Έρευνα: Πώς βλέπουν οι Έλληνες τους γείτονές τους στα Βαλκάνια;

Θα αποδεχόσασταν έναν Τούρκο ή έναν Σκοπιανό ή έναν Αλβανό ως σύντροφο του παιδιού σας ή ως συνάδελφό σας ή ως γείτονά σας; Θα τον προσλαμβάνατε στη δική σας επιχείρηση; Για ποιον από αυτούς θα λέγατε χωρίς να τον γνωρίσετε ότι είναι φιλικός; Ποιος εχθρικός; Ποιος εργατικός; Ποιος τεμπέλης;

Η εταιρεία ερευνών Prorata διεξήγαγε για την A.V. έρευνα γνώμης σχετικά με τις στάσεις της ελληνικής κοινής γνώμης έναντι των γειτονικών βαλκανικών λαών. Και πάνω σε αυτήν τη βάση πηγαίων στάσεων, η έρευνα καταγράφει τις θέσεις της κοινής γνώμης στο φλέγον ζήτημα της ονομασίας της ΠΓΔΜ. Ποια ονομασία να αποδεχτεί η ελληνική πλευρά και γιατί να το κάνει; Ποιος πολιτικός συνέβαλε τα μέγιστα στη διαχείριση του όλου θέματος; O Επίκουρος Καθηγητής Πανεπιστημίου Μακεδονίας Γιάννης Κωνσταντινίδης, παρουσιάζει και σχολιάζει τα ευρήματα.

Πατριδοκάπηλοι και απάτριδες

Πατριδοκάπηλοι οι μεν για τους δε, απατρίδες οι δε για τους μεν. Η δημόσια σφαίρα διχάζεται και οι διάλογοι στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης εντείνονται. Το Σκοπιανό είναι –με όρους δημόσιας αντιπαράθεσης– το νέο δημοψήφισμα της 5^ης Ιουλίου 2015. Διαιρεί σε βάθος διαπροσωπικές σχέσεις, τέμνει κάθετα κόμματα και παρατάξεις και δημιουργεί εντέλει πολιτικές ευκαιρίες. Πώς είναι λοιπόν διαιρεμένη η ελληνική κοινωνία σήμερα επί του διλήμματος της αναγνώρισης του γειτονικού κράτους με μια σύνθετη ονομασία; Και σε ποιο βαθμό η διαίρεσή της αντικατοπτρίζει τις διαφορετικές στάσεις των Ελλήνων έναντι του λαού της ΠΓΔΜ και των άλλων βαλκανικών κρατών; Η διαδικτυακή έρευνα της Prorata δίνει ορισμένες πρώτες απαντήσεις σε αυτά τα ερωτήματα.

Κατά πρώτον, επιβεβαιώνει την ύπαρξη δύο εξίσου ισχυρών πλευρών επί του θέματος της αναγνώρισης της ΠΓΔΜ με όνομα. Το 46% των ερωτηθέντων απάντησε ότι «η μη λύση θα είναι η εξέλιξη με το μεγαλύτερο κόστος για τη χώρα», ενώ το 44% αυτών απάντησε ότι «η λύση θα είναι η εξέλιξη με το μεγαλύτερο κόστος», απόψεις οι οποίες σε μεγάλο βαθμό θα μπορούσαν να αντιστοιχηθούν με τις επιλογές αναγνώρισης, η πρώτη, και μη αναγνώρισης, η δεύτερη. Αξίζει να σημειωθεί ότι η συμμετρία στην κατανομή των απαντήσεων σε αυτό το ερώτημα χάνεται μερικώς για τους Βορειοελλαδίτες, καθώς για το 48% εκείνων η λύση εκτιμάται ως η εξέλιξη με το μεγαλύτερο κόστος, ενώ για το 42% εκείνων είναι μη λύση εκείνη η εξέλιξη με το μεγαλύτερο κόστος.

Οι απαντήσεις στο ερώτημα μοιάζουν να είναι ιδανικός δείκτης διαχωρισμού ατόμων που τοποθετούνται στο άκρο του εθνοκεντρισμού και στο άκρο του κοσμοπολιτισμού, στις σχετικές κλίμακες αυτοτοποθέτησης, αλλά επίσης και ατόμων που τοποθετούνται στο άκρο του κοινωνικού συντηρητισμού και στο άκρο του κοινωνικού προοδευτισμού. Τα ¾ εκείνων που «αντιλαμβάνονται τον εθνικό τους πολιτισμό ως ανώτερο και δυσκολεύονται να αποδεχθούν συνήθειες και αξίες άλλων πολιτισμών» εκτιμούν ότι η λύση είναι η εξέλιξη με το μεγαλύτερο κόστος. Ομοίως, τα 4/5 εκείνων που «πιστεύουν ότι τα άτομα πρέπει να υποτάσσονται στις παραδοσιακές και κυρίαρχες αξίες μιας κοινωνίας» έχουν την ίδια άποψη. Το Σκοπιανό αναδεικνύει τις βαθύτερες αξιακές διαφορές μας.

Η διαφαινόμενη απήχηση της λεγόμενης σκληρής στάσης στο ζήτημα της ονομασίας του γειτονικού κράτους δεν αντικατοπτρίζεται πάντως στις στάσεις των Ελλήνων έναντι των Σκοπιανών σε ένα υποθετικό διαπροσωπικό ή επαγγελματικό επίπεδο. Η πλειοψηφία των ερωτηθέντων απάντησαν ότι δε θα είχαν δυσκολία να αποδεχθούν έναν Σκοπιανό ως φίλο ή συνάδελφο, ενώ το 48% αυτών απάντησαν ότι θα αποδέχονταν κάποιον ή κάποια ακόμα και ως σύντροφο του παιδιού τους.

Τα 2/3 του δείγματος δήλωσαν πιθανό ή πολύ πιθανό να προσλάμβαναν έναν Σκοπιανό ως εποχικό υπάλληλο στη μικρή επιχείρησή τους. Μόλις το ένα δέκατο του δείγματος υποστήριξε ότι δε θα αποδέχονταν ούτε καν την παρουσία τους σε ελληνικό έδαφος. Ως εικόνα, οι απαντήσεις του δείγματος για τους Σκοπιανούς μοιάζουν με αυτές έναντι των Τούρκων, εμφανώς πιο αρνητικές σε σύγκριση με αυτές έναντι των Σέρβων και πιο θετικές σε σύγκριση με αυτές έναντι των Αλβανών.

Πάντως η έρευνα επιβεβαιώνει την ύπαρξη εθνικών στερεοτύπων – θετικών για τους «φιλικούς» Σέρβους και μάλλον αρνητικών για τους «εχθρικούς» Τούρκους. Σε αυτό το σχήμα, οι απαντήσεις του δείγματος για τους Σκοπιανούς διχάστηκαν με την κατανομή για το δίπολο «φιλικός-εχθρικός» να είναι συμμετρική στο συνολικό δείγμα, αν και ασύμμετρη προς την πλευρά του αρνητικού στερεοτύπου στους κατοίκους της Βόρειας Ελλάδας. Τα στερεότυπα είναι μια πολύ κακή μαγιά για την οικοδόμηση σχέσεων εμπιστοσύνης μεταξύ δύο λαών. Σε διαπροσωπικό επίπεδο και κατά περίπτωση προφανώς ξεπερνιούνται, όμως χωρίς την εμπειρία της πρακτικής επαφής με τον άλλον λαό, είναι τα στερεότυπα που κυριεύουν τις αντιλήψεις μας για την εξωτερική πολιτική μιας χώρας. Όταν τα στερεότυπα γίνονται οδηγοί αντιλήψεων, τότε οι δημόσιες τοποθετήσεις μας σκληραίνουν και τελικά μπλοκάρουν τον ορθολογισμό. Κάπου εκεί βρισκόμαστε και στην προκειμένη περίπτωση.