Το τέλος του καλοκαιριού μάς βρήκε να βοηθάμε εθελοντικά στο Mosaico House. Όπως προδίδει και το όνομα του, αυτός ο χώρος φιλοξενίας προσφύγων στον Κεραμεικό, αποτελεί ένα μωσαϊκό εθνικοτήτων και πολιτισμών. Υποδέχεται μητέρες και παιδιά, τους προσφέρει στέγη, υγειονομική περίθαλψη, νομική κάλυψη, και πραγματοποιεί μαθήματα και δραστηριότητες με τη συμβολή εθελοντών.
Η κρισιμότητα της εθελοντικής βοήθειας στις οριακές καταστάσεις, στα hot spots της χώρας μας και στα παράλιά της, όπου η ίδια η ζωή διακυβεύεται, είναι αυτονόητη. Η δική μας εμπειρία δεν αφορά αυτήν την πρώτη γραμμή, δηλαδή τη διάσωση, την επούλωση τραυμάτων ή τη διανομή τροφίμων, ούτε τις θεμελιώδεις γραφειοκρατικές διαδικασίες, όπως την παροχή ασύλου. Εμείς γνωρίσαμε τα παιδιά του Σπιτιού μέσω των μαθημάτων και των δραστηριοτήτων – ζωγραφίσαμε, παίξαμε, κάναμε Μαθηματικά, πειραματιστήκαμε με τα Ελληνικά και τα Αγγλικά, μεταξύ άλλων. Αυτά μπορεί να φαίνονται δευτερεύοντα. Και όντως είναι, όταν τα βασικά δεν έχουν εξασφαλιστεί. Ωστόσο, άπαξ και εξασφαλιστούν, το παιδί θα πρέπει να ενθαρρυνθεί για να κυνηγήσει παραπάνω από την απλή βιοπάλη και επιβίωση. Για να μπορεί να θέσει στόχους, να καλλιεργήσει ενδιαφέροντα, να ονειρευτεί. Και μέσω αυτής της εμπειρίας συνειδητοποιήσαμε πόσο μεγάλη αλλαγή μπορεί να φέρει στη ζωή του αυτή η βοήθεια στη «δεύτερη – πια – γραμμή», αλλά και πόσο απλό είναι να το αποφασίσει κανείς και να το επιχειρήσει, ακόμη και δίχως ειδίκευση ή εμπειρία.
Μπορεί να πει κανείς ότι αυτή η αποστολή ήδη εκπληρώνεται από το υπάρχων θεσμικό πλαίσιο. Προγράμματα ΕΣΠΑ έχουν προνοήσει για την ίδρυση και τη λειτουργία τάξεων υποδοχής για τα παιδιά, ώστε για παράδειγμα, στο Γυμνάσιο, να παρακολουθούν αντί άλλων μαθημάτων εντατικά μαθήματα ελληνικών. Ωστόσο,ο ενθουσιασμός μας για αυτό το πολλά υποσχόμενο πρόγραμμα εξανεμίστηκε μετά από συζήτηση με τον Γυμνασιάρχη του σχολείου της γειτονιάς –«Ποιος ξέρει πότε θα μου φέρουν καθηγητή για αυτές τις τάξεις; Πέρσυ έφεραν μέσα Μαρτίου, ενώ στο Δημοτικό δεν τον είδαν ποτέ». Πώς να το εξηγήσεις αυτό στην 14χρονη Sannaz που συνοδεύσαμε για την εγγραφή της στο σχολείο; Μην μπορώντας να καταλάβει τη γλώσσα, δεν πτοήθηκε και συνέχισε να μας διαβάζει διάφορες επιγραφές και λεζάντες στον σχολικό διάδρομο, μιας και ήταν αυτοδίδακτη στη φωνητική ανάγνωση των Ελληνικών. Μας ρώτησε αν θα αποτελεί πρόβλημα η hijab της στην παρακολούθηση των - μη υποχρεωτικών για εκείνη - Θρησκευτικών (σε μια γλώσσα που δε γνωρίζει) και ζήτησε μερικά βιβλία της πρόσφατης ελληνικής ιστορίας, μιας και όπως μας είπε «θέλω να γνωρίσω την κουλτούρα των νέων μου φίλων».
Αντίστοιχα, οι φίλοι της Sannaz, Hayyan και Ahmad, κάθονται με τις ώρες μαζί μας για να πειραματιστούμε με ηλεκτρικά κυκλώματα και χημικές ενώσεις. Η Safir μας ζητά προσθέσεις και αφαιρέσεις με δεκαψήφια νούμερα και θέλει τους πολλαπλασιασμούς και τις διαιρέσεις για «homework» για να «μπορεί να τα σκέφτεται με την ησυχία της». Αγώνες σκάκι στήνονται, η ζωγραφική έχει την τιμητική της και ο χορός εξασκείται καθημερινά με ελληνικά, συριακά, αφγανικά και ιρακινά λικνίσματα του κορμιού.
Ο κάθε εθελοντής μπορεί να βοηθήσει τα παιδιά να εξερευνήσουν τους δικούς τους ορίζοντες ή και να μάθουν ότι έχουν ορίζοντες. Βλέπεις, λοιπόν, μπροστά στα μάτια σου, παιδιά να μαθαίνουν να χειρίζονται γλώσσες, άγνωστες σε αυτά, βασική αριθμητική, να θέτουν τη βάση σε επιστήμες, σε τέχνες. Βλέπεις ακόμη παιδιά να θυμούνται ότι έχουν ενδιαφέροντα και πάθος για διάφορα πεδία. Βλέπεις παιδιά να διψούν για γνώση και να θέλουν να καλλιεργήσουν τη δημιουργικότητα τους.
Η Sannaz, όμως, ας μας επιτραπεί να πούμε πως είναι η «τυχερή» της υπόθεσης, μιας και πρέπει να αντιμετωπίσει μονάχα μια λερναία ύδρα. Έχει καταφέρει να εξοπλιστεί με ανεξάντλητη δύναμη, ώστε στην περίπτωση της η πρακτική εφαρμογή των θεωρητικών δεσμεύσεων υπονομεύεται «μονάχα» από το κούφιο υπάρχων σύστημα. Μα εκείνη αποτελεί την εξαίρεση στον κανόνα που επιβάλλει στα παιδιά πρόσφυγες να παλεύουν όχι μόνο με ένα ρηχό σύστημα μα και με τις δικές τους προσωπικές ανασφάλειες. Έτσι, ένας άνθρωπος με θέληση και μεράκι μπορεί να κρατήσει ένα παιδί από το χέρι και να το βοηθήσει να πλοηγηθεί όχι μόνο ανάμεσα στα μονοπάτια της γνώσης, της καλλιέργειας και της δημιουργικότητας, αλλά να επιτελέσει και έναν ρόλο ακόμη πιο καίριο, να συνεισφέρει σε μια ακόμη πιο ουσιαστική αλλαγή. Να το στηρίξει ψυχολογικά.
Με soundtrack μια γλώσσα που ποτέ δεν τους δόθηκε η ευκαιρία να μάθουν, σε χώρους που θα στέγαζαν τάξεις υποδοχής που ποτέ δεν έλαβαν χώρα, τα παιδιά συνηθίζουν σε αυτό που ο Γυμνασιάρχης μας είπε ξεκάθαρα: «Ετοιμάστε τα παιδιά, θα νοιώσουν αποκλεισμένα και μόνα, τι να κάνουμε και εμείς». Τους αποτυπώνεται, λοιπόν, ανεξίτηλα το εξής σκεπτικό: Αφού κανείς δεν περιμένει κάτι από μένα, σημαίνει πως δεν είμαι και ικανός για κάτι άξιο της αναμονής τους.
Όταν πρωτομπήκαμε στην τάξη ελληνικών του κέντρου φιλοξενίας, βρήκαμε δέκα εφήβους δίχως χαρτί και μολύβι, με τα κινητά τους ανοιχτά, να συνομιλούν και να χειρονομούν έντονα σε ένα αμάλγαμα φαρσί και αραβικών. Η παρουσία μας δεν έδειχνε να τα συγκινεί ιδιαίτερα, ενώ και η δική τους παρουσία δεν έδειχνε να τους ευχαριστεί. Το μάθημα κύλησε δύσκολα με μηχανική επανάληψη όσων άκουγαν μετά από δικές μας ικεσίες προς μάτια που μας κοιτούσαν βαριεστημένα.
Μετά από μία εβδομάδα, η ίδια τάξη, η ίδια σύνθεση παιδιών, ήταν διαμετρικά αντίθετη. Τα παιδιά μας περίμεναν, μας υποδέχονταν με ανοιχτά τα χαρτιά τους και τα στυλό στο χέρι. Η προθυμία να απαντήσουν σε ερωτήσεις ήταν εντυπωσιακή και τα παιδιά πλέον δε συναγωνίζονταν για το ποιος θα καταφέρει να παραμείνει πιο σιωπηλός στην τάξη, αποφεύγοντας όσο πιο πολύ τις ερωτήσεις μας, μα για το ποιος θα φανεί πιο ενεργός και πιο διαβασμένος στην κουβέντα. Τα «ευχαριστώ, teacher» στο τέλος της ώρας συνοψίζουν τη μεταμόρφωση αυτής της τάξης. Ουσιαστικά, δεν είχαν μόνο μάθει να λένε «Πόσο κάνει;» ή «Θέλω βοήθεια.». Είχαν συνειδητοποιήσει ότι μπορούν να τα καταφέρουν, ότι αξίζουν.
Και αυτό δεν ισχύει μόνο για τα παιδιά, τα οποία βρέθηκαν στο πλαίσιο της τάξης και του μαθήματος. Ισχύει και για τα παιδιά που αγκαλιάσαμε στο λεγόμενο «activityroom», που τα ακολουθήσαμε όταν μας έπιαναν το χέρι, που στριφογυρίσαμε μέχρι τελικής πτώσης. Και για εκείνα που δεν ήθελαν να τακτοποιήσουν στο τέλος της μέρας και αναγκαστήκαμε να είμαστε λιγάκι πιο αυστηροί μαζί τους.
Αυτό που δεν περιμέναμε πηγαίνοντας στο Mosaico ήταν το πόσο απλή θα ήταν η ενεργοποίηση της διαδικασίας αυτής της αλλαγής που έχει τη δύναμη να φέρει ένας εθελοντής στη ζωή ενός παιδιού. Γιατί τι παρεμβλήθηκε στην τάξη των Ελληνικών; Ότι κάποιοι άνθρωποι ενδιαφέρθηκαν να μάθουν τα μικρά τους ονόματα και να τους πιέσουν λίγο παραπάνω να επαναλάβουν μερικές απλές φράσεις. Γιατί αν δεν τις επαναλάμβαναν, γιατί αν τα παρατούσαν, τα παιδιά μπορούσαν να δουν ότι και εμείς οι ίδιοι στεναχωριόμασταν. Έβλεπαν ότι κάποιος περίμενε κάτι από αυτά και αυτό ήταν αρκετό για να συνειδητοποιήσουν ότι αυτό που κάνουν μετράει σε κάποιον και άρα, θα έπρεπε να μετράει και για τους ίδιους. Τι γέμισε γέλια το δωμάτιο δραστηριοτήτων του Σπιτιού; Ότι τα παιδιά είχαν καταλάβει ότι κάποιος είναι εκεί για αυτά, να τους προσφέρει κάτι που σε πολλούς φαίνεται αυτονόητο, μα σίγουρα δεν είναι δεδομένο για αυτά - την προσοχή του.
Κι όλα αυτά, επειδή στείλαμε ένα μήνυμα στη σελίδα στο Facebook του Σπιτιού. Μετά από πέντε λεπτά, είχαμε ήδη κλείσει την πρώτη συνάντηση γνωριμίας και της απαραίτητης αξιολόγησης από την Ανθή, την υπεύθυνη του χώρου. Κι αν η φυσική παρουσία είναι αδύνατη λόγω έλλειψης χρόνου, ας την αντικαταστήσει μία τσάντα με καλοσυντηρημένα ρούχα και παιχνίδια, σχολικά είδη ή βιβλία. Στην περίπτωση των παιδιών, τίποτε δεν είναι λίγο.
Για τον πολύ απλό λόγο ότι η ερώτηση «εμένα περιμένουν;» έχει μια και μόνο απάντηση. Κι αυτή είναι ένα τρανταχτό «Ναι!».
[Για λόγους προστασίας της ιδιωτικότητας των παιδιών, τα ονόματα που χρησιμοποιήθηκαν δεν αντιστοιχούν στα αληθινά ονόματα των κατοίκων του Mosaico House.]
4°
