Προεδρικό Μέγαρο: Επίσκεψη στο Πρώτο Σπίτι της χώρας

Εσωτερικοί και εξωτερικοί χώροι του λιτού αλλά εμβληματικού αυτού κτιρίου, που βρίσκεται στην συμβολή των οδών Ηρώδου Αττικού & Βασ. Γεωργίου Β', μας είναι αρκετά οικείοι λόγω των τηλεοπτικών πλάνων από επισκέψεις ηγετών ξένων κρατών, πολιτικών, ορκωμοσιών των εκάστοτε κυβερνήσεων, επετείων της δημοκρατίας, εθνικών και θρησκευτικών εκδηλώσεων. Είναι δε απόλυτα ταυτισμένο με την ιστορία της νεότερης Ελλάδας.

Το οικόπεδο του Προεδρικού Μεγάρου, έκτασης 27 περίπου στρεμμάτων, καταλαμβάνει ένα ολόκληρο οικοδομικό τετράγωνο, μεταξύ των οδών Ηρώδου Αττικού, Αραβαντινού, Ησιόδου, Μελεάγρου και Διοχάρους (σημερινή Βασιλέως Γεωργίου Β').

Η ιστορία του κτιρίου ξεκινά το 1868, χρονιά γέννησης του Kωνσταντίνου, διαδόχου του ελληνικού θρόνου, πρωτότοκου γιου του Γεωργίου του Α', όταν το ελληνικό δημόσιο αποφάσισε την ανέγερσή του ως δώρο στον διάδοχο για την ενηλικίωσή του. Η αρχική σκέψη ήταν να κτιστεί κοντά στο πεδίο του Άρεως, σε οικόπεδο που είχε αγοράσει ο Γεώργιος ο Α' το 1882. 

Τελικά αποφασίστηκε ο χώρος πίσω από τα βασιλικά ανάκτορα, στη θέση που ήταν ο λαχανόκηπος. Με αφορμή τον γάμο του Κωνσταντίνου με τη Σοφία Χοετζόλλερν, κόρη του Κάιζερ Φρειδερίκου της Γερμανίας το 1889, ξεκίνησαν το 1891 οι εργασίες του κτισίματος και ο Γεώργιος Α' ανέθεσε τα σχέδια στον διάσημο αρχιτέκτονα Ερνέστο Τσίλλερ. Οι δύο άνδρες συνδέονταν με μία στενή φιλία μετά την ανασκαφή και αποκάλυψη του Παναθηναϊκού Σταδίου (από τον Τσίλλερ). 

Όπως αναφέρει η καθηγήτρια του Εθνικού Μετσόβιου Πολυτεχνείου Μάρω Καρδαμίτση-Αδάμη, η ανάθεση είχε ως όρο την εκπόνηση ενός ανακτόρου που να αντικατοπτρίζει την ιδεολογία του πριγκιπικού ζεύγους, που τους ήθελε δηλαδή κοντά στον λαό και σε αρμονική σχέση με το περιβάλλον. Είχε ζητηθεί από τον Ε. Τσίλλερ το Μέγαρο να μη διαφέρει και πολύ από τα παρακείμενες στη Βασιλίσσης Σοφίας οικίες μεγαλοαστών και να μη διαθέτει το μεγαλοπρεπές ή πομπώδες ύφος που συνήθως είχαν τα βασιλικά ανάκτορα της εποχής. 

Η οικοδομή ολοκληρώθηκε το 1897 και η καθυστέρηση αυτή οφείλεται στην οικονομική δυσχέρεια του ελληνικού δημοσίου, το οποίο είχε αναλάβει τα έξοδα, λόγω της πτώχευσης της Ελλάδος το 1893. 

Το όμορφο, τριώροφο νεοκλασικό με τα εκλεκτικιστικά στοιχεία και το χαρακτηριστικό ιωνικό πρόπυλο της εισόδου, έγινε γνωστό ως το Ανάκτορο του Διαδόχου και οι πρώτοι του κάτοικοι ήταν το νεόνυμφο ζευγάρι που μέχρι τότε ζούσε στο υπέροχο και πολυτελές Μέγαρο Νεγραπόντη, στη συμβολή των οδών Όθωνος και Βασ. Αμαλίας, το οποίο δυστυχώς κατεδαφίστηκε το 1957. Τα μονογράμματα του ζεύγους, «Κ» και «Σ» κοσμούν τα θωράκια μεταξύ των ανοιγμάτων του δευτέρου ορόφου.

Μετά τη δεύτερη μεγάλη φωτιά των Ανακτόρων (σημερινή Βουλή) το 1909, η βασιλική οικογένεια εγκαταστάθηκε προσωρινά στο Ανάκτορο του Διαδόχου, το οποίο μετατράπηκε σε Βασιλικά Ανάκτορα. Τότε, όπως γράφει ο Κ. Μπίρης, για τις ανάγκες των βασιλέων αποφασίστηκε «η προσθήκη μίας μεγάλης αίθουσας στη μονώροφη πτέρυγα κατ' επέκτασιν του κυρίου σώματος του κτιρίου προς βορράν», έργο που ανέλαβε πάλι ο Τσίλλερ. Σε αυτή την αίθουσα, η οποία είναι προς την πλευρά της οδού Βασ. Γεωργίου, δίνονται σήμερα τα διαπιστευτήρια στον Πρόεδρο της Δημοκρατίας. 

Το Μέγαρο ανακαινίστηκε ξανά μετά τη δολοφονία του Γεωργίου, το 1913, για να στεγάσει οριστικά τη βασιλική οικογένεια η οποία το χρησιμοποιούσε ως χειμερινό ανάκτορο. Σε αυτή τη φάση διαμορφώθηκε και ο κήπος που καταλαμβάνει μία έκσταση 25 στρεμμάτων.

Κατά τη διάρκεια της Δεύτερης Ελληνικής Δημοκρατίας (1924 έως 1935) και την έξωση της δυναστείας, το Μέγαρο χρησιμοποιήθηκε σαν Κυβερνείο ενώ με την παλινόρθωση το 1935 εγκαταστάθηκε και πάλι εκεί η βασιλική οικογένεια. Μετά τη φυγή του Κωνσταντίνου Β' στη Ρώμη το 1967, το Μέγαρο έμεινε αχρησιμοποίητο έως τη μεταπολίτευση του 1974 και έκτοτε χρησιμοποιείται ως Προεδρικό Μέγαρο και κατοικία του εκάστοτε Προέδρου της Δημοκρατίας.

Άλλη μία επέκταση του κτιρίου έγινε το 1962, με αφορμή τους γάμους της πριγκίπισσας Σοφίας με τον Χουάν Κάρλος. Τα σχέδια είχε αναλάβει τότε ο αρχιτέκτων Αλέξανδρος Μπαλτατζής.

Κεντρική Είσοδος

Στο κεντρικό χολ της επίσημης εισόδου, κατασκευασμένο από λευκό πεντελικό μάρμαρο και πλαισιωμένο από ιωνικούς κίονες, δεσπόζει η επιβλητική φαρδιά μαρμάρινη σκάλα, η οποία στο πλατύσκαλο χωρίζεται σε δύο σκέλη και φτάνει στον Α' όροφο. Από εκεί, ένας περιμετρικός διάδρομος οδηγεί στη νότια πτέρυγα όπου παλιά βρίσκονταν οι προσωπικοί χώροι και το γραφείο των βασιλέων, και τώρα το γραφείο τύπου και δημοσίων σχέσεων της Προεδρίας, ενώ στη δυτική και βόρεια πτέρυγα ήταν οι χώροι υποδοχής και χορού, μερικοί εκ των οποίων σήμερα έχουν αλλάξει χρήση. Ο χώρος φωτίζεται μέσω μίας γυάλινης οροφής που στηρίζεται σε 12 κίονες κορινθιακού ρυθμού.

Απέναντι από το πλατύσκαλο βρίσκεται ένας μεγάλος πίνακας σε καμβά του George B. Scott, ο οποίος απεικονίζει τον Βασιλέα Κωνσταντίνο τον Α' ως έφιππο στρατηλάτη. Στο χέρι του φαίνεται το μαύρο περιβραχιόνιο, ένδειξη πένθους για τον πατέρα του, ο οποίος δολοφονήθηκε στις 18 Μαρτίου 1913 στη Θεσσαλονίκη. Στο δάφνινο πλαίσιο του πίνακα αναγράφονται οι νικηφόρες μάχες του ελληνικού στρατού.

Ισόγειο

Στο Ισόγειο του Μεγάρου είναι το γραφείο του ΠτΔ και ακριβώς απέναντι οι χώροι αναμονής για πολίτες που έχουν ανεπίσημα ραντεβού με τον Πρόεδρο. Οι πίνακες στους τοίχους ανήκουν στην Εθνική Πινακοθήκη. Τα τζάκια, όπως και όλα τα τζάκια του Μεγάρου, έχουν παραμείνει τα ίδια από τα χρόνια των βασιλέων καθώς και οι πολυέλαιοι με τα κρύσταλλα Swarovski. 

Εδώ αξίζει να σημειωθεί ότι μέσα στο πέρασμα του χρόνου και τις διάφορες αλλαγές χρήσης του Μεγάρου χάθηκαν πολλά από τα έργα τέχνης που το στόλιζαν και αυτά που βρίσκονται σήμερα εκεί είναι χρησιδάνεια από την Εθνική Πινακοθήκη, το Αρχαιολογικό Μουσείο, το Βυζαντινό και Χριστιανικό Μουσείο και το Μουσείο Μπενάκη. Ομοίως τα χαλιά είναι ιδιοκτησίας του Μουσείου Μπενάκη. Από τα δε έπιπλα, ελάχιστα είναι εκείνα που έχουν παραμείνει από τα χρόνια των βασιλέων. Τα περισσότερα είναι αγορασμένα κατά τη διάρκεια των ετών ώστε να καλυφθούν οι ανάγκες λειτουργίας κάθε αίθουσας.

Σε μία προθήκη στην αίθουσα Αναμονής βρίσκονται τα Τάγματα Αριστείας τα οποία απονέμονται από τον ΠτΔ σε έλληνες πολίτες, ομογενείς, Αξιωματικούς και δημόσιους λειτουργούς, ως επιβράβευση για το έργο τους στην πατρίδα, στο χώρο των γραμμάτων και τεχνών, αθλητισμού, φιλανθρωπίας κ.ά. Αυτά είναι το Τάγμα του Σωτήρος, το Τάγμα της Τιμής, Το Τάγμα του Φοίνικος και το Τάγμα της Ευποιίας (μόνο για γυναίκες) με το ανώτερο να είναι ο Μεγαλόσταυρος του Σωτήρος. Ο εκάστοτε Πρόεδρος της Δημοκρατίας είναι Αρχηγός των Ταγμάτων Αριστείας.

Στις βιτρίνες ενός έπιπλου-αντίκα φυλάσσονται πορσελάνες από τον γάμο του Κωνσταντίνου και της Σοφίας.

Στη συνέχεια, το «Βυζαντινό σαλόνι» το οποίο οφείλει την ονομασία του στον διάκοσμο με τις βυζαντινές εικόνες και τα εκκλησιαστικά κειμήλια, τα περισσότερα εκ των οποίων ανήκουν στο Βυζαντινό Μουσείο. Τα έπιπλα είναι του 18ου αιώνα, με χώρα προέλευσης την Κωνσταντινούπολη. 

Στο χώρο αυτό, εκτός από τις ολιγομελείς μετά από ανασχηματισμό ορκωμοσίες της κυβέρνησης και τις ορκωμοσίες Διοικητών των τραπεζών, δίνονται οι διαβεβαιώσεις των μητροπολιτών. Κατά τα χρόνια των βασιλέων αυτή η αίθουσα, μαζί με την προηγούμενη, αποτελούσαν το καθιστικό και εκεί περνούσαν το μεγαλύτερο μέρος της ημέρας.

Πάνω σε ένα έππλο-γραφείο, ένα χειροποίητο βιβλίο με φύλλα χρυσού, ο Ακάθιστος Ύμνος, δώρο των βασιλέων της Ισπανίας κατά την επίσημη επίσκεψή τους στο Προεδρικό Μέγαρο, επί Προεδρίας Κ. Στεφανόπουλου. Εκείνη ήταν η πρώτη φορά, μετά την αλλαγή του πολιτεύματος, που η πριγκίπισσα Σοφία βρέθηκε μέσα στου χώρους όπου είχε περάσει τα παιδικά και νεανικά της χρόνια. Δίπλα, ένα δώρο του Μακαριστού Χριστόδουλου, όταν είχε επισκεφθεί για πρώτη φορά το Προεδρικό Μέγαρο, την Κυριακή της Ορθοδοξίας, το 1999.

Απέναντι από το Βυζαντινό Σαλόνι, η Αίθουσα Συσκέψεων των πολιτικών αρχηγών. Εκεί γίνονται τα πολιτικά συμβούλια, τα οποία συγκαλεί ο Πρόεδρος σε πολύ σοβαρές και ιδιαίτερες καταστάσεις. Δεξιά του Προέδρου κάθεται ο Πρωθυπουργός και ακριβώς απέναντι ο αρχηγός της αξιωματικής αντιπολίτευσης και εναλλάξ οι υπόλοιποι αρχηγοί των κομμάτων που έχουν εκλεγεί στη Βουλή. Μετά τη λήξη της συνεδρίασης τα πρακτικά αποστέλλονται στη Βουλή, όπου και κλειδώνονται. 

Στους τοίχους είναι κρεμασμένες λιθογραφίες οπλαρχηγών της ελληνικής επανάστασης, δωρεά της οικογένειας ενός γερμανού υπολοχαγού φιλέλληνα και αυτοδίδακτου ζωγράφου, του Kάρλ Κράτσαϊζεν, ο οποίος είχε έλθει στην Ελλάδα για να πολεμήσει με τους επαναστάτες. Κατά τη διάρκεια της παραμονής του στη χώρα είχε σχεδιάσει με μολύβι πορτραίτα μορφών της επανάστασης και είχε ζητήσει από τον κάθε εικονιζόμενο να τα υπογράψει. Όταν επέστρεψε στη Γερμανία μετέτρεψε τα σχέδια σε λιθογραφίες. Οι κληρονόμοι του τα πούλησαν στην Εθνική Πινακοθήκη το 1926 αντί του ποσού των 200.000 δρχ. Χάρη στον Κράτσάϊζεν γνωρίζουμε σήμερα πώς ήταν η μορφή δεκάδων αγωνιστών της εθνεγερσίας. Στο σχέδιο του Κράτσαϊζεν βασίστηκε η μορφή του Κολοκοτρώνη που εμφανιζόταν στο πεντοχίλιαρο του 1984.

Ενας διάδρομος, η «γαλαρία» ή «τα σκαλάκια» όπως τον αποκαλούν οι άνθρωποι του Μεγάρου, γεμάτος αξιόλογους πίνακες ζωγραφικής, οδηγεί στην αίθουσα δεξιώσεων και διαπιστευτηρίων, μια από τις μεγαλύτερες και ωραιότερες του Μεγάρου με μεγάλα παράθυρα και οκτώ κολώνες ιωνικού ρυθμού κατά μήκος αυτής. Προστέθηκε στο αρχικό κτίσμα το 1909 μετά από απαίτηση της βασίλισσας Σοφίας και τα σχέδια ανατέθηκαν στον Ερνέστο Τσίλλερ, η δε επίβλεψη στον Αναστάσιο Μεταξά.

Στα χρόνια των βασιλέων αυτή ήταν η αίθουσα του θρόνου και η αίθουσα του χορού. Σήμερα, η αίθουσα αυτή χρησιμοποιείται για την ορκωμοσία των μελών της Κυβέρνησης, για τα διαπιστευτήρια των ξένων Πρέσβεων στον ΠτΔ, για την επίδοση τιμητικών διακρίσεων, για την υποβολή ευχών κάθε 1η Ιανουαρίου καθώς και για δεξιώσεις. Στη μέση περίπου της αίθουσας βρίσκεται μία εσοχή και ακριβώς από επάνω ένας μικρός εξώστης που χρησίμευε για τη θέση της ορχήστρας. Τα υπέροχα επιδαπέδια φωτιστικά καθώς και τα έπιπλα της αίθουσας προέρχονται από γαλλικά εργαστήρια του 17ου, 18ου και 19ου αιώνα.

Προέκταση της Αίθουσας Διαπιστευτηρίων, σε υψηλότερο επίπεδο, αποτελεί η Αίθουσα Δεξιώσεων, η μεγαλύτερη αίθουσα του Μεγάρου, έκτασης 500 τμ. και χωρητικότητας 1.200 ατόμων. Σε περίπτωση παράθεσης επίσημων γευμάτων τα τραπέζια τοποθετούνται σε σχήμα «Π» όπου κάθονται μέχρι 170 άτομα. Εκεί ήταν παλιά η αίθουσα χορού και η διακόσμηση είναι στο ίδιο ύφος με την αίθουσα διαπιστευτηρίων, με την οποία, κάνοντας ορισμένες μικρές, «έξυπνες» αλλαγές, ενοποιείται σε περιπτώσεις που η χωρητικότητά της δεν επαρκεί. Στον έναν τοίχο δεσπόζει μία μεγάλη ταπισερί που απεικονίζει τη στέψη της Βασίλισσας του Σαβά. Από το ταβάνι κρέμονται τρεις υπέροχοι, πανάκριβοι πολυέλαιοι, με κρύσταλλα Swarovski, τους οποίους είχαν φέρει από το Μον Ρεπό της Κέρκυρας για τους γάμους της πριγκίπισσας Σοφίας το 1962 και έκτοτε παραμένουν στο Προεδρικό Μέγαρο. Στη μέση της αίθουσας με το σπάνιο ξύλινο πάτωμα βρίσκονται δύο ολόιδια τραπέζια με μαρκετερί, το ένα εκ των οποίων χρησιμοποιείται για τις ορκωμοσίες και το άλλο για τις υπογραφές μετά την ορκωμοσία.

Α' Οροφος

Στον Α' όροφο οι χώροι υποδοχής, ή το «μικρό σαλόνι» όπως το αποκαλούν οι άνθρωποι του Μεγάρου, είναι γεμάτοι με αξιόλογους πίνακες ζωγραφικής γνωστών ελλήνων ζωγράφων (Βολανάκη, Χατζή, Γεραλή, Λαζαρή, Λεμπέση) με θεματολογία ελληνική (επανάσταση του 1821, τοπία της Ελλάδος, σκηνές από την ελληνική ύπαιθρο). Ελάχιστοι όμως ανήκουν στην Προεδρία, όπως αυτός που λέγεται ότι απεικονίζει τη Βασίλισσα Αμαλία.

Στα σαλόνια, εκτός από τους πίνακες, υπάρχει το πιάνο της πριγκίπισσας Ειρήνης (αδελφή της Σοφίας), το οποίο είναι ακόμη λειτουργικό, καθώς και δύο φωτισμένες προθήκες με εκθέματα από το Αρχαιολογικό Μουσείο και το Μουσείο Μπενάκη.

Διακοσμητικά αντικείμενα και δώρα από ξένους ηγέτες προς τους Προέδρους της Δημοκρατίας βρίσκονται πάνω σε διάφορα έπιπλα, όπως το χρυσό επιτραπέζιο ρολόι που χάρισε ο πρίγκιπας Κάρολος στον ΠτΔ Κωστή Στεφανόπουλο κατά την τότε επίσκεψή του στην Ελλάδα, ή ένα ιδιαίτερο κρυστάλλινο διακοσμητικό, δώρο του Προέδρου της Τσεχίας. 

Η τραπεζαρία του Α' ορόφου χρησιμοποιείται για επίσημα γεύματα μέχρι 40 άτομα, όπως το γεύμα που παραθέτει ο ΠτΔ την Κυριακή της Ορθοδοξίας προς τιμή της Ιεράς Συνόδου. Στην αίθουσα αυτή γίνονται επίσης διευρυμένες συνομιλίες με ξένους ηγέτες που επισκέπτονται τη χώρα. Σύμφωνα με το πρωτόκολλο, στο μέσον του τραπεζιού κάθεται ο Πρόεδρος της Δημοκρατίας με την ελληνική αντιπροσωπεία και απέναντι ο Πρόεδρος της άλλης χώρας με τη δική του αντιπροσωπεία. Οι συνομιλίες τους αφορούν θέματα των δύο χωρών και στον χώρο αυτό υπογράφονται πολλές φορές οι μεταξύ τους συμφωνίες.

Η αίθουσα της τραπεζαρίας είναι η μόνη του Προεδρικού Μεγάρου που έχει σύγχρονους πίνακες ζωγραφικής με έργα του Γκίκα, Γουναρόπουλου, Παρθένη. Στα χρόνια που ζούσαν εκεί οι βασιλείς, αυτή ήταν η καθημερινή τους τραπεζαρία.

Στο κτίριο του Προεδρικού Μεγάρου σήμερα απασχολούνται συνολικά 20 άτομα, στο Γραφείο Δημοσίων Σχέσεων καθώς και στο Γραφείο Τύπου της Προεδρίας. Ένας θεσμός, «κομμάτι» του Μεγάρου, είναι ο μετρ Στέφανος Τσιαμπαλής ο οποίος εργάζεται εκεί από τα χρόνια Προεδρίας του Κωνσταντίνου Τσάτσου και, όπως χαρακτηριστικά λέει, έχει ζήσει όλους τους Προέδρους από το 1975.

Ο κήπος

Κατεβαίνοντας, όπως οι επίσημοι καλεσμένοι την ημέρα εορτασμού επετείου αποκατάστασης της Δημοκρατίας, τη γνωστή μαρμάρινη σκάλα οδηγούμαστε στον γαλλικού ρυθμού κήπο του Μεγάρου, μία πραγματική όαση μέσα στο κέντρο της πόλης, με δεκάδες είδη καλλωπιστικών δένδρων και φυτών αλλά και πουλιών που βρίσκουν εκεί καταφύγιο.

Τα έργα γνωστών καλλιτεχνών (Βαρώτσου, Ζογγολόπουλου, Μελά, Παππά), διάσπαρτα σε διάφορα σημεία, δίνουν την όψη μίας υπαίθριας γλυπτοθήκης. Ένας μακρύς διάδρομος με ψηλά υπεραιωνόβια κυπαρίσσια καταλήγει στο συντριβάνι και στο γνωστό περίπτερο με τα φερ-φορζέ έπιπλα, όπου ο ΠτΔ συνομιλεί με τους πολιτικούς αρχηγούς κατά τη διάρκεια της δεξίωσης της 24ης Ιουλίου και τα πλάνα από τα διάφορα στιγμιότυπα δίνουν συνήθως τροφή για ποικίλους σχολιασμούς. Τα τελευταία χρόνια, λόγω της κρίσης, έχει σταματήσει να γίνεται αυτή η δεξίωση και η επέτειος γιορτάζεται σε ένα πολύ πιο μικρό και λιτό σχήμα.

H επίσκεψη στο κτίριο του Προεδρικού Μεγάρου απαιτεί προσυνεννόηση με το Γραφείο Δημοσίων Σχέσεων. Πραγματοποιούνται ξεναγήσεις σε σχολεία, συλλόγους κ.λπ. ώστε να γνωρίσει το κοινό από κοντά το Πρώτο... Σπίτι της χώρας, ένα στολίδι της Αθήνας με ιστορικό και συμβολικό χαρακτήρα, άρρηκτα συνδεδεμένο με την πορεία και την εδραίωση της Δημοκρατίας στην Ελλάδα.

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

1. Καρδαμίτση – Αδάμη Μάρω, Χατζηβασιλείου Ευάνθης, Το Προεδρικό Μέγαρο, Εκδοτικός οίκος «ΜΕΛΙΣΣΑ», Αθήνα, 2018.
2. Καρδαμίτση-Αδάμη Μάρω, Ανάκτορα στην Ελλάδα, Εκδ. Εθνικό Ιστορικό Μουσείο & Εκδοτικός οίκος «ΜΕΛΙΣΣΑ», 2009
3. Καρδαμίτση-Αδάμη Μάρω, Ερνστ Τσίλλερ 1837-1923, Η ΤΕΧΝΗ ΤΟΥ ΚΛΑΣΙΚΟΥ, Εκδοτικός Οίκος «ΜΕΛΙΣΣΑ», 2006.
4. Μπίρης Η. Κώστας, ΑΙ ΑΘΗΝΑΙ από του 19ου εις τον 20ον αιώνα, Εκδοτικός οίκος «ΜΕΛΙΣΣΑ», 2005.
5. ΕΠΤΑ ΜΕΡΕΣ – Η Καθημερινή Ερνέστος Τσίλερ, Αρχιτέκτοντας Οραματιστής, Αθήνα, 2002.

ΗΛΕΚΤΡΟΝΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ

1. www.presidency.gr/proedriko-megaro/ksenaghsh/
2. www.eie.gr/archaeologia/gr/arxeio_more.aspx?id=117
3. www.royalchronicles.gr/apokleistiki-xenagisi-sto-proedriko-megaro/
4. https://el.wikipedia.org
5. https://el.wikipedia.org

Πολλές πληροφορίες επίσης αντλήθηκαν κατά τη διάρκεια της ξενάγησης στους χώρους του Προεδρικού Μεγάρου, από την κα Μπουρίτσα.