To Scrabble στα σχολεία ως εργαλείο εκμάθησης ελληνικών

Το μάθημα γίνεται παιχνίδι ή το παιχνίδι γίνεται μάθημα; Ένα επιτραπέζιο μπορεί να είναι η απάντηση στη γλωσσική ένδεια; Θα γίνουν οι μαθητές λιγότερο ανορθόγραφοι; Τα ερωτήματα τίθενται στον πρόεδρο του Κέντρου Ελληνικής Γλώσσας (ΚΕΓ), καθηγητή Ιωάννη Καζάζη και αφορούν στις πρόσφατες ενέργειες του επιστημονικού φορέα του υπουργείου Παιδείας να εντάξει το δημοφιλές παιχνίδι Σκραμπλ (Scrabble) στο σχολικό περιβάλλον, τόσο με τη διοργάνωση σχολικού και παγκόσμιου πρωταθλήματος στην Ελλάδα, όσο και αξιοποιώντας το παιχνίδι ως «εργαλείο» κατά την εκμάθηση της ελληνικής --και ως μητρικής αλλά και ως δεύτερης/ξένης γλώσσας.

Η συνεργασία του ΚΕΓ με την Πανελλήνια Ένωση Ελληνικού Σκραμπλ επισημοποιήθηκε τον περασμένο Μάιο, στο πλαίσιο της 16ης διοργάνωσης της Διεθνούς Έκθεσης Βιβλίου Θεσσαλονίκης και εγκαινιάστηκε στην πράξη στη Λίμνη Πλαστήρα, όπου το τετραήμερο 18 έως 21 Ιουλίου, πραγματοποιήθηκε το 2ο Grand Prix της Ένωσης.

«Το Σκραμπλ είναι ένα επιτραπέζιο παιχνίδι εξ ορισμού ανταγωνιστικό, που σε υποχρεώνει να αναπτύξεις τις στρατηγικές σου ικανότητες, ενώ παράλληλα καλλιεργεί έμπρακτα τη γλωσσική ευαισθησία, με τρόπο όχι μόνο ψυχαγωγικό, αλλά και βαθύτερα διδακτικό», λέει στο ΑΠΕ-ΜΠΕ ο κ. Καζάζης.

Εξηγεί, δε, πώς με την εξάσκηση μέσα από τη διαδικασία του παιχνιδιού συντελείται η γλωσσική βελτίωση: «Ο αρχάριος που καταπιάνεται με το Σκραμπλ --είτε πρόκειται για φυσικό ομιλητή της γλώσσας, είτε για ξενόγλωσσο χρήστη κάθε ηλικίας-- αρχικά δεν χρησιμοποιεί παρά το όποιο γλωσσικό απόθεμα συμβαίνει να κατέχει ως τότε· από παρτίδα όμως σε παρτίδα, υποχρεωμένος όπως είναι να θηρεύει άγνωστους τύπους και ερμηνείες λέξεων, αρχίζει να προσθέτει στο ενεργό λεξιλόγιό του διαρκώς νέα στοιχεία. Και ακριβώς σ' αυτή τη διεύρυνση του λεξιλογίου αναγνωρίζουμε την πρώτη και προφανέστερη διδακτική αξία του παιχνιδιού ως "εργαλείου" κατά την εκμάθηση της ελληνικής, και ως μητρικής αλλά και ως δεύτερης/ξένης γλώσσας».

«Αλλά», προσθέτει, «αυτή είναι η μάλλον απλούστερη πλευρά, που αφορά τα μεμονωμένα άτομα», καθώς «ενσωματωμένη σε περιβάλλον σχολικό, η ενασχόληση με το ελληνικό Σκραμπλ μπαίνει στη λογική του σχολείου, και αναγκαστικά εμπλέκει λίγο πολύ και τον δάσκαλο, ο οποίος θα παρακολουθεί και θα ψάχνει αφορμή για να συνδυάσει το τερπνό μετά του ωφελίμου, υπό την έννοια ότι για τον δάσκαλο κάθε λέξη αποτελεί κι ένα πάτημα για να την υποβάλει σε δική του επεξεργασία».

«Οι νέοι συζητούν τις υποψήφιες επιλογές λέξεων αποδεκτών στο παιχνίδι, και ο δάσκαλος, επεμβαίνοντας με άτυπες παρατηρήσεις που δεν θυμίζουν καθόλου το γνωστό μάθημα της γραμματικής, τους κατευθύνει, ανεπαίσθητα αλλά επαγωγικά, προς τη συσσώρευση χρήσιμης γνώσης», διευκρινίζει.

«Για πλούσιο λεξιλόγιο, πτωχό σε ορθογραφικά λάθη»

Η εκμάθηση νέου λεξιλογίου είναι η πρώτη και πιο προφανής χρήση του Σκραμπλ, είτε παίζεται «οικογενειακά», είτε στην τάξη. Στη δεύτερη περίπτωση, όπως αναφέρει ο κ. Καζάζης, μπορεί ο ένας παίκτης στην ομάδα να είναι φυσικός ομιλητής. Αυτός θα τοποθετεί λέξεις άγνωστες/μη οικείες στους μη φυσικούς ομιλητές, κατά την παρότρυνση του διδάσκοντος --αλλιώς τον ρόλο αυτόν τον αναλαμβάνει ο εκπαιδευτικός. Κατόπιν, ο εκπαιδευτικός μπορεί να ρωτά αν οι υπόλοιποι μαθητές γνωρίζουν τις λέξεις· στον μαθητή που τις γνωρίζει ανατίθεται το καθήκον να εξηγήσει∙ αν κανείς δεν τις γνωρίζει, το κάνει ο δάσκαλος, καταφεύγοντας -κατά κανόνα- και στο λεξικό.

Το Σκραμπλ, εξάλλου, προσφέρεται ιδιαίτερα και για τη διδασκαλία και την εκμάθηση της ορθογραφίας. «Οι δρόμοι είναι πολλοί», παρατηρεί ο κ. Καζάζης και εξηγεί: «Κάποιοι μαθητές θα ωφεληθούν από το παιχνίδι, προσθέτοντας ορθογραφημένες νέες λέξεις στο λεξιλόγιό τους∙ κάποιοι άλλοι θα προσπαθήσουν να γράψουν σωστά λέξεις που γνωρίζουν από τον προφορικό τους λόγο∙ κάποιοι άλλοι θα συγκρίνουν και θα διακρίνουν λέξεις ομόηχες, που όμως γράφονται διαφορετικά, κατά την ισχύουσα ιστορική ορθογραφία. Αναζητείται και η ετυμολογία, κατά προτίμηση στο λεξικό, που είναι πάντα ανοιχτό δίπλα. Κατά τη διάρκεια του παιχνιδιού στην τάξη, ωφελεί να ζητείται από τους μαθητές ο έλεγχος κάθε εύκολης ή δύσκολης λέξης που έχει τοποθετηθεί στο ταμπλό. Επίσης --εφόσον παίζεται η παραλλαγή του παιχνιδιού, όπου τα γράμματα δεν επιλέγονται τυχαία από το σακούλι, αλλά επίτηδες από τον εκπαιδευτικό-- μπορεί να λαμβάνει bonus πόντους ο μαθητής που κατάφερε να σχηματίσει μια νέα λέξη με δομικά υλικά αντλημένα από τις καινούριες που διδάχτηκαν στο μάθημα».

«Εκμάθηση προθημάτων και επιθημάτων»

Σημαντική κρίνεται, σύμφωνα με τον πρόεδρο του ΚΕΓ, η συμβολή του παιχνιδιού και στην εκμάθηση των προθημάτων, των επιθημάτων της ελληνικής, ενός κεφαλαίου της γραμματικής προσφερόμενου κατεξοχήν για αναλυτική διδασκαλία στην τάξη. «Έχοντας διεξέλθει προηγουμένως αναλυτικά τα περί προθημάτων και επιθημάτων και κλιτικών καταλήξεων, και παίζοντας το παιχνίδι με τα γράμματα ανοιχτά -και όχι κρυμμένα από τον αντίπαλο- μπορεί ο δάσκαλος να βοηθήσει τον μαθητή να συνδυάσει τα εφτά γράμματα στη διάθεσή του, και να σχηματίσει την αρχή ή το τέλος της αναζητούμενης λέξης. Να κάνει παιχνίδι τη στεγνή γνώση», διευκρινίζει.

«Εξοικείωση με τα λεξικά»

Η χρησιμοποίηση λεξικού, έντυπου ή ηλεκτρονικού, που, όπως σημειώνει ο πρόεδρος του ΚΕΓ, σπανίως συνηθίζεται μέσα στην αίθουσα διδασκαλίας εν Ελλάδι, θα βοηθήσει στον σχηματισμό της αναζητούμενης λέξης τους μαθητές που προβληματίζονται, σκυμμένοι πάνω στα εφτά γράμματα που έχουν στη διάθεσή τους. Πώς; «Με το να κινητοποιούνται οι μαθητές να αναζητήσουν λέξεις σε ένα λεξικό, διδάσκονται έμμεσα να αναγνωρίζουν πρώτ' απ' όλα την τυπική δομή ενός λεξικογραφικού λήμματος, με τη μορφολογία, τη γραμματική/σύνταξη, τη σημασιολογία και την ετυμολογία του --ως κατασκευή της λέξης και ως προέλευση και ιστορία της», απαντά ο κ. Καζάζης. «Στην περίπτωση αυτή», επισημαίνει, «χρησιμότατα είναι τα ηλεκτρονικά λεξικά του ΚΕΓ -προπάντων το Λεξικό της Κοινής Νεοελληνικής του Ιδρύματος Μ. Τριανταφυλλίδη- στην «Πύλη για την Ελληνική Γλώσσα», όπου οι μαθητές μπορούν να πληκτρολογήσουν ολόκληρες ή μισές λέξεις και να λάβουν όλα τα διαθέσιμα αποτελέσματα».

«Έπειτα εκεί, με βάση τα διαθέσιμα γράμματα, δεν θα ξαναθυμηθούν μόνο λέξεις -και σημασίες- που είχαν τυχόν στο μυαλό τους, αλλά θα εντοπίσουν και κάποιες άλλες μέσα στο, έντυπο ή ηλεκτρονικό, λεξικό. Με αυτόν τον τρόπο, η γνωριμία και η εξοικείωση με τα λεξικά της γλώσσας μας γίνεται μάθημα ζωής για μικρούς και μεγάλους», σημειώνει ο κ. Καζάζης.

«Το Ελληνικό Σκραμπλ έχει λίγους, απλούς και πολύ εύκολους κανόνες και αντιχαρίζει στους μυημένους του, όπως νομίζω υπέδειξα, όχι ασήμαντα ευεργετήματα. Του αξίζει να βρει μια θέση και στο σχολικό περιβάλλον», εκτιμά.

Ερωτηθείς πώς προχωράνε οι πρωτοβουλίες για την υλοποίηση των στόχων που έχουν τεθεί στο πλαίσιο της συνεργασίας του ΚΕΓ με την Πανελλήνια Ένωση Ελληνικού Σκραμπλ, ο κ. Καζάζης αναφέρει: «Δύο είναι τα ανοιχτά μας μέτωπα εδώ, το ένα εσωτερικό, που είναι η μαζική συμμετοχή στο παιχνίδι των μαθητών στην Ελλάδα, και το άλλο εξωτερικό: η μαζική συμμετοχή σ' αυτό των ομογενών νέων, που διδάσκονται ελληνικά σε ποικίλες, άτυπες ως επί το πλείστον, εστίες εκμάθησης της ελληνικής. Πρέπει να σημειωθεί ότι η σχολική παρέμβαση σχεδιάζεται από το ΚΕΓ με πολλή προσοχή, διότι τίποτε δεν εισάγεται στον ευαίσθητο χώρο του ελλαδικού σχολείου χωρίς σοβαρή προμελέτη και προσυνεννόηση με το Υπουργείο. Βέβαια είναι ακόμη πολύ νωρίς από την κοινή εξαγγελία του ΚΕΓ και της ΠΕΣ, για να έχουμε απτά, δηλαδή αριθμητικά αποτελέσματα. Ήδη, όμως, κάποια ενθαρρυντικά στοιχεία φτάνουν από σχολεία στη Ρωσία -κυρίως από το Νότο με επίκεντρο το Τμήμα Ελληνικών του Kuban State University, και από την περιοχή της Μόσχας , με σύμμαχο την έδρα Ελληνικών του Πανεπιστημίου του Λομονόσοφ- και στη Βόρεια Αμερική. Κρατούμε επαφή και βοηθούμε».

Σχετικά με το 2ο Grand Prix Σκράμπλ στη Λίμνη Πλαστήρα σημειώνει ότι «έδωσε την ευκαιρία σε δύο συνεργάτιδες του ΚΕΓ να λειτουργήσουν ως εφορευτική επιτροπή». «Ο ίδιος επωφελήθηκα από την ευκαιρία να συνομιλήσω με καταξιωμένα και δραστήρια μέλη που συμμετείχαν στη διοργάνωση αυτή για ανταλλαγή απόψεων για την εξελισσόμενη εκστρατεία, έτσι ώστε να μη βραδύνει η ώρα να αποκτήσουμε ένα ζωηρό σχολικό και ένα παγκόσμιο πρωτάθλημα στη Θεσσαλονίκη», προσθέτει.