Ο Κώστας Βαρώτσος μιλά για τον Δρομέα του

Μέρες μετά από την υπόθεση Δρομέας, πώς κρίνετε την αντίδραση του κόσμου; Γιατί της υπουργού την ξέρουμε…
Βλέπω τους Αθηναίους έτσι όπως προσπαθούν να περιφρουρήσουν τον Δρομέα, φοβούμενοι μήπως τους τον πάρουν. Πως θα τον «μετακομίσουν». Και συγκινούμαι, εκπλήσσομαι! Ακόμα και όταν τους βλέπω να βγάζουν σέλφι, η έκπληξη και η συγκίνησή μου μεγαλώνει. Όλοι εμείς οι καλλιτέχνες, κρυμμένοι μέσα στα προβλήματά μας, ξέρουμε μόνο να γκρινιάζουμε ή να παραπονιόμαστε πως δεν μας ακούνε, δεν μας υπολογίζουν… Μέχρι που έρχεται μια τέτοια στιγμή, όπως αυτή που βιώνω τώρα, και συνειδητοποιώ κάτι που πάντα πίστευα, αλλά τώρα το βλέπω να γίνεται πράξη, πως τα έργα θα λειτουργούν πάντα ανεξάρτητα από τη δική μας βούληση και πως θα παράγουν τη δική τους συγκίνηση. Φούσκωσε και γιγάντωσε ένα κύμα συμπάθειας, μια αγάπη για τον Δρομέα. Δεν το ζήτησα, δεν έκανα έκκληση σε κανέναν δημοσιογράφο ή μέσο. Το κύμα αγάπης σηκώθηκε αυθόρμητα. Ακόμα δηλώνω εμβρόντητος. Εμβρόντητος επί τρία, για να ακριβολογήσω. Την πρώτη φορά, όταν με κάλεσε η υπουργός για να μου ανακοινώσει την ιδέα της. Δεύτερη φορά έμεινα εμβρόντητος με τη διάψευσή της, πως ποτέ δεν ετέθη τέτοιο θέμα. Και τρίτη φορά, με την αντίδραση των Αθηναίων. 

Πώς το εξηγείτε;
Ο Δρομέας ως τοπόσημο κρύβει πίσω από την αγάπη τη βαθιά αγωνία των κατοίκων μήπως αποκοπούν από τη ρίζα τους. Ο Δρομέας είναι πλέον μια από τις ρίζες που ενώνουν τους Αθηναίους με την πόλη τους, δεν τον ξεριζώνεις. Το ζητούμενο της τέχνης αλλά και του πολιτισμού είναι, ξέρετε, αυτό ακριβώς: να δημιουργεί ρίζες, να σου δίνει την αίσθηση του τόπου και του χρόνου. Και του δικού σου αλλά και αυτών που ήρθαν ή θα έρθουν μετά από σένα. Ο Δρομέας, πλέον, λειτουργεί για την πόλη όπως τα οικογενειακά κειμήλια στα σπίτια μας. Όποτε τα κοιτάς, νιώθεις σιγουριά: τα παράσημα του παππού, οι φωτογραφίες από τον γάμο της γιαγιάς… Κάπως έτσι λειτουργεί για τη γειτονιά αλλά και την Αθήνα γενικότερα το έργο. 

Ας το πιάσουμε από την αρχή. Πώς ξεκινάει η ιστορία;
Πρώτα η κυρία Ζορμπά μού τηλεφώνησε, για να μου προτείνει μια ιδέα που είχε και θα ήθελε να τη συζητήσουμε στο υπουργείο από κοντά. Την επόμενη μέρα, Παρασκευή, βρεθήκαμε στο υπουργείο και μου έγινε η πρόταση. Ο πρώτος με τον οποίο επικοινώνησα όταν βγήκα από το γραφείο της κυρίας Ζορμπά ήταν ο Σταύρος Ξαρχάκος. Το 1988 ήταν αντιδήμαρχος Πολιτισμού και του Δρομέα. Από τότε είμαστε στενοί φίλοι, σαν αδέλφια. Του είπα: «Πες αλεύρι, να σου πω η κυρία Ζορμπά τι μου γυρεύει;». Αστειευτήκαμε, του είπα πως της δήλωσα κατηγορηματικά «όχι» και νόμισα πως η ιστορία τελείωσε. Το βράδυ του Σαββάτου ανέβηκε κάποιο σχόλιο από κάποιον στο Facebook περί του ραντεβού μας, που δεν ήταν δα και κρατικό μυστικό! Η πληροφορία άρχισε να εξαπλώνεται. Είχα πει βέβαια την ιστορία σε κάποιους άλλους φίλους, και πιθανότατα έτσι διαδόθηκε. Είναι εντυπωσιακό το πώς ταξιδεύει ταχύτατα η πληροφορία. Τα υπόλοιπα τα ξέρετε. 

Η κυρία Ζορμπά σάς προτείνει την ανταλλαγή του Δρομέα. Εκείνη τη στιγμή πώς νιώθετε και τι της απαντάτε;
Την έκοψα αμέσως, πάραυτα και ασυζητητί. «Ούτε να το σκέφτεστε». Βέβαια, κατάλαβα αμέσως την αμηχανία της. Στη συνέχεια μου πρότεινε να το σκεφτώ, γιατί τα Σκόπια είναι πολύ ωραία πόλη και το άγαλμα θα δείχνει επίσης πολύ ωραίο στημένο εκεί. 

Έχετε πάει στα Σκόπια;
Όχι, ποτέ. 

Γιατί η κυρία Ζορμπά σκέφτηκε το συγκεκριμένο έργο αλλά και εσάς συγκεκριμένα; Μήπως σας θεωρούσε φίλα προσκείμενο;
Προσπαθώ να μην εντάσσομαι ούτε εντάχτηκα ποτέ πουθενά κομματικά. Άλλοι με χαρακτηρίζουν φιλοδεξιό, άλλοι φιλοσύριζα, ειδικά όταν μιλώ κριτικά για την Ευρώπη. Που πάντα στεκόμουν κριτικά απέναντί της. Το εκάστοτε κόμμα αλλά και ο κόσμος έχει ανάγκη να σε ταξινομήσει. Είναι μια τεράστια παρεξήγηση το ποιος είναι τι. Ως καλλιτέχνης θέλω να βλέπω τη μεγάλη εικόνα και να παρατηρώ την πραγματικότητα, ψύχραιμα και συνθετικά, σε αντίθεση με άλλους που κινούνται στρατευμένα ή αναλυτικά.

Ανεξαρτήτως του πώς τοποθετείστε απέναντι στη Συμφωνία των Πρεσπών, αυτό που συμβαίνει στην Αθήνα με τον Δρομέα από πλευράς συναισθηματικής έντασης, σας κάνει να σκέφτεστε το τι συνέβη στον βορειοελλαδίτικο ψυχισμό; Όταν μάλιστα το διακύβευμα δεν ήταν μια εικαστική ανταλλαγή, αλλά το ξερίζωμα μιας ολόκληρης ταυτότητας;
Καταλαβαίνω τι ένιωσαν και πώς σκέφτονται οι Βορειοελλαδίτες, που τους γνωρίζω πολύ καλά, καθώς είμαι καθηγητής στο πανεπιστήμιο. Είναι πολύ θεμιτή η αγανάκτησή τους. Βέβαια, πάνω στην αγανάκτηση υπερβάλλεις, λες και καμιά κουβέντα παραπάνω ή παρεκτρέπεσαι. Η Μακεδονία απελευθερώθηκε πριν από εκατό χρόνια και η ταύτιση του Μακεδόνα με την Μακεδονία είναι πολύ ισχυρή. Και όλοι οι καλλιτέχνες προσπαθούμε να δημιουργήσουμε με τα έργα μας πολιτιστική συνείδηση. Να βρούμε το νήμα. Να συστήσουμε τον πολιτισμό του έρματος. Αν βγάλεις το έρμα από τη βάρκα, θα τουμπάρει. 

Θα κάνατε ένα καινούργιο έργο, αν σας το ζητούσαν, στα Σκόπια;
Εννοείται! Στο όνομα της φιλίας των λαών.

Οι φωτογραφίες είναι από το αρχείο του Κώστα Βαρώτσου