Οι αρχαιολογικοί και ιστορικοί θησαυροί της Σαλαμίνας

Μακριά από τα φώτα της δημοσιότητας, εκτός τουριστικών οδηγών, το μεγαλύτερο νησί του Αργοσαρωνικού έχει να προσφέρει πολλά στον επισκέπτη και τον παραθεριστή. Μόλις 15’ από το Πέραμα με το φέρι μποτ, μία από τις γραμμές με τη μεγαλύτερη επιβατική κίνηση στην Ευρώπη και 40’ από το λιμάνι του Πειραιά, σε περιμένει η ιστορική Σαλαμίνα, το νησί του Αίαντα και της ομώνυμης Ναυμαχίας.

Το φετινό 57ο Ράλλυ Αιγαίου (10-20 Ιουλίου) ανοίγει το Σάββατο 11 Ιουλίου τα πανιά του από τη θαλάσσια περιοχή της Σαλαμίνας και παίρνουν μέρος αθλητές που έχουν δοξάσει τη χώρα μας σε Ολυμπιακούς Αγώνες, παγκόσμια και ευρωπαϊκά πρωταθλήματα, σε μία διοργάνωση του Πανελλήνιου Όμιλου Ιστιοπλοΐας Ανοικτής Θαλάσσης. Το 57ο Ράλλυ Αιγαίου είναι αφιερωμένο στο Επετειακό Έτος «Θερμοπύλες – Σαλαμίνα 2020», και εφέτος, εξαιτίας της πανδημίας δεν θα κάνει στάση σε νησιά. Όλες οι εκκινήσεις και οι τερματισμοί θα πραγματοποιηθούν στη θαλάσσια περιοχή του Σαρωνικού. Ο ύμνος των Σαλαμινομάχων θα ακουστεί ξανά μετά από 2.500 χρόνια.

«Χαίρομαι που το Ράλλυ Αιγαίου γίνεται ιδανικός πρεσβευτής για το Επετειακό Έτος “Θερμοπύλες – Σαλαμίνα 2020”, με τους ιστιοπλόους μας που, ανοίγοντας τα πανιά τους, σφραγίζουν την ιστορική συνέχεια του λαού μας στη θάλασσα. Η Ναυμαχία της Σαλαμίνας, μία από τις σπουδαιότερες ναυμαχίες της παγκόσμιας ιστορίας, μας κληροδότησε ιδέες και αξίες που μας δείχνουν τον μόνο δρόμο που μπορεί να μας οδηγήσει σε ένα καλύτερο αύριο», ανέφερε σε μήνυμά της η πρόεδρος της Τιμητικής Κοσμητείας του Επετειακού Έτους «Θερμοπύλες – Σαλαμίνα 2020» Μαριάννα Β. Βαρδινογιάννη.

Με αφορμή το 57ο Ράλλυ Αιγαίου, σας παρουσιάζουμε 10 μέρη της Σαλαμίνας με μεγάλο αρχαιολογικό και ιστορικό ενδιαφέρον, χωρίς να είναι τα μόνα που υπάρχουν στο νησί. Μην ξεχνάτε, όλα αυτά σχεδόν δίπλα στην Αθήνα και μία πρώτης τάξεως ευκαιρία να επισκεφτούμε έναν κοντινό και όμορφο προορισμό.

Τύμβος Σαλαμινομάχων
Ένα μνημείο που συνδέεται άμεσα με την Ναυμαχία της Σαλαμίνας και για πολλά χρόνια είχε μείνει αναξιοποίητο. Τα τελευταία χρόνια υπάρχει μεγάλη κινητικότητα από κρατικούς θεσμούς, οργανισμούς και ιδιωτικά ιδρύματα, κάτι που δίνει ελπίδες πως η εικόνα του θα βελτιωθεί. Βρίσκεται στο ακρωτήρι της Κυνόσουρας (=ουρά σκύλου, ίσως εκεί ετάφη το σκυλί του Θεμιστοκλή κατά τον Ηρόδοτο), μπροστά στο θαλάσσιο χώρο όπου έγινε η ιστορική ναυμαχία της Σαλαμίνας το 480 π.Χ. και έφερε τη νίκη των Ελλήνων εναντίον των Περσών. Εκεί υπάρχει το μνημείο προς τιμήν όσων πολέμησαν τότε, ένας κυκλικός λιθοσωρός ύψους περίπου είκοσι μέτρων, αλλά και το χάλκινο άγαλμα των Σαλαμινομάχων.

Σπήλαιο του Ευριπίδη
Ο μεγάλος τραγικός ποιητής (480 π.Χ. - 406 π.Χ.) και ένας από τους τρεις μεγάλους διδασκάλους του αττικού δράματος στο αρχαίο ελληνικό θέατρο λέγεται ότι γεννήθηκε στη Σαλαμίνα και μάλιστα τη μέρα της ναυμαχίας. Αντικοινωνικός και εσωστρεφής, σύμφωνα με ευρήματα του 1996 και αρχαίες πηγές, ο Ευριπίδης είχε βρει το δικό του ησυχαστήριο σε ένα σπήλαιο στη Σαλαμίνα, σε ύψος 115 μ. και μοναδική θέα τη θάλασσα που αγαπούσε τόσο. Το σπήλαιο βρίσκεται στη νότια πλευρά του νησιού, στην περιοχή Περιστέρια, και μπορείς να το επισκεφτείς μέσω πεζοπορίας λίγων λεπτών. Λίγη προσοχή στο ανηφορικό μονοπάτι και δεν θα έχεις δυσκολία να ανέβεις και να απολαύσεις τη ίδια θέα που απολάμβανε ο Ευριπίδης πριν χιλιάδες χρόνια. Λίγο πιο κάτω από το σπήλαιο, υπάρχει και ένα σημαντικό Ελληνιστικό Ιερό του Διονύσου με αρχαία δεξαμενή νερού. Προς τιμήν του τραγικού ποιητή έχει κατασκευασθεί ένα σύγχρονο ανοιχτό θέατρο (Ευριπίδειο) στο λόφο Πατρίς στην πόλη της Σαλαμίνας.

Το Σπίτι του Άγγελου Σικελιανού και η Μονή Φανερωμένης
Απέναντι από την είσοδο της ιστορικής Μονής Φανερωμένης, στο βορειοδυτικό άκρο της Σαλαμίνας, στέκεται μόνο του, δίπλα στη θάλασσα, το σπίτι του ποιητή Άγγελου Σικελιανού. Εκεί, ο μεγάλος μας ποιητής έζησε τα τελευταία δύσκολα χρόνια της ζωής του, σε έναν τόπο που θεωρούσε πως είχε ιδιαίτερη ομορφιά και δύναμη. Το σπίτι, που παλαιότερα ήταν ανεμόμυλος, λειτουργεί σήμερα σαν μουσείο και μπορείτε να το επισκεφτείτε κατόπιν επικοινωνίας με το Λαογραφικό και Ναυτικό Μουσείο Σαλαμίνας (τηλ: 2132027316). Μπορούμε να δούμε διάφορα αντικείμενα του ποιητή, όλα δωρεά της δεύτερης γυναίκας του, Άννας Σικελιανού, αλλά και τον αργαλειό της τελευταίας. Με αυτόν τον αργαλειό προσπαθούσε να αντιμετωπίσει τις οικονομικές κακουχίες, υφαίνοντας κατά παραγγελία. Επισκεφτείτε και τη Μονή της Παναγίας Φανερωμένης, ένα από τα πιο ιστορικά και μεγάλα μοναστήρια της χώρας, ανάμεσα στα πεύκα, μαζί με ένα μικρό στεγασμένο μουσείο με αντικείμενα, όπλα και έγγραφα από το 1821. Τα ιερά λείψανα του Οσίου Λαυρεντίου επίσης βρίσκονται στη Μονή, όπως και το επισκέψιμο ασκητήριο του σε ένα σημείο ψηλά στο βουνό.

Μυκηναϊκός Τάφος στις Κολώνες
Αφού κατέβεις με προσοχή από το σπήλαιο του Ευριπίδη, σε κοντινή απόσταση και στην κορυφή του ακρωτηρίου στην περιοχή Κολώνες, δεσπόζει ένα μνημείο που τραβάει αμέσως την προσοχή. Το κυκλικό ταφικό περίβολο μνημειακής κατασκευής του 4ου αι. π.Χ. αναστηλώθηκε πριν τέσσερα χρόνια και περικλείει τέσσερις ταφές και ένα λίθινο βάθρο, επάνω στο οποίο είχε τοποθετηθεί το σήμα των τάφων, ορατό ακόμη και από τη θάλασσα. Η θέα από αυτό το σημείο είναι μοναδική. Μην ξεχνάμε πως και σχεδόν όλη η σύγχρονη πόλη της Σαλαμίνας είναι χτισμένη πάνω σε ένα αρχαίο νεκροταφείο μυκηναϊκών χρόνων, με πολλά ευρήματα να έρχονται στο φως.

Μυκηναϊκή Ακρόπολη ή Παλάτι του Αίαντα
Η περιοχή Κανάκια βρίσκεται στη νοτιοδυτική ακτή της Σαλαμίνας και είναι ένα ιδανικό μέρος για κολύμπι και άλλες υπαίθριες δραστηριότητες (γνωστό και για τους mountain bike αγώνες στο δάσος της περιοχής). Σκέψου να διασχίζεις με το ποδήλατό σου το δάσος και κάπου ψηλά, σε ένα ύψωμα, να βρίσκεται μία αρχαία ακρόπολη. Το 2000 το Τμήμα Ιστορίας και Αρχαιολογίας του Πανεπιστημίου Ιωαννίνων ξεκίνησε μία συστηματική έρευνα και έφερε στο φως μία μυκηναϊκή ακρόπολη με ανακτορικό συγκρότημα και τμήματα μυκηναϊκού οικισμού, ταυτισμένο με το βασίλειο του Αίαντα. Περισσότερα από 45 δωμάτια και βοηθητικοί χώροι έχουν ανιχνευθεί έως σήμερα, όπως και ένα σπάνιο χάλκινο έλασμα από φολιδωτή πανοπλία Ανατολικού τύπου σφραγισμένο με το όνομα του Φαραώ Ραμσή Β΄(1279-1213 π.Χ.). Ελπίζουμε αυτό το ανακτορικό συγκρότημα να αξιοποιηθεί περισσότερο τα επόμενα χρόνια και να μπορέσει ο κόσμος να το επισκεφτεί οργανωμένα.

Αρχαιολογικό Μουσείο Σαλαμίνας
Με ένα πολύ όμορφο αίθριο για να ξαποστάσεις, το Αρχαιολογικό Μουσείο Σαλαμίνας, στην καρδιά της Κούλουρης, στεγάζεται στο κτήριο του πρώην Καποδιστριακού Δημοτικού Σχολείου της πόλης και δεν έχει να ζηλέψει σε τίποτα από τα υπόλοιπα – μεσαίου μεγέθους - μουσεία της χώρας μας. Εγκαινιάστηκε το 2010 και μέσα στις αίθουσές του παρουσιάζεται η ιστορία της Σαλαμίνας αλλά και της ίδιας της Αττικής, με ευρήματα από την Τελική Νεολιθική εποχή έως και τους βυζαντινούς χρόνους.  Πήλινα αγγεία, ειδώλια, χάλκινα αντικείμενα- κτερίσματα τάφων, λίθινα εργαλεία, καθώς και μία πλούσια συλλογή επιτύμβιων και αναθηματικών ανάγλυφων. Πολύ ενδιαφέρον και το Λαογραφικό και Ναυτικό Μουσείο της Σαλαμίνας που βρίσκεται σε αίθουσες του δημαρχείου.

Αρχαιολογικό Μουσείο Σαλαμίνας, Πολυχρόνη Λεμπέση 42, Σαλαμίνα, Τηλ: 2104640759

Τάφος Γεώργιου Καραϊσκάκη
Η εκκλησία του Αγίου Δημητρίου βρίσκεται στην καρδιά της πόλης της Σαλαμίνας και εκεί, ανήμερα της ονομαστικής του εορτής στις 23 Απριλίου 1827, ετάφη ο στρατάρχης της Ελληνικής Επανάστασης του 1821, Γεώργιος Καραϊσκάκης. Ήταν η τελευταία του επιθυμία να ταφεί στο συγκεκριμένο ναό. Δίπλα στον τάφο του Καραϊσκάκη υπάρχουν και δύο σημαντικά έργα του Τηνιακού γλύπτη Γιαννούλη Χαλεπά, ο δεσποτικός θρόνος και ο άμβωνας της εκκλησίας. To 1835, τα λείψανα του Καραϊσκάκη μεταφέρθηκαν από τη Σαλαμίνα στον Πειραιά για να ταφούν οριστικά στο σημείο που έχασε τη ζωή του και είχε ήδη ανεγερθεί μνημείο. Το 1969, επί δικτατορίας,  διαλύθηκε το μνημείο για να διαμορφωθούν οι χώροι γύρω από το Στάδιο Καραϊσκάκη. Το οστά του Καραϊσκάκη και άλλων αγωνιστών λέγεται ότι μπήκαν σε κάτι ξύλινα κιβώτια και αποθηκεύτηκαν σε ένα γκαράζ, ενώ άλλοι λένε ότι πετάχτηκαν μαζί με τα μπάζα. Κανείς δεν μπορεί να πει με βεβαιότητα ότι στο νέο μνημείο στο Νέο Φάληρο βρίσκονται και τα οστά του οπλαρχηγού.

Φάρος Κόγχη
Με ιστορία σχεδόν 120 χρόνων, ο λιθόκτιστος φάρος της Σαλαμίνας κατασκευάστηκε το 1901, έχει ύψος πύργου 13 μέτρα και εστιακό ύψος στα 34 μέτρα. Βρίσκεται στο νοτιότερο άκρο του νησιού, στο ακρωτήριο Κόγχη και την περιοχή Περιστέρια. Ο φάρος βρίσκεται ακόμα σε λειτουργία, φυσικά χωρίς φαροφύλακα εδώ και κάποιες δεκαετίες, εκπέμποντας μία λευκή αναλαμπή ανά 4 δευτερόλεπτα. Οι φάροι ανήκουν στη δικαιοδοσία της Υπηρεσίας Φάρων του Πολεμικού Ναυτικού και πολλοί από αυτούς ανά την ελληνική επικράτεια είναι νεώτερα διατηρητέα ιστορικά μνημεία. Κάτω από τον φάρο υπάρχει και μία μικρή, σχετικά ανεξερεύνητη παραλία, για τους πιο τολμηρούς.

Μονή Αγίου Νικολάου
Η Σαλαμίνα είναι ένα καταπράσινο νησί με πευκοδάση και ειδικά το δάσος των Κανακίων λογίζεται ως ο μεγαλύτερος πνεύμονας πρασίνου της Δυτικής Αττικής. Η γυναικεία μονή Αγίου Νικολάου στα Λεμόνια της Σαλαμίνας, στη νοτιοδυτική πλευρά του νησιού και στο δρόμο για την περιοχή Κανάκια, είναι χτισμένη σε μια πλαγιά στο δάσος, με πανοραμική θέα προς τη θάλασσα. Μοναδική εικόνα όταν η μονή  ξεπροβάλλει από μακριά, η όλη εικόνα θυμίζει κάποιο παλιό αρχοντικό στο Μεξικό, με τον ψηλό φοίνικα να δεσπόζει. Φυσικά, η μονή δεν έχει να κάνει σε κάτι με το Μεξικό, «κουβαλάει» τη δική της ιστορία αιώνων, ενώ κατά την Ελληνική Επανάσταση του 1821 οι μοναχοί παρείχαν στέγη και τροφή στους επαναστάτες. Δίπλα στη μονή του Αγίου Νικολάου, στέκεται και το ιστορικό τρουλωτό ναΰδριο του Αγίου Ιωάννη του Καλυβίτη, βυζαντινής αρχιτεκτονικής και πιθανή χρονολογία ίδρυσης τον 10o αιώνα μ.Χ.



Η Ελιά της Όρσας
Στην περιοχή του Αιαντείου, επί της λεωφόρου Κακής Βίγλας, δίπλα στο δρόμο και σε ένα σημείο που προσπερνάμε χωρίς να δώσουμε ιδιαίτερη προσοχή υπάρχει μία ελιά που το Ινστιτούτο Klorane υπολόγισε πως έχει ηλικία 2.500 χρόνων. Ο κεντρικός της κορμός έχει περίμετρο 5.7 μέτρα, ενώ γύρω της υπάρχουν άλλοι έξι μεγάλοι κορμοί. Ο Σαλαμίνιος λόγιος και λαογράφος, Νίκος Σαλτάρης (1907-1988), γράφει πως η νεαρή κοπέλα Όρσα έζησε τον 17o αιώνα και είχε για μοναδική προίκα αυτή την ελιά. Ο επίσης Σαλαμίνιος φιλόλογος και λαογράφος, Παναγιώτης Βελτανισιάν αναφέρεται σε παλιές διηγήσεις που λένε πως την Ελιά της Όρσας την φύτεψε κάποιος βασιλιάς Στράτος. Φανταζόμαστε ότι δεν αναφέρονται στον λαϊκό τραγουδιστή αλλά πίσω από το όνομα κρύβεται ο Τύραννος της Αθήνας, Πεισίστρατος. Μία ελιά που την εποχή της Ναυμαχίας της Σαλαμίνας, του Παρθενώνα και της κυριαρχίας της Αθήνας, είχε πετάξει τα πρώτα της κλαδιά.