, να μην είναι δηλαδή απλά απέναντι να μιλάνε αλλά να δείχνουν και πράγματα, τότε υπήρξε μία συμμετοχή, και έχω ακούσει ότι πάρα πολλοί μαθητές το απήλαυσαν. Έχω ακούσει ακόμη από παιδιά «αν μπορούσαμε να συνεχίσουμε στο σπίτι με τον υπολογιστή μας θα ήταν ωραία». Ακραία περίπτωση, αλλά δείχνει ακριβώς η ακραία κατάσταση ποιος είναι ο κανόνας. Νομίζω ότι το δέχτηκαν, το απήλαυσαν στον βαθμό που γινόταν σωστά, δημιουργικά, κατάλληλα, όχι σχολαστικά και κουραστικά, γιατί έχει πάντοτε σημασία μεγάλη ποιος διδάσκει πώς. Βέβαια, η διδασκαλία εξ αποστάσεως δεν μπορεί να έχει μεγάλη διάρκεια, δεν μπορείς να καθηλώσεις έναν μαθητή για πολλές ώρες. Όπως είναι στο σχολείο το διάλειμμα, πρέπει να υπάρχει διακοπή, να αλλάξει λίγο το περιβάλλον, αυτό δημιουργούσε δυσκολίες αλλά, τελικά, λειτούργησε θετικά.

Στη διδασκαλία εξ αποστάσεως ο γονέας καταλαβαίνει ότι η διδασκαλία δεν είναι τόσο απλό πράγμα, και ότι ο καλός δάσκαλος είναι «μάστορας». Εκτιμήθηκε πολύ το έργο των δασκάλων...

Οι γονείς γενικά πώς είδατε ότι το εξέλαβαν;
Εξαρτάται από τη σχέση που είχαν οι γονείς με το διαδίκτυο, με τη χρήση υπολογιστών, με την τεχνολογία της εκπαίδευσης. Άνθρωποι οι οποίοι δεν μπορούσαν να χρησιμοποιήσουν τον υπολογιστή, που δεν μπορούσαν να βοηθήσουν τα παιδιά τους αν αυτά δεν μπορούσαν, τέτοιοι άνθρωποι το είδαν με δυσκολία και ως κάτι που το φορτώθηκαν χωρίς να το ξέρουν, χωρίς να το περιμένουν. Πιο νέοι γονείς, μαθητών δημοτικού συνήθως, οι οποίοι έχουν μια άλλη σχέση με την τεχνολογία, ήταν πολύ θετικοί. Μάλιστα, άκουσα γονείς οι οποίοι το απολάμβαναν και οι ίδιοι, κάθονταν και άκουγαν με ενδιαφέρον μαθήματα που γίνονταν από τον δάσκαλο στη διδασκαλία εξ αποστάσεως, και θαύμασαν. Δηλαδή συνέβη το αντίθετο, όχι μόνο δεν εξετέθησαν οι δάσκαλοι, αλλά έγιναν αποδεκτοί και εκτιμήθηκε η δουλειά τους, από γονείς που δεν είχαν την ευκαιρία να τους δουν να διδάξουν.

Το «καλός δάσκαλος» τι σημαίνει;
Ο καλός δάσκαλος είναι «μάστορας». Αν τον ακούσεις πώς παρουσιάζει τα θέματα, της γλώσσας, της αριθμητικής, της Γεωγραφίας, της Ιστορίας, της Φυσικής, αν τα καταλαβαίνει ο μαθητής, πού τον παραπέμπει, τι ρωτάει. Στη διδασκαλία εξ αποστάσεως ο γονέας καταλαβαίνει ότι η διδασκαλία δεν είναι τόσο απλό πράγμα, και ότι ο καλός δάσκαλος είναι «μάστορας». Εκτιμήθηκε πολύ το έργο των δασκάλων αφού δεν ήταν γνωστό πώς διεξάγεται μέσα στην τάξη.  

Φαντάζομαι ότι αυτή η περίοδος πρέπει να είναι πολύ ενδιαφέρουσα για έναν κορυφαίο γλωσσολόγο όπως εσείς, αφού έκαναν την εμφάνισή τους πολλές καινούριες λέξεις οι οποίες θα  πρέπει να μπουν γενικότερα στο ελληνικό λεξιλόγιο, αλλά και σε αυτό των μαθητών.
Κατ’ αρχάς ακούτε συνέχεια το λοκντάουν, το οποίο βέβαια έχω εισηγηθεί να λέγεται «απαγορευτικό». Μάλιστα αν είναι διάχυτο να λέγεται «γενικό απαγορευτικό», γιατί δεν ξέρω αν σε ένα μικρό απομακρυσμένο μέρος θα καταλάβει αμέσως κάποιος τι είναι το λοκντάουν. Βέβαια μπήκε η έννοια της πανδημίας, της ενδημίας, που υπήρχαν – αλλά δεν τις ξέραμε. Ήρθαν οι συζητήσεις για αποκλεισμό, εγκλεισμό, περιορισμό, όλο αυτό το λεξιλόγιο, μπήκε η διδασκαλία εξ αποστάσεως, τα τηλε-μέσα, η τηλε-διδασκαλία, μπήκε το WebEx. Δηλαδή εξ ανάγκης, πέρασε ένας αριθμός λέξεων ξένων ή ελληνικών, για να υπάρξει μία επικοινωνία. Αυτό, βέβαια, είναι αναμενόμενο, συμβαίνει πάντοτε, δεν νομίζω πάντως ότι ήτανε κάτι πάρα πολύ εκτεταμένο που θα αφήσει καταστάσεις στη γλώσσα. Περισσότερο σημαντικό θεωρώ, πως ο αρχαίος Δήμος ήταν τόσο δυνατός ως έννοια, ώστε έδωσε την πανδημία, την επιδημία, την αποδημία, τον απόδημο ελληνισμό, την ενδημία. Αν είναι σε ένα κομμάτι του Δήμου, ενδημεί. Δηλαδή, με εντυπωσιάζει η παραγωγικότητα και η δημιουργικότητα βασικών εννοιών λέξεων, παρά αυτές οι λέξεις που έρχονται να χαρακτηρίσουν κάτι και που όταν φύγουν αυτά τα πράγματα θα φύγουν και οι λέξεις μαζί.

Η «κοινωνική απόσταση» είναι δόκιμη έκφραση;
Πρέπει να υπάρχει για ένα διάστημα κοινωνική απόσταση, γι’ αυτό, λοιπόν, ήρθα και είπα «αποστασίωση», σε σχέση και με την ίωση. Νεολογισμός.    

Η «αποστασίωση» θα μπορούσε να υπάρξει ως λέξη;
Ναι. Θα μπορούσε να σταθεί.

Επομένως, καταλαβαίνω ότι δεν πιστεύετε πως έχει επηρεαστεί αρνητικά το πεδίο της Εκπαίδευσης, και όλα γρήγορα θα ξαναβρούν την περπατησιά τους.
Νομίζω ναι. Πρώτον γιατί η περπατησιά νοείται και υπάρχει μέσα στον φυσικό χώρο που είναι το σχολείο, δεύτερον γιατί αποκτήσαμε μία πείρα η οποία είναι αξιοποιήσιμη κάθε φορά που θα χρειαστεί. Και δεν είναι ανάγκη να υπάρχει μία πανδημία ή ενδημία για να χρησιμοποιήσεις αυτά τα μέσα της τηλε-εκπαίδευσης, μπορούν να εξυπηρετήσουν πάρα πολλές περιπτώσεις. Φανταστείτε ακριτικές περιοχές που δεν έχουν εκπαιδευτικούς για ένα μεγάλο διάστημα, και μένουν τα παιδιά έτσι. Θα μπορούσε, με έναν συστηματικό τρόπο, να πληρώσουν τις ελλείψεις μέσα από μία τηλεδιδασκαλία, κατάλληλα οργανωμένη. Είτε γίνεται απεργία, είτε καταλήψεις, αυτές οι τεχνικές υπάρχουν τρόποι που μπορούν και πάλι να αξιοποιηθούν. Επίσης μπορούν να αξιοποιηθούν συμπληρωματικά προς τη συμβατική διδασκαλία. Βέβαια, είναι πολλά θέματα τα οποία γεννώνται και τα αντιμετωπίζουμε, όπως αντιμετωπίζουμε τη δυσπιστία και την κακότητα, γιατί υπάρχουν και κάποιοι συνδικαλιστές που είναι όλο στην άρνηση, αλλά ευτυχώς είναι απομονωμένοι. Οι δάσκαλοι που αισθάνονται δάσκαλοι, τους αναγνωρίζεται αυτή η ιδιότητα και τους σέβεται ο κόσμος που καταλαβαίνει.

Ο Γεώργιος Μπαμπινιώτης είναι γλωσσολόγος, πανεπιστημιακός, πρόεδρος Φιλεκπαιδευτικής Εταιρείας Αρσακείων - Τοσιτσείων Σχολείων