Ανδρομάχη Τσίρου: «Οι δάσκαλοι είναι οι ήρωές μας»

Κάθε καλοκαίρι το CERN ανοίγει τις πόρτες του σε εκπαιδευτικούς για να παρακολουθήσουν το επιμορφωτικό πρόγραμμα «Playing with Protons».

«Κάποτε όλα τα ωραία πράγματα τελειώνουν. Μελαγχολική η τελευταία ημέρα αυτού του συναρπαστικού ταξιδιού στον κόσμο της Επιστήμης αλλά δεν υπάρχει απογοήτευση, καθώς είναι η αρχή για πολύ όμορφα πράγματα που έρχονται... Το μυαλό μου ήδη έχει γεμίσει από ιδέες, φιλοδοξίες και σχέδια. Έριξα μια τελευταία ματιά στον χώρο και υποσχέθηκα στον εαυτό μου ότι θα φροντίσω να έρθω πάλι, στη “Μέκκα της Επιστήμης”, εκεί που χτυπάει ο παλμός του επιστημονικού μέλλοντος». Έτσι αποχαιρετά μία από τις δασκάλες που βρέθηκαν στη Γενεύη το «Playing with Protons».

Το CERN τα τελευταία τρία χρόνια ανοίγει τις πόρτες του κάθε καλοκαίρι, ώστε να υποδεχτεί το «Playing with Protons». Πρόκειται για ένα θερινό επιμορφωτικό πρόγραμμα το οποίο απευθύνεται σε εκπαιδευτικούς της πρωτοβάθμιας εκπαίδευσης και τους καλεί να μυηθούν στην επιστήμη της φυσικής με τέτοιο τρόπο, ώστε επιστρέφοντας στις τάξεις τους να μεταλαμπαδεύσουν ό,τι έμαθαν στους μικρούς τους μαθητές, με τον πιο ευχάριστο τρόπο.

Στο πρόγραμμα συμμετέχει όλα τα χρόνια η Ελλάδα και τα τελευταία δύο χρόνια το Ηνωμένο Βασίλειο, ενώ καλύπτονται όλα τα έξοδα των συμμετεχόντων. Για να βρεθεί κάποιος ανάμεσά τους, θα πρέπει να συμπληρώσει την ηλεκτρονική φόρμα του «Playing with Protons», η οποία συνήθως ανοίγει για ένα διάστημα τριών εβδομάδων μέσα στην περίοδο Μαρτίου-Μαΐου. Κάθε ενδιαφερόμενος μπορεί να βρεί όλες τις σχετικές πληροφορίες στο playprotons.web.cern.ch

Από τους αιτούντες, δεκτοί στο πρόγραμμα γίνονται δέκα από την Ελλάδα και δέκα από το Ηνωμένο Βασίλειο, ώστε να βρεθούν στο CERN στη Γενεύη για πέντε μέρες, κατά τα μέσα με τέλη Αυγούστου. Για την τελική επιλογή της δεκάδας, λαμβάνεται υπόψη το κριτήριο ποσόστωσης στον αριθμό γυναικών, βάσει της νομοθεσίας, αλλά και η γνώση της αγγλικής γλώσσας, ενώ πραγματοποιούνται και διαδικτυακές συνεντεύξεις των είκοσι επικρατέστερων με επιστημονική επιτροπή.

Στόχος είναι η φυσική να «γδυθεί» από περίπλοκους και δύσκολους επιστημονικούς και μαθηματικούς όρους, οι οποίοι θα αντικατασταθούν από το πείραμα και το παιχνίδι, κάνοντας έτσι την εκμάθηση της επιστήμης για τα παιδιά μία δημιουργική και ευχάριστη διαδικασία.

Τι διαφορετικό έχει αυτό το πρόγραμμα από το μάθημα Φυσικής που διδάσκεται στα σχολεία;
Το πρόγραμμα αυτό είναι μοναδικό και στο CERN γιατί απευθύνεται σε δασκάλους που διδάσκουν σε δημοτικά σχολεία και όχι σε καθηγητές δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης που συνήθως, αν διδάσκουν Φυσική, είναι φυσικοί. Γι’ αυτούς υπάρχουν πολλά προγράμματα στο CERN, ένα από τα οποία απευθύνεται στους Έλληνες καθηγητές και έχει πάνω από 15 χρόνια ζωής.

Είναι, λοιπόν, το «Playing with Protons», ένα καινούργιο πρόγραμμα και για το CERN. Υλοποιείται εδώ και τρία μόνο χρόνια και συμμετέχουν δύο προς το παρόν χώρες. Το πρόγραμμα ξεκίνησε με την Ελλάδα, που έχει συμμετοχή και τα τρία χρόνια και που βέβαια καταλαβαίνετε πόσο δύσκολη είναι η κάλυψη των εξόδων των δασκάλων που παίρνουν μέρος.

Θα πρέπει να σας προσδιορίσω ότι εγώ είμαι φυσικός και δουλεύω στο τμήμα που ασχολείται με την τεχνική της σύλληψης, κατασκευής, εγκατάστασης και συντήρησης των ανιχνευτών στον επιταχυντή LHC. Είμαι λοιπόν πολύ μακριά από το Αναλυτικό Πρόγραμμα Φυσικής των σχολείων, αλλά παρακολουθώ τους εκπαιδευτικούς από κοντά. Στο CERN έχουμε μια παράδοση μεγάλου σεβασμού και αγάπης στους δασκάλους (γιατί αυτοί μας οδήγησαν εδώ που είμαστε) και στην κατανόηση και περιγραφή του φυσικού κόσμου που μας «τυλίγει».

Το  «Playing with Protons» είναι ένα πρόγραμμα που φυσικοί διδάσκουν (ή μάλλον, δείχνουν) στους δασκάλους (που δεν είναι φυσικοί, ΑΥΤΗ είναι η διαφορά) πώς να μιλήσουν σε πολύ μικρούς συνανθρώπους μας για τη Φυσική, για το σύμπαν, για τις δυνάμεις, για όλα τα πράγματα που μας κρατάνε ζωντανούς. Χωρίς να χρησιμοποιήσουν τη γλώσσα της Φυσικής και των Μαθηματικών, αλλά μόνο «εικόνες», κίνηση, πράξη.  Τους δείχνει πώς να μάθουν στους μαθητές τους για τη δύναμη του πειράματος (που συνδέεται πολύ βαθύτερα με την ανθρώπινη γνώση) και τους μαθαίνει πώς να διηγηθούν την ιστορία του σύμπαντος, μαθαίνοντάς τους επίσης να αποδέχονται ότι δεν ξέρουμε πάρα πολλά πράγματα που πρέπει να προσπαθήσουμε να καταλάβουμε. Και τους τα μαθαίνει όλα αυτά εκεί ακριβώς που γεννιούνται και  εξελίσσονται οι μεγάλες αναζητήσεις της σωματιδιακής φυσικής για να μπορέσουν να τα περάσουν στους μαθητές τους με τον ίδιο τρόπο.

Το περιβάλλον, που είναι ειδικά διαμορφωμένο για το πρόγραμμα, δίνει πολύ ισχυρά ερεθίσματα στους δασκάλους οι οποίοι, όσο καιρό διαρκεί το πρόγραμμα, βρίσκονται σε συνεχή επαφή με τον κόσμο της έρευνας και δέχονται άπειρα ερεθίσματα με διαλέξεις, πειράματα, παιχνίδια, ιστορίες και ανέκδοτα που τους ακολουθούν στις τάξεις τους. Όπως έχουν μετρήσει οι συνάδελφοι που ασχολούνται με αυτά, προκαλούν ένα πραγματικό τσουνάμι δημιουργικότητας που εμπερικλείει πολλά δημοτικά σχολεία της Ελλάδας και τοπικές κοινότητες (δίνεται βάρος στο να μπορούν οι δάσκαλοι να δημιουργούν συνδέσμους μεταξύ τους, επικοινωνίες σχολείων και συμμετοχή γονέων, τοπικών συλλόγων κτλ). Ιδιαίτερο βάρος δίνεται σε σχολεία των οποίων οι δυνατότητες είναι μικρές λόγω οικονομικών ή απόστασης από μεγάλες πόλεις.

Ακολουθεί διασύνδεση του CERN με το σχολείο και τους εκπαιδευτικούς που παρακολουθούν το πρόγραμμα, δηλαδή έχει συνέχεια και διάρκεια ή είναι τελικά ένας «κομήτης» στη ζωή των μαθητών;
Το CERN γενικότερα και οι συμμετέχοντες στο πρόγραμμα είναι πάντα παρόντες για οποιοδήποτε θέμα. Ο ρόλος του CERN θα είναι πάντα να επεξηγεί το επιστημονικό κομμάτι του εκάστοτε θέματος. Αλλά ο λόγος που το «Playing with Protons» είναι τόσο σημαντικό και αλλιώτικο είναι ότι οι εκπαιδευόμενοι δάσκαλοι φτιάχνουν δίκτυα «εκμάθησης της επιστημονικής μεθόδου» και διοργανώνουν ημερίδες, γιορτούλες, παρουσιάσεις στο κοινό της ευρύτερης περιοχής τους και έτσι το πρόγραμμα αγγίζει ένα πολύ μεγαλύτερο κύκλο ατόμων από αυτά που συμμετέχουν. Οι δάσκαλοι της μιας χρονιάς διασυνδέονται με τους δασκάλους των προηγούμενων και καθώς όλοι είναι ιδιαίτερα ικανοί στον χειρισμό των πολυμέσων, αφού μάθουν να στέκονται στα πόδια τους, οργανώνονται μεταξύ τους και συνεχίζουν. Είναι αυτό που λέμε στην ατομική φυσική «αλυσιδωτή αντίδραση»...

Το πρόγραμμα ακουμπάει σύγχρονα κομμάτια που απασχολούν την κοινωνία σχετικά με τις θετικές επιστήμες (επιστημονική ηθική, κοσμολογία, εναλλακτικές μορφές ενέργειας κ.ά.);
Το πρόγραμμα, ό,τι στοχεύει (και από τις σχετικές μετρήσεις που έχουν γίνει για τον αριθμό των μαθητών που τους άγγιξε με τον έναν ή τον άλλον τρόπο, έκθεση, κατασκευή, παιχνίδι, διάλεξη), το έχει με το παραπάνω πετύχει. Δηλαδή να μάθει στους δασκάλους τι είναι η Φυσική στοιχειωδών σωματιδίων μέσα στη φυσική της κοιτίδα, το CERN, και πώς με βάση το πείραμα και την ελεύθερη αλλά λογική και ελεγχόμενη από το πείραμα σκέψη μπορούν να μιλήσουν γι’ αυτή στους μαθητές τους ανοίγοντάς τους παράθυρα τεράστιου εύρους.

Δεν ασχολείται με το περίπλοκο θέμα της επιστημονικής ηθικής, που είναι θέμα ανθρώπινης ηθικής, αλλά ασχολείται εξαιρετικά πολύ με την κοσμολογία. Αυτό που δείχνει στους δασκάλους είναι τα πειράματα που μελετάνε τι έγινε μερικά δευτερόλεπτα μετά τη μεγάλη έκρηξη. Η κοσμολογία και η φυσική στοιχειωδών σωματιδίων είναι δυο όψεις του ίδιου νομίσματος, που είναι η γνώση του κόσμου που μας περιβάλλει. Δεν γίνεται να μιλήσουμε για Φυσική στοιχειωδών σωματιδίων χωρίς αναφορές στην κοσμολογία. Εμείς προσπαθούμε να αναπαράγουμε και να μελετάμε τους δομικούς λίθους του σύμπαντος ελέγχοντας διάφορες υποθέσεις για τις αρχικές στιγμές και την εξέλιξή του και οι αστροφυσικοί κάνουν το ίδιο μελετώντας τι υπάρχει μέσα στο ίδιο το σύμπαν και όχι αναπαράγοντάς το στο εργαστήριο.

Ένα άλλο, που ελπίζω ότι δίνουμε, είναι πολλά επιχειρήματα στους δασκάλους για την επιστημονική σκέψη και τον έλεγχο του τι πληροφορίες πιστεύουμε. Εκείνο που μαθαίνουμε στους δασκάλους (και κατά συνέπεια στους μαθητές) είναι ότι η επιστήμη της Φυσικής είναι κατά μεγάλο μέρος πείραμα.

Δεν μιλάμε για την ενέργεια σαν καταναλωτικό αγαθό, συνεπώς δεν μιλάμε και για εναλλακτικές μορφές ενέργειας. Θέματα ενέργειας δεν είναι στο ερευνητικό πλαίσιο του CERN.

Tο θέμα του «Playing with the Protons» είναι να καθοδηγήσει δασκάλους πώς θα διδάξουν στους μαθητές, μέσα από το παράδειγμα και το πείραμα, βασικές αρχές της σωματιδιακής φυσικής και πώς θα εξηγήσουν ότι πολλά κομμάτια του παζλ του σύμπαντος έχουν τη σωστή θέση σε κοσμολογικά μοντέλα.

Τι ανταπόκριση έχετε από τα παιδιά, πώς αντιδρούν;
Έχουμε τον απόηχο μιας ενθουσιώδης υποδοχής από τα παιδιά και την περιβάλλουσα κοινωνία. Όμως σε όλη τη διαδικασία της μάθησης, οι δάσκαλοι είναι οι ήρωές μας. Αυτοί ειναι που μπαίνουν στον κόπο να περάσουν από μια δύσκολη σειρά επιλογών απο την ομάδα του CERN, να δώσουν χρόνο απο τις διακοπές τους, να καθήσουν στα θρανία του CERN και να γυρίσουν πίσω στην Ελλάδα, όπου ξεκινάνε την προσπάθεια να περάσουν όλα αυτά στον κόσμο του σχολείου.