Βιβλίο Βιολογίας της Γ’ Λυκείου παραπληροφορεί για το AIDS

Τυχαίνει πότε πότε σε καμιά παρέα να ακουστεί κάποια μπαρούφα κι αυτός που την είπε να δικαιολογηθεί λέγοντας «μα το άκουσα στην τηλεόραση». Φανταστείτε κάτι που γράφεται σε σχολικό βιβλίο και μάλιστα της Γ’ Λυκείου, με ύλη που περιλαμβάνεται στις πανελλήνιες. Όποιος μαθητής το διδαχθεί, θα ορκίζεται στο Θεό ότι είναι αλήθεια. Κι όμως, το εγχειρίδιο της Βιολογίας Γενικής Παιδείας της Γ’ Λυκείου αναφέρεται στη λοίμωξη HIV/AIDS με όρους της δεκαετίας του ’80, παραπληροφορώντας ουσιαστικά τους μαθητές.

Το θέμα ανέδειξε το Κέντρο Ζωής, μη κυβερνητική, μη κερδοσκοπική οργάνωση, η οποία από το 1991 δουλεύει για την εκπαίδευση και την ενημέρωση του κοινού για τον HIV ή/και το AIDS, με διαδοχικές επιστολές του στο Ινστιτούτο Εκπαιδευτικής Πολιτικής και το υπουργείο Παιδείας, κάνοντας λόγο για επιστημονικά ανακριβής και κοινωνικά αναχρονιστικές περιγραφές. Μάλιστα, πρόκειται για ένα βιβλίο που διδάσκεται εδώ και χρόνια στους μαθητές της Γ’ Λυκείου και παρακάτω θα δείτε τα επίμαχα σημεία, με σχόλια του διευθυντή του Κέντρου Ζωής, Κώστα Χατζημωράκη.  

Σελίδα 47, παράγραφος 1η: «Το AIDS είναι μία από τις σοβαρότερες ασθένειες της εποχής μας» και «Η εξάπλωση της ασθένειας σε όλες τις χώρες του κόσμου έχει πάρει εκρηκτικές διαστάσεις και αποτελεί έναν από τους μεγαλύτερους κινδύνους για την παγκόσμια υγεία»

Από το 1995-96, με την ευρεία διάθεση της συνδυαστικής αντιρετροϊκής αγωγής, η λοίμωξη HIV/AIDS έχει μετατραπεί σε ένα χρόνιο αλλά μη θανατηφόρο νόσημα. Εφόσον ένας άνθρωπος λαμβάνει ορθά την αγωγή του και έχει την κατάλληλη ιατρική παρακολούθηση, το προσδόκιμο ζωής του είναι το ίδιο ή σχεδόν το ίδιο με αυτό του γενικού πληθυσμού. Επίσης, οι νέες μεταδόσεις του HIV και οι θάνατοι εξαιτίας του AIDS μειώνονται σταθερά τις τελευταίες δύο δεκαετίες παγκοσμίως και με πολύ μεγαλύτερο ρυθμό στις δυτικές χώρες.  Το HIV/AIDS παραμένει, ωστόσο, 2η αιτία θανάτου σε πολλές αφρικανικές χώρες. Στην Ελλάδα, το 2016 (πιο πρόσφατα δεδομένα Ελληνικής Στατιστικής Υπηρεσίας), σημειώθηκαν 51 θάνατοι εξαιτίας του AIDS. Συγκριτικά, 44.164 θάνατοι το ίδιο έτος οφείλονταν σε καρδιαγγειακά νοσήματα, 30.673 σε νεοπλασματικές ασθένειες, 3.018 σε ατυχήματα, 484 σε αυτοκτονίες και 87 σε ανθρωποκτονίες.

Σελίδα 47, παράγραφος 3η: «Ο ιός μπορεί να μεταδοθεί με τη μετάγγιση αίματος» και «Δεν αποκλείεται μετάδοση του ιού και κατά τον τοκετό, από τη μητέρα – φορέα προς το νεογνό»

Στην Ελλάδα, το τελευταίο περιστατικό μετάδοσης του HIV μέσω μετάγγισης αίματος ή παραγώγων αίματος σημειώθηκε το 2006. Έκτοτε, εφαρμόζονται εργαστηριακές μέθοδοι ελέγχου που καθιστούν την πιθανότητα μετάδοσης μέσω του μεταγγιζόμενου αίματος, των λοιπών παραγώγων αίματος και των προς μεταμόσχευση οργάνων σχεδόν μηδαμινή (αμερικανική έρευνα έχει εκτιμήσει την πιθανότητα αυτή σε 1 προς 1.467.000). Ως προς την εγκυμοσύνη και τον τοκετό οροθετικών γυναικών, τα μέτρα προφύλαξης που λαμβάνονται πλέον καθιστούν την πιθανότητα μετάδοσης του ιού στο νεογνό μικρότερη του 1%. Τα περιστατικά κάθετης μετάδοσης του HIV στην Ελλάδα είναι, εδώ και χρόνια, ελάχιστα (0 έως 2 τον χρόνο) και όλα αφορούν σε γυναίκες που δεν είχαν την κατάλληλη ιατρική υποστήριξη.

Σελίδα 48, παράγραφος 2η: «Η διάγνωση της νόσου […] είναι δυνατό να γίνει μετά την παρέλευση 6 εβδομάδων έως 6 μηνών από την εισβολή του ιού στον οργανισμό»

Τα τεστ ELISA 4ης γενιάς που χρησιμοποιούνται πλέον συνηθέστερα για την ανίχνευση του HIV μπορούν να εντοπίσουν τον ιό στο αίμα 2 έως 4 εβδομάδες μετά τη μετάδοση. Οι δοκιμασίες ταχείας ανίχνευσης (rapid tests), που επίσης χρησιμοποιούνται συχνά, εντοπίζουν τον ιό στο αίμα 6 έως 8 εβδομάδες μετά τη μετάδοση.

Σελίδα 49, παράγραφος 2η: «Με την πάροδο του χρόνου τα συμπτώματα αυτά γίνονται εντονότερα και το άτομο οδηγείται τελικά στο θάνατο» και Σελίδα 49, παράγραφος 3η: «Δυστυχώς, μέχρι σήμερα, η επιστήμη δε διαθέτει κατάλληλα και αποτελεσματικά μέσα αντιμετώπισης του ΗIV»

Από το 1995 και εξής, με την καθιέρωση της συνδυαστικής αντιρετροϊκής αγωγής ως θεραπείας εκλογής για τη λοίμωξη HIV και την έκτοτε διαρκή εξέλιξη των αντιρετροϊκών φαρμάκων, η λοίμωξη HIV/AIDS θεωρείται, εδώ και δύο δεκαετίες περίπου, μία χρόνια μεν, αλλά μη θανατηφόρα νόσος. Το προσδόκιμο ζωής του οροθετικού πληθυσμού είναι το ίδιο ή σχεδόν το ίδιο με αυτό του υπόλοιπου πληθυσμού και οι θάνατοι εξαιτίας του AIDS είναι κάτι σπάνιο (40-50 ετησίως στην Ελλάδα την τελευταία δεκαετία).

Σελίδα 49, παράγραφος 4η: «Υπάρχουν φάρμακα, όπως το ΑΖΤ και το DCC, […] έχουν σοβαρές παρενέργειες» και «η φαρμακευτική αντιμετώπιση ευκαιριακών λοιμώξεων από παθογόνους μικροοργανισμούς έχει επιμηκύνει αρκετά το χρόνο επιβίωσης των ασθενών με AIDS»

Τα AZT και DCC ήταν δύο από τα κυριότερα αντιρετροϊκά φάρμακα που χρησιμοποιούνταν στα μέσα προς τέλη της δεκαετίας του ’80 και είχαν όντως σοβαρές παρενέργειες και περιορισμένη αποτελεσματικότητα. Έκτοτε, έχουν κατασκευαστεί πολλές νέες κλάσεις πολύ πιο αποτελεσματικών και με περιορισμένες παρενέργειες αντιρετροϊκών φαρμάκων. Τα AZT και DCC χρησιμοποιούνται, εδώ και πάνω από δύο δεκαετίες, εξαιρετικά σπάνια. Χάρη στα σύγχρονα αντιρετροϊκά φάρμακα, το προσδόκιμο ζωής των ανθρώπων που ζουν με HIV είναι πια το ίδιο ή σχεδόν το ίδιο με αυτό του υπόλοιπου πληθυσμού.

Δύο ερωτήματα προς τον Κωστή Χατζημωράκη

Πότε γράφτηκε το βιβλίο;

Το πότε ακριβώς γράφτηκε το συγκεκριμένο βιβλίο (και το συγκεκριμένο κεφάλαιο για τον HIV) δεν είναι εύκολο να απαντηθεί (το οποίο είναι ένα θέμα από μόνο του). Και αυτό διότι της αρχικής έκδοσης έπονται διάφορες επανεκδόσεις, το περιεχόμενο των οποίων όμως συνήθως δε διαφέρει από αυτό της αρχικής ή γίνεται κάποια συρραφή παλιότερων και νεότερων κειμένων. Με βάση το ISBN της τρέχουσας έκδοσης (978-960-06-2346-8), το βιβλίο εκδόθηκε το 2012. Ωστόσο, αυτό δεν σημαίνει ότι τότε γράφτηκε το περιεχόμενο του βιβλίου. Απλά έγινε επανέκδοση το 2012, χωρίς αλλαγές όμως επί του περιεχομένου. Το πιο ασφαλές κριτήριο είναι να δούμε τις βιβλιογραφικές πηγές. Εκεί θα δούμε ότι εκτείνονται από το 1965 (η παλαιότερη) έως το 2002 (η νεότερη). Οι πιο πρόσφατες βιβλιογραφικές αναφορές σχετικά με το HIV/AIDS, όπως και τα επιδημιολογικά δεδομένα που αναφέρονται, είναι του 2001. Άρα, το συγκεκριμένο κεφάλαιο θα πρέπει να γράφτηκε μέσα στο 2002. Βέβαια, ακόμη και για τότε οι πληροφορίες που δίνονται είναι ανακριβείς και παρωχημένες. Η συνδυαστική αντιρετροϊκή θεραπεία υπάρχει ήδη από το 1995 και έως το 2001 είχε σίγουρα φανεί η αποτελεσματικότητά της.

Εν ολίγοις, αυτά που διδάσκονται (και με βάση τα οποία αξιολογούνται στις πανελλήνιες εξετάσεις) το σχολικό έτος 2019-20 οι μαθητές/ριες της Γ’ Λυκείου στην Ελλάδα είναι γραμμένα το 2002 και απηχούν την κατάσταση της περιόδου 1985-94. Όπως καταλαβαίνετε, το ζήτημα με τον HIV/AIDS που αναδείξαμε ως Κέντρο Ζωής άπτεται -εν μέρει- ενός συνολικότερου προβληματικού τρόπου έκδοσης των σχολικών εγχειριδίων.

Πώς είναι δυνατόν ένα βιβλίο που διδάσκεται στη Γ’ Λυκείου να έχει τέτοιες επιστημονικές ανακρίβειες;

Θα επεσήμαινα δύο παράγοντες. Ο πρώτος αφορά συνολικά στον ιδιαίτερα δύσκαμπτο τρόπο με τον οποίο σχεδιάζονται και συντάσσονται τα σχολικά εγχειρίδια στη χώρα μας, ο οποίος θέτει πάρα πολλά εμπόδια στην έγκαιρη ανανέωσή τους με βάση τις σύγχρονες εξελίξεις στο κάθε επιμέρους γνωστικό αντικείμενο αλλά και στην παιδαγωγική επιστήμη. Αυτό το πρόβλημα είναι βέβαια πολύ περισσότερο έκδηλο στις βιολογικές επιστήμες, οι οποίες εξελίσσονται ταχύτατα στην εποχή μας.

Ο δεύτερος παράγοντας αφορά στην πολύ κακή σχέση που παρουσιάζει η ελληνική εκπαίδευση (αλλά και η ελληνική κοινωνικά γενικότερα) με τη σεξουαλικότητα στις διάφορες εκφάνσεις της, κομμάτι της οποίας είναι και η σεξουαλική υγεία. Αν και γνωρίζουμε από έρευνες ότι, έως τα 18 τους έτη, τα 2/3 των μαθητών/ριών στην Ελλάδα έχουν σεξουαλικές επαφές, το ελληνικό σχολείο δεν έχει βρει ακόμη τον τρόπο να μιλήσει, να προβληματίσει και να ενημερώσει τα παιδιά για ζητήματα σεξουαλικότητας. Και όταν μιλάμε για σεξουαλικότητα δεν εννοούμε βέβαια μόνο το σεξ και τα σεξουαλικώς μεταδιδόμενα νοσήματα, τη χρήση του προφυλακτικού ή την αντισύλληψη. Εννοούμε και το πώς τα παιδιά και οι νέοι και νέες θα μάθουν να σχηματίζουν δεσμούς, φιλικούς και ερωτικούς, με όρους ασφάλειας και εμπιστοσύνης, αγάπης και εκτίμησης, αποδοχής της διαφορετικότητας και σεβασμού των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, χωρίς να δέχονται ή να ασκούν βία, εξαναγκασμό και διακρίσεις. Δυστυχώς, έως και σήμερα, η ελληνική εκπαίδευση δεν έχει ενδιαφερθεί ή δεν έχει τολμήσει να αγγίξει τα ζητήματα αυτά. Υπό αυτήν την έννοια, δεν μας προκαλεί και τόσο μεγάλη εντύπωση που έχει ξεμείνει στο βιβλίο της βιολογίας ένα κείμενο για το HIV/AIDS (το μοναδικό σημείο σε όλα τα σχολικά εγχειρίδια όπου γίνεται μια σχετικά εκτενής αναφορά στο θέμα) που απηχεί τη δεκαετία του ’80.

Και ένα ερώτημα προς τον ψυχολόγο του Κέντρου Ζωής, Απόστολο Πελτέκη

Πότε εντοπίσατε το θέμα και ποιες κινήσεις κάνατε; Τι ζητάτε από το υπουργείο Παιδείας;

Εντοπίσαμε το θέμα στις αρχές καλοκαιριού του 2019, την περίοδο που προετοιμάζαμε το πρόγραμμα του Κέντρου Ζωής για την ενημέρωση μαθητών/ριών της Β’ και Γ’ τάξης Λυκείου για τη λοίμωξη HIV/AIDS με πανελλήνια άδεια από το αρμόδιο τμήμα του Υπουργείου Παιδείας. Ψάξαμε όλα τα σχολικά εγχειρίδια για αναφορές στο HIV/AIDS (δεν ήταν και πολλά…), συγκεντρώσαμε τα επίμαχα σημεία και συντάξαμε, τον περασμένο Σεπτέμβριο, μια επιστολή προς την κ. Νίκη Κεραμέως, η οποία είχε αναλάβει την πολιτική ηγεσία του Υπουργείου Παιδείας λίγους μήνες πριν, θέτοντας υπ’ όψιν της το ζήτημα. Παράλληλα, κάναμε την ίδια περίοδο μια σχετική προφορική ανακοίνωση στην 7η Πανελλήνια Συνάντηση «AIDS & Ηπατίτιδες», η οποία ομολογουμένως προκάλεσε μεγάλη εντύπωση στο κοινό. Στη συνέχεια, τον περασμένο Νοέμβριο, η επιστολή του Κέντρου Ζωής διαβιβάστηκε από το Υ.ΠΑΙ.Θ. στο Ινστιτούτο Εκπαιδευτικής Πολιτικής, τον αρμόδιο γνωμοδοτικό και εισηγητικό φορέα για τα σχολικά βιβλία, και πριν μερικές ημέρες, στις 6 Δεκεμβρίου, λάβαμε την εξής απάντησή του: «Όσον αφορά στις ειδικότερες παρατηρήσεις / προτάσεις σχετικά με αναφορές για τον HIV/AIDS στο βιβλίο της Βιολογίας (Παράγραφος 1.3.4) της Γενικής Παιδείας της Γ΄ Λυκείου, εκ των οποίων κάποιες εξ αυτών θεωρούνται παρωχημένες, θα συνεκτιμηθούν σε μελλοντικό επανασχεδιασμό των Προγραμμάτων Σπουδών και στην εκπόνηση των αντίστοιχων σχολικών εγχειριδίων».

Η απάντηση αυτή δεν μας κάλυψε, καθώς παραπέμπει το ζήτημα σε έναν μελλοντικό επανασχεδιασμό των σχολικών εγχειριδίων που είναι άγνωστο το πότε και πώς θα πραγματοποιηθεί. Έτσι, συντάξαμε πριν λίγες ημέρες και δεύτερη επιστολή προς την κα Υπουργό, με την οποία προτείνουμε:

(α) να εξαιρεθεί η επίμαχη ενότητα από την εξεταστέα ύλη των πανελληνίων εξετάσεων του σχολικού έτους 2019-20 και έως ότου αυτή αναθεωρηθεί, προκειμένου οι μαθητές/ριες να μην αναγκάζονται να μαθαίνουν ανακριβείς πληροφορίες για ένα ιδιαίτερα σημαντικό ζήτημα ατομικής και δημόσιας υγείας και να αναπαράγουν εσφαλμένα αρνητικά στερεότυπα για τους ανθρώπους που ζουν με HIV, και

(β) να συνταχθεί από τα αρμόδια όργανα του Υπουργείου ένας έγκυρος οδηγός για τους εκπαιδευτικούς της δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης που διδάσκουν το μάθημα της Βιολογίας Γενικής Παιδείας στη Γ’ τάξη του Λυκείου, ειδικά για τη λοίμωξη HIV/AIDS, ο οποίος να αντικαταστήσει την παρούσα διδακτική ενότητα, έως ότου αυτή αναθεωρηθεί.

Επιπλέον, εκφράσαμε στην κυρία Κεραμέως την εκτίμησή μας πως είναι ώριμες οι συνθήκες ώστε το Υπουργείο να επανεξετάσει συνολικά την πολιτική του ως προς την προαγωγή της σεξουαλικής και αναπαραγωγικής υγείας στο σχολικό πλαίσιο, η οποία παραμένει έως σήμερα εξαιρετικά αποσπασματική και υποβαθμισμένη. Στα δημόσια εκπαιδευτικά συστήματα των περισσότερων ευρωπαϊκών χωρών εφαρμόζονται εδώ και πολλά χρόνια προγράμματα σεξουαλικής αγωγής, τα οποία μπορούν να αξιολογηθούν και να αξιοποιηθούν και στην ελληνική εκπαίδευση. Εξάλλου, η χώρα μας δεσμεύεται και από διεθνείς συμβάσεις (π.χ. Ατζέντα 2030 για τη Βιώσιμη Ανάπτυξη, Πλατφόρμα Δράσης του Πεκίνου, Διεθνής Σύμβαση για τα Δικαιώματα του Παιδιού), οι οποίες προτάσσουν την ολιστική, συμπεριληπτική, ηλικιακά κατάλληλη και θεμελιωμένη στα σύγχρονα επιστημονικά δεδομένα και στα ανθρώπινα δικαιώματα σεξουαλική διαπαιδαγώγηση ως έναν από τους πλέον αποτελεσματικούς τρόπους για την προαγωγή της σεξουαλικής και αναπαραγωγικής υγείας και της κοινωνικής δικαιοσύνης. Ως οργανισμός που επί τρεις σχεδόν δεκαετίες υποστηρίζει ανθρώπους που ζουν με HIV και υλοποιεί δράσεις ενημέρωσης και ευαισθητοποίησης του κόσμου γύρω από ζητήματα σεξουαλικότητας και σεξουαλικής υγείας, είμαστε ιδιαίτερα πρόθυμοι να συμβάλλουμε σε έναν ευρύ κοινωνικό διάλογο γύρω από τους όρους υπό τους οποίους θα μπορούσε η σεξουαλική αγωγή να ενταχθεί στην ελληνική τυπική εκπαίδευση.

Περισσότερες πληροφορίες για τις δράσεις του Κέντρου Ζωής μπορείτε να δείτε εδώ: www.kentrozois.gr