Τι είναι οι Χώροι Εποπτευόμενης Χρήσης που έρχονται στην Αθήνα

Θέμα χρόνου είναι η λειτουργία Χώρων Εποπτευόμενης Χρήσης (ΧΕΧ) στην Αθήνα και σε άλλες πόλεις, καθώς ψηφίζεται σήμερα το βράδυ στη Βουλή η σχετική ρύθμιση. Νομοθετική πρόβλεψη για τη λειτουργία τέτοιων χώρων υπήρχε ήδη από τον Μάρτιο του 2019, με τη στήριξη ΣΥΡΙΖΑ, Νέας Δημοκρατίας και Κινήματος Αλλαγής. Το νέο που φέρνει αυτή η ρύθμιση είναι ότι δυνατότητα λειτουργίας ΧΕΧ θα έχουν πλέον και οι δήμοι και οι περιφέρειες, καθώς και ότι θα μπορούν να λειτουργούν και κινητές μονάδες. Με τη ρύθμιση (άρθρο 189 στο νόμο για τη Γενική Γραμματεία Πολιτικής Προστασίας και διάφορες άλλες ρυθμίσεις) διαφώνησε το ΚΚΕ, το οποίο έχει πάγια θέση υπέρ των «στεγνών» προγραμμάτων, με τον ειδικό αγορητή του κόμματος, Μανώλη Συντηχάκη, να λέει ότι οι ΧΕΧ αποτελούν «χώρους εποπτευόμενου θανάτου». Διαφωνία υπήρξε και από τη βουλευτή της ΝΔ, Μαριέττα Γιαννάκου, η οποία υποστήριξε ότι δεν υπάρχουν ακόμα ασφαλή συμπεράσματα σε χώρες όπου ήδη εφαρμόζεται το σύστημα των εποπτευόμενων χώρων χρήσης, ενώ χαρακτήρισε τη ρύθμιση «ιδεολογικά επικίνδυνη».

«Η διάταξη που προβλέπει τη δημιουργία εποπτευόμενων χώρων για χρήση ναρκωτικών ουσιών και από τους ΟΤΑ, αντιμετωπίζει ένα ανθρωπιστικό ζήτημα προστατεύοντας τόσο τους χρήστες από μολυσματικές ασθένειες, όσο και τη δημόσια υγεία», απάντησε ο υπουργός Προστασίας του Πολίτη, Μιχάλης Χρυσοχοΐδης. Την κυβέρνηση συνεχάρη ο αρμόδιος τομεάρχης του Κινήματος Αλλαγής, Γιώργος Καμίνης, επειδή, όπως δήλωσε, «έχει αυτό το θάρρος και φέρνει ως διάταξη το αυτονόητο». Ο ΣΥΡΙΖΑ, σύμφωνα με πληροφορίες, θα δηλώσει «παρών», θεωρώντας ότι ο τρόπος που έρχεται η ρύθμιση, με άρθρο σε άλλο σχέδιο νόμου, είναι αποσπασματικός.

Έτοιμος ο δήμος της Αθήνας, λέει ο Κ. Μπακογιάννης

Απόλυτα θετικά υποδέχθηκε τη ρύθμιση ο Κώστας Μπακογιάννης. Ο δήμαρχος της Αθήνας μίλησε για μια πρόταση «που είμαστε έτοιμοι να τη στηρίξουμε όχι στα λόγια αλλά στην πράξη». Σύμφωνα με τον κ. Μπακογιάννη, ο δήμος έχει ήδη εξασφαλίσει τη χρηματοδότηση για να δημιουργήσει τις δικές του κινητές μονάδες, σε συνεργασία με το υπουργείο Υγείας, τον ΟΚΑΝΑ, το ΚΕΘΕΑ, το 18 ΑΝΩ.

Τι είναι οι Χώροι Εποπτευόμενης Χρήσης και η εμπειρία του «Οδυσσέα»

Ο νόμος που ψηφίστηκε αναφέρει επί λέξει: «Σκοπός της λειτουργίας των ΧΕΧ είναι η προαγωγή της υγείας των ενεργών χρηστών, η προστασία της δημόσιας υγείας, η μείωση του επιπολασμού των μολυσματικών ασθενειών στον πληθυσμό των εξαρτημένων, η πρόληψη και η έγκαιρη παρέμβαση για την αντιμετώπιση της υπερδοσολογίας, η μείωση της δημόσιας όχλησης, η κινητοποίηση των χρηστών και η προετοιμασία τους για ένταξη σε προγράμματα θεραπείας». Με δυο λόγια, πρόκειται για χώρους με εξειδικευμένους γιατρούς, όπου θα προσέρχονται οι χρήστες έχοντας οι ίδιοι την ουσία μαζί τους, και θα μπορούν να κάνουν χρήση σε ελεγχόμενο περιβάλλον, με καθαρές σύριγγες και γιατρό για να τους βοηθήσει σε ενδεχόμενο overdose.

Στην Αθήνα λειτούργησε πιλοτικά από τον ΟΚΑΝΑ τέτοιος χώρος το 2013, με την ονομασία «Οδυσσέας», στην οδό Καποδιστρίου, για 10 περίπου μήνες. Στο διάστημα αυτό οι επισκέψεις ξεπέρασαν τις 1.300 ενώ αντιμετωπίστηκαν και πάνω από 100 περιστατικά υπερδοσολογίας. Για την ιστορία, το πρόγραμμα είχε παρουσιάσει τηλεοπτική εκπομπή του ALPHA, με θετική διάθεση, όχι επικριτικά, όμως, καθώς απουσίαζε το νομοθετικό πλαίσιο, είδε την εκπομπή ένας εισαγγελέας ο οποίος παρενέβη και ο «Οδυσσέας» έκλεισε. Χώροι εποπτευόμενης χρήσης λειτουργούν σε Ελβετία, Ολλανδία, Γερμανία, Ισπανία, Νορβηγία, Καναδά, Πορτογαλία, Γαλλία, Αυστρία, Αυστραλία και Λουξεμβούργο και άμεσα θα γίνουν και στη Νέα Υόρκη. 

«Είναι σαφές ότι τέτοιοι χώροι θα συνεισφέρουν στη μείωση της βλάβης», λέει ο Κωνσταντίνος Κοκκώλης, ψυχίατρος και αναπληρωτής διευθυντής Εφαρμογής Προγραμμάτων του ΟΚΑΝΑ. «Εκτός των άλλων, θα εμποδίσουν την ορατή χρήση, καθώς υπάρχουν πιάτσες όπου γίνεται χρήση δημόσια, ενώ την ίδια ώρα κινούνται πολλοί άνθρωποι, περαστικοί, όπως έξω από το Πνευματικό Κέντρο του Δήμου Αθηναίων. Οι δε κινητές μονάδες, οι οποίες θα πηγαίνουν στις πιάτσες, θα εξυπηρετήσουν χρήστες που για διάφορους λόγους δεν μετακινούνται εύκολα».

Μακριά από εμάς κι όπου θέλει ας είναι

Το 85% της παγκόσμιας παραγωγής ηρωίνης γίνεται στο Αφγανιστάν. Το υπόλοιπο σε Μεξικό, Καμπότζη, Λάος κ.λπ., που όμως «εξυπηρετούν» τις αγορές της Αμερικής και της Ασίας. Όλο αυτό το 85% έρχεται στην Ευρώπη, από θάλασσα και οδικώς, από τρεις δρόμους: Από τη Ρωσία, τα Βαλκάνια και την Ελλάδα. «Αυτά τα γνωρίζουμε από τις κατασχέσεις μεγάλων ποσοτήτων που γίνονται κατά καιρούς, είτε σε πλοία είτε στα τελωνεία», σημειώνει ο κ. Κοκκώλης. Ένα μέρος της ηρωίνης που θα περάσει από την Ελλάδα θα μείνει εδώ, για τις ανάγκες της ελληνικής αγοράς. Όπως λέει ο κ. Κοκκώλης, ο οποίος εργάζεται στον ΟΚΑΝΑ 20 χρόνια, τη διασπορά αναλαμβάνουν τα λεγόμενα βαποράκια, χρήστες και οι ίδιοι στη συντριπτική τους πλειοψηφία.

Η διακίνηση γίνεται σε μεγάλο βαθμό door to door, σε σπίτια, όπου το πάρε δώσε δεν φαίνεται και έτσι δεν παραπονιέται κανείς, υπάρχουν όμως και οι ανάγκες των χρηστών που είτε είναι άστεγοι, είτε μένουν με τους γονείς τους, είτε δεν έχουν την άνεση της χρήσης στο σπίτι. Έτσι, στη δημόσια διακίνηση, οι πιάτσες δημιουργούνται με κάποια κριτήρια. Εκεί που θα έχουν τη λιγότερη παρενόχληση, κεντρικά για εύκολη πρόσβαση, σε πάρκα, πλατείες, κεντρικούς δρόμους, πολλές φορές και κοντά σε θεραπευτικά προγράμματα. Θυμήθηκα που έβλεπα στην τηλεόραση τις προάλλες, στις ειδήσεις, μια διαμαρτυρία κατοίκων στη Θεσσαλονίκη που είχαν πιάτσα κάτω από τα σπίτια τους - «τους πετάω κουβάδες με νερό και πάλι δεν φεύγουν», έλεγε ένας. «Πρέπει να καταλάβουμε ότι τα ναρκωτικά είναι ένα θέμα που μας αφορά όλους. Ο ίδιος που σου λέει φύγε, ή απαιτεί την απομάκρυνση μιας δομής, αν αρρωστήσει το παιδί του θα παρακαλάει για να το βάλει γρήγορα στο πρόγραμμα», λέει ο κ. Κοκκώλης. Κι αν από τον κάθε κάτοικο δεν έχει κανείς την απαίτηση δίπλα στο «φύγε» να βάλει και μια πρόταση για το πού να πάει αφού φύγει, γιατί δεν είναι η δουλειά του αυτή, θα περίμενε κανείς οι φορείς να έχουν άλλη συμπεριφορά. Όμως, στο παράδειγμα του κλεισίματος του ΟΚΑΝΑ στην Τρούμπα το 2011, όπου ήταν υπεύθυνος ο Κ. Κοκκώλης, εκτός από κατοίκους διαμαρτυρήθηκαν η εκκλησία, ο δικηγορικός σύλλογος του Πειραιά, ακόμη και ο Ιατρικός Σύλλογος της πόλης. Περίπτωση που, φυσικά, δεν είναι η μοναδική.

Χρήστες, ψυχικά ασθενείς, φορείς λοιμώξεων απαγορεύονται σε ξενώνες αστέγων

Με είχε πιάσει το φανάρι στη γωνία Αριστοτέλους και Χαλκοκονδύλη κι έπεσε το μάτι μου σε μια γυναίκα, πάνω από 50, όρθια και σκυμμένη τέρμα κάτω, να πηγαίνει δεξιά αριστερά προσπαθώντας να ισορροπήσει, με το παντελόνι κατεβασμένο μέχρι τους αστράγαλους. Έδειχνε άστεγη, ενώ οι χρήστες αποτελούν περίπου τον μισό πληθυσμό των αστέγων στην Αθήνα - είναι και αυτό μια «βλάβη». Παρ’ όλα αυτά, σχεδόν κανένας ξενώνας δεν δέχεται εξαρτημένους από ουσίες ή αλκοόλ, αλλά ούτε και ανθρώπους με ψυχώσεις, με ηπατίτιδα, με HIV. Εξαίρεση αποτελούν τα τρία υπνωτήρια του Ομίλου για την Unesco Πειραιώς και Νήσων, δύο στον Πειραιά και ένα στη Νίκαια. «Κάνουμε επιλογή στις ασθένειες, αυτό είναι ρατσισμός, πρέπει να είμαστε πιο ευέλικτοι, έχουμε καθήκον να μην αφήσουμε κανέναν να πεθάνει από το κρύο ή από τη ζέστη», λέει ο πρόεδρος του Ομίλου, Γιάννης Μαρωνίτης.

Τα υπνωτήρια αυτά είναι πλήρη και έχουν λίστα αναμονής, περίπου 20-30 ανθρώπους ανάλογα με την περίοδο. Εκτός του ύπνου, έχουν φαγητό, μπάνιο, καθαρά ρούχα, ιατρείο, φαρμακείο και στόχος είναι η επιστροφή τους στην κανονικότητα. Χρήστες και αλκοολικοί είναι περίπου το 5 με 10%. «Κάθε μία δομή έχει θεραπευτές με εμπειρία στις εξαρτήσεις και ο ωφελούμενος θα πρέπει να έχει ή να δείξει τη διάθεση να ενταχθεί σε κάποιο πρόγραμμα, είτε στεγνό είτε όχι. Το ότι η πόρτα του υπνωτηρίου είναι ανοιχτή και σε χρήστες, δεν σημαίνει ότι δεν υπάρχουν κανόνες, καθώς απαγορεύονται αυστηρά τόσο η χρήση όσο και η διακίνηση», σημειώνει ο κ. Μαρωνίτης. Τη δημιουργία ξενώνα για άστεγους χρήστες έχει δρομολογήσει και ο ΟΚΑΝΑ.

Κάποια παραδείγματα από άλλες ευρωπαϊκές χώρες

Οι δημιουργία χώρων σαν τους ΧΕΧ μπορούν να μειώσουν τη βλάβη, δεν μπορούν, όμως, να καταπολεμήσουν το εμπόριο, λέει ο κ. Κοκκώλης. Και για τις δύο αυτές πτυχές έχουν γίνει διάφορες παρεμβάσεις παγκοσμίως. Στη Δανία, στην περιοχή Κριστιάνα στην πρωτεύουσα Κοπεγχάγη, οι χρήστες μπορούν να κάνουν χρήση ελεύθερα, χωρίς το φόβο της αστυνομίας. Ο κ. Κοκκώλης λέει ότι ναι μεν έτσι δημιουργείται ένα γκέτο, από την άλλη όμως άλλες περιοχές της πόλης δεν παρουσιάζουν προβλήματα που σχετίζονται με τη χρήση, ενώ και οι εκπρόσωποι του κράτους, έχοντας πρόσβαση στην Κριστιάνα, μπορούν αφενός να προσελκύουν ανθρώπους για να μπουν σε προγράμματα, αφετέρου έχουν γνώση του τι κυκλοφορεί στην πιάτσα, για παράδειγμα ποια είναι τα ποσοστά νοθείας, τι έχει μέσα ένα καινούργιο χάπι που θα εμφανιστεί κ.λπ.

Στην Ελλάδα, στο τέλος Δεκεμβρίου του 2019 στα προγράμματα υποκατάστασης του ΟΚΑΝΑ ήταν ενταγμένα 8.002 άτομα, από τα οποία τα 3.464 στην Αθήνα και τα 1.697 στη Θεσσαλονίκη. Ο κ. Κοκκώλης λέει ότι αυτά τα προγράμματα έχουν πολύ μεγάλη επιτυχία, καθώς μόνο ένα 25% κάνει παράλληλη χρήση ηρωίνης. Σημειώνει ακόμη ότι για τέτοιες περιπτώσεις, δηλαδή για άτομα που απέτυχαν σε προγράμματα υποκατάστατων, ένα τεκμηριωμένα αποτελεσματικό πρόγραμμα εφαρμόζουν η Ελβετία, η Αγγλία και η Ολλανδία, όπου το ίδιο το κράτος χορηγεί ηρωίνη, σε συνδυασμό με μεθαδόνη, σε συνθήκες αντίστοιχες με τους χώρους εποπτευόμενους χρήσης.

Τελικά, το θέμα των ουσιών θα μπορούσε να εκλείψει οριστικά; Γνώμη του ψυχιάτρου κ. Κοκκώλη είναι ότι γενικώς θα πρέπει να προσεγγίζουμε το θέμα επιστημονικά και ρεαλιστικά και όχι δογματικά ή αποσπασματικά. Και ότι «αν ο άνθρωπος θέλει να κάνει χρήση κάποιας ουσίας για να φτιαχτεί, θα βρει τρόπο να το κάνει και, ενδεχομένως, είναι και δικαίωμά του, εφόσον δεν βλάπτει με τη συμπεριφορά αυτή κάποιον άλλον άνθρωπο».