Πώς θα είναι η Θεσσαλονίκη το 2040; Τα 4 πιθανά σενάρια

«Όταν φυσούν οι άνεμοι, οι έξυπνοι χτίζουν ανεμόμυλους», σκέφτεται κατεβαίνοντας από τον συρμό του Μετρό Θεσσαλονίκης η Αμίνα, πρόσφυγας και startupper, η οποία ζει εν έτει 2040 στην πόλη, έχοντας χτίσει τους δικούς της «ανεμόμυλους» για να επιβιώσει και ν' αναπτυχθεί τόσο μακριά από την πατρίδα της. Πώς είναι η Θεσσαλονίκη στην οποία ζει η Αμίνα σε 20 χρόνια από σήμερα; Ποιες ευκαιρίες προσφέρει η πόλη σε ανθρώπους όπως εκείνη; Είναι άραγε μια «πόλη ευκαιριών για όλους», για όλους εκτός από τους αδύναμους, στην οποία μία και μόνο εταιρεία, επενδύοντας σημαντικά κεφάλαια σε κλωστοϋφαντουργικά εργοστάσια, έχει εξελιχθεί σε ανεπίσημη «πατρόνα»;

Είναι μήπως μια πόλη ευκαιριών, πραγματικά για όλες και όλους, στην οποία μια πλατφόρμα ηλεκτρονικής διακυβέρνησης βασισμένη στο blockchain, δημιουργεί ένα ανοιχτό περιβάλλον, που δίνει σε ανθρώπους όπως η Αμίνα τη δυνατότητα να εφαρμόσουν πρωτοποριακές ιδέες, συγκεντρώνοντας κεφάλαια μέσω crowdfunding;

Ή έχει αντίθετα εξελιχθεί σε μια πόλη, που βασίζεται στην αντι-οικονομία, στη γκρίζα και μαύρη αγορά, μέσω και πάλι των τεχνολογιών blockchain, μια πόλη στην οποία έχει οικοδομηθεί μια ομοιογενής τοπική φυλή ανθρώπων κι όπου όσοι ξεχωρίζουν από το πλήθος δεν έχουν ευκαιρίες να δουν τα όνειρά τους να γίνονται πράξη;

Μήπως είναι μια πόλη όπου μια ιδιωτική εταιρεία ελέγχει το σύνολο των υδάτινων πόρων και μια άλλη, πανίσχυρη βιομηχανία μολύνει τα νερά και την ατμόσφαιρα, με αποτέλεσμα οι άνθρωποι στο Μετρό να φορούν αναπνευστικές μάσκες και να εγκαταλείπουν σπάνια την πολυτέλεια και προστασία των αυτο-οδηγούμενων αυτοκινήτων τους;

Πώς μπορεί να εξελιχθεί η Θεσσαλονίκη σε δύο δεκαετίες από σήμερα, σε έναν αιώνα ραγδαίων αλλαγών, με θεμελιώδεις αβεβαιότητες στρατηγικής σημασίας σε ατομικό, επιχειρηματικό και εθνικό επίπεδο; Στο πλαίσιο του ευρωπαϊκού έργου "Airthings", που χρηματοδοτείται από το Interreg, ερευνητική ομάδα ανέπτυξε τέσσερα διαφορετικά σενάρια για το 2040, με πιθανά μέλλοντα για πέντε βαλκανικές πόλεις: τις Θεσσαλονίκη, Λευκωσία, Σκόπια, Σόφια και Τίρανα. Η δράση υλοποιήθηκε από την Έδρα UNESCO για την Έρευνα για το Μέλλον, η οποία εδρεύει στη Θεσσαλονίκη, στο Δίκτυο ΠΡΑΞΗ, μονάδα του Ιδρύματος Τεχνολογίας και Έρευνας (ΙΤΕ) και την εταιρεία EMETRIS AE.

Τα πιθανά μέλλοντα και η «μαύρη τρύπα» της στρατηγικής

Μπορούμε όμως να γνωρίζουμε πραγματικά οτιδήποτε για το μέλλον; «Όχι, δεν μπορούμε ποτέ να γνωρίζουμε οτιδήποτε για το μέλλον με την πραγματική έννοια της λέξης, αλλά μπορούμε να διερευνήσουμε πιθανά μέλλοντα και να προετοιμαστούμε για ό,τι μπορεί να συμβεί, διερευνώντας πιθανά σενάρια και τις συνέπειές τους, καθώς ειδικά σε περιόδους μεγάλης αβεβαιότητες όπως η σημερινή, τέτοιες ασκήσεις είναι σημαντικότερες από ποτέ» εξηγεί, μιλώντας στο ΑΠΕ-ΜΠΕ, ο επικεφαλής της Εδρας της UNESCO για την Έρευνα του Μέλλοντος, Επαμεινώνδας Χριστοφιλόπουλος.

Επικαλούμενος τους Uotila, Melkas και Harmaakorpi, διευκρινίζει ότι ενώ είναι σχετικά εύκολο να προετοιμαστεί κάποιος για τις βραχυπρόθεσμες, θεωρούμενες ως "γραμμικές" αλλαγές, οι μακροπρόθεσμες κοινωνικές αλλαγές και οι επιπτώσεις της εκθετικής τεχνολογικής αλλαγής είναι πιο δύσκολο να αντιμετωπιστούν και θεωρούνται ως η «μαύρη τρύπα» της στρατηγικής. Γι' αυτό, προσθέτει, απαιτείται η θέσπιση μακροπρόθεσμων στρατηγικών, που θα μπορούν να ανταποκρίνονται σε εναλλακτικές μελλοντικές εξελίξεις.

Πώς μπορούν να αξιοποιήσουν οι πόλεις τα σενάρια

Κατά τον Επαμεινώνδα Χριστοφιλόπουλο, στις μεγα-τάσεις της εποχής μας, όπως η κλιματική αλλαγή, οι μετακινήσεις πληθυσμών και η επίδραση της τεχνολογίας στην καθημερινότητα, ο ρόλος των πόλεων είναι κομβικός, καθώς λόγω του χαρακτήρα τους αντιλαμβάνονται πολύ ταχύτερα -σε σχέση με τις κεντρικές κυβερνήσεις και τα κράτη- τις αλλαγές στην πράξη.

«Μια πόλη μπορεί να αξιοποιήσει τα εργαλεία των σεναρίων και της προοπτικής διερεύνησης (foresight) με δύο διαφορετικούς τρόπους: ο ένας είναι η επεξεργασία σχεδίου για την επόμενη δεκαετία, τόσο σε ό,τι αφορά τη δημιουργία υποδομών και το μοντέλο της ανάπτυξης, όσο και παρεμβάσεις και δράσεις, που δεν απαιτούν χρήματα για να υλοποιηθούν. Ο δεύτερος είναι πιο άμεσος. Καταρτίζοντας σενάρια με διαφορετικές εκδοχές για το μέλλον, δημιουργείται ένας τρόπος σκέψης που δεν είναι μονότονος και μονολιθικός, υποσυνείδητα αλλάζει ο τρόπος που σκεφτόμαστε και λειτουργούμε σήμερα και αυτό είναι χρήσιμο, γιατί μπορεί να δημιουργήσει καλύτερη προοπτική για το μέλλον» λέει.

Τέσσερα ...δέντρα για τέσσερα σενάρια

Με αυτό το σκεπτικό, η ερευνητική ομάδα ανέπτυξε τέσσερα εναλλακτικά σενάρια για κάθε πόλη, τα οποία έχουν ήδη παραδοθεί στον δήμο Θεσσαλονίκης και λαμβάνουν υπόψη δύο σημαντικές αβεβαιότητες: η μία έχει να κάνει με το κατά πόσο οι κοινωνίες θα είναι ανοιχτές ή κλειστές (χωρίς αποκλεισμούς ή με αποκλεισμούς πληθυσμιακών ομάδων) και κατά πόσο η οικονομία θα μετασχηματιστεί, με τη δημιουργία νέων οικονομικών μοντέλων ή θα παραμείνει προσηλωμένη στις αρχές της παραδοσιακής επιχειρηματικότητας.

Στη βάση αυτή, ετοιμάστηκαν τέσσερα εναλλακτικά σενάρια για το 2040, τα οποία φέρουν τα ονόματα ισάριθμων δέντρων: το πρώτο ονομάζεται "πεύκο" (γιγάντια ανάπτυξη, βαθιές ρίζες, αλλά κλαδιά ευάλωτα στη θραύση από ανέμους αλλαγής), το δεύτερο "μπαμπού" (πολλές, εύκαμπτες μονάδες, που συνδέονται με επιθετικές, "διερευνητικές" ρίζες), το τρίτο "βελανιδιά" (βαθιά, εκταταμένη ρίζα, ευάλωτη σε θραύσεις από ανέμους αλλαγής) και το τέταρτο "φοινικιά" (ρηχές ρίζες, αλλά λυγίζει και ανταποκρίνεται στους ανέμους της αλλαγής).

Τα τέσσερα σενάρια με ηρωίδα την πρόσφυγα Αμίνα, για το πώς θα ενδέχεται να έχει εξελιχθεί η πόλη της Θεσσαλονίκης μέχρι το 2040, είναι διαθέσιμα εδώ. 

Πηγή: ΑΠΕ-ΜΠΕ 

ΚΟΡΩΝΟΪΟΣ: Live updates - Τι πρέπει να ξέρουμε για τον κορωνοϊό- Συνεχής ενημέρωση εδώ