Ξορκίζοντας το σατανά

Όσο και αν σου προκαλεί έκπληξη ο τίτλος, δεν παύει να είναι πέρα για πέρα αληθινός. Όλο και περισσότεροι άνθρωποι μέρα με τη μέρα καταφεύγουν στους πνευματικούς, ζητώντας τους να τους απαλλάξουν από διάφορα δαιμόνια που έχουν καταλάβει το σώμα τους ή από μάγια που τους ταλαιπωρούν. Υπερφυσικά και ανεξήγητα γεγονότα. Κεφάλια που γυρίζουν, σώματα που αιωρούνται, απόκοσμες κραυγές συνθέτουν το σκηνικό μυστηρίου που κρύβεται πίσω από τον εξορκισμό.

Υπόθεση Doe

Στις 26 Ιανουαρίου 1949, στο Cottage City των ΗΠΑ, πέθανε η θεία του 14χρονου Roland Doe. Εκείνος, επηρεάστηκε από το θάνατό της και άλλαξε συμπεριφορά με αποτέλεσμα να θεωρηθεί ότι δαίμονες είχαν καταλάβει το σώμα του.

Ψάχνοντας για βοήθεια, η μητέρα του απευθύνθηκε αρχικά στον ιερέα Albert Hughes της εκκλησίας St. James της διπλανής πόλης Μάουντ Ράινερ. Στις 11 Μαρτίου ο Roland Doe δέχτηκε πρώτη φορά την επίσκεψη του εξορκιστή William Bowder και των βοηθών του. Στις 16 Μαρτίου ο αρχιεπίσκοπος Τζόζεφ Ε. Ρίτερ έδωσε την άδειά του να πραγματοποιηθεί εξορκισμός, ο οποίος διήρκεσε μέχρι τις 18 Απριλίου.

Ο Πάτερ Walter Halloran παρατήρησε ότι το αγόρι κατά τη διάρκεια του εξορκισμού μιλούσε λατινικά. Οι φράσεις του όμως ήταν μέρος της ρωμαιοκαθολικής λειτουργίας. Επίσης, κατά τη διάρκεια του εξορκισμού διαπιστώθηκε η αξιοσημείωτη ευστοχία του Ρόλαντ στο φτύσιμο. Την ικανότητα αυτή όμως, κατά το μεγαλύτερό του αδερφό, την είχε ήδη. Επίσης το κρεβάτι του Ρόλαντ κινήθηκε. Το γεγονός αυτό εξηγείται αφού το κρεβάτι είχε τροχούς και με κάθε κίνηση επάνω του μετακινούνταν. Μετά τον εξορκισμό, το αγόρι συνέχισε τη ζωή του σε φυσιολογικούς ρυθμούς.

Στις 20 Αυγούστου 1949 ο εξορκισμός δημοσιεύτηκε σε άρθρο της εφημερίδας «Washington Post». Πρόκειται για το άρθρο που διάβασε αργότερα ο Γουίλιαμ Πίτερ Μπλάτυ, φοιτητής του πανεπιστημίου Τζορτζτάουν και αποτέλεσε «υλικό» για το μυθιστόρημά του «Ο Εξορκιστής», που στη συνέχεια έγινε και η ομώνυμη ταινία. Για την ιστορία, η ταινία αυτή έγινε μια από τις πιο κερδοφόρες ταινίες τρόμου όλων των εποχών.

Πέρα από το σινεμά, όμως, τι είναι ουσιαστικά ο δαιμονισμός σύμφωνα με την παράδοση του χριστιανισμού; Τι πρέπει να γνωρίζεις ώστε να μην ξεγελαστείς από δήθεν εξορκιστές οι οποίοι αποσκοπούν στην εξυπηρέτηση των ιδιωτικών τους συμφερόντων;

Ο δαιμονισμός δεν είναι μια απλή κατάσταση. Συνήθως διαχωρίζεται σε δύο είδη, σε αυτούς που οδηγούν σε περίεργα φαινόμενα, όπως παραλλαγμένο πρόσωπο, απόκοσμες κραυγές και ομιλία ξένων γλωσσών που ο ίδιος ο άνθρωπος δεν μπορεί να γνωρίζει. Επίσης σε ακραίες περιπτώσεις μπορεί να υπάρξει εκδήλωση υπερφυσικών φαινομένων, όπως η γνώση πληροφοριών που δεν θα ήταν δυνατό ο πάσχων να ξέρει. Η δεύτερη περίπτωση είναι όταν η δαιμονοπληξία δεν είναι φανερή και εκδηλώνεται με την εξώθηση του ανθρώπου στην αμαρτία.

Η άποψη της εκκλησίας

Σύμφωνα με τον πατέρα Κυριακό Τσουρό, γραμματέα της Συνοδικής Επιτροπής επί των Αιρέσεων, ο οποίος και μου μίλησε για αυτό το θέμα, ο εξορκισμός είναι μια πράξη της εκκλησίας η οποία βασίζεται στην Αγία Γραφή. Η εκκλησία δηλαδή προσπαθεί με την προσευχή και την ευχή να βοηθήσει τους ανθρώπους, εάν βρίσκονται σε κατάσταση δαιμονισμού, ώστε να θεραπευθούν από την επήρεια του διαβόλου. Πράξη αρχαιοτάτη, την οποία συναντάμε και στις ευχές της αρχαίας εκκλησίας. Ο Χριστός πολλές φορές, όπως διαβάζουμε και στην Καινή Διαθήκη, έχει αποβάλει δαιμόνια.

Μόνο οι ιερείς μπορούν να τελέσουν έναν εξορκισμό, και πρέπει να γίνεται προσεκτική διερεύνηση για το εάν πρόκειται για δαιμονισμό ή όχι. Όπως μας εξήγησε, αυτή η διερεύνηση επαφίεται στη διακριτικότητα του κληρικού, ο οποίος με μεγάλη προσοχή πρέπει να δει μήπως όντως υπάρχουν ψυχολογικά προβλήματα, για να ζητήσει τη βοήθεια ενός ειδικού ψυχιάτρου.

Σε εαυτό το σημείο τον ρώτησα εάν υπάρχει συνεργασία της εκκλησίας με τον ιατρικό κλάδο και μου απάντησε ότι πολλές φορές έχει βοηθηθεί η εκκλησία από την ψυχιατρική. Διότι ένα οργανικό-ψυχιατρικό πρόβλημα μπορεί να δημιουργήσει πνευματικό πρόβλημα.

Ο πατέρας προσθέτει ότι όταν ένας δαιμονισμένος άνθρωπος έρθει σε επαφή με έναν κληρικό ή με ιερά λείψανα, βρίζει χυδαία διότι εκείνη την ώρα μιλάει ένα ακάθαρτο πνεύμα το οποίο εχθρεύεται ό,τι έχει σχέση με τον Θεό. Αυτό αποτελεί κύριο κριτήριο μίας δαιμονοπληξίας.

Τώρα για τα αίτια που συμβαίνει αυτό, ο πατέρας Κυριακός λέει πως «όταν ο άνθρωπος βρίσκεται μακριά από το Θεό είναι εύκολη λεία των δαιμονίων». Πρέπει να καταλάβουμε ότι ο διάβολος είναι πραγματική οντότητα, γιατί συνήθως επικρατεί η ιδέα ότι είναι απλά μια προσωποποίηση του κακού, μια συμβολική φιγούρα. Άλλωστε αυτό είναι και το μεγαλύτερο κατόρθωμά του, να μας πείσει ότι δεν υπάρχει. Τώρα εμείς εάν είμαστε προφυλαγμένοι με τη συμμετοχή μας στα μυστήρια της εκκλησίας και στη Χάρη του Χριστού, τότε δεν είμαστε ευάλωτοι. Βέβαια η εκκλησία με το μυστήριο της βαπτίσεως φροντίζει στην αρχή του μυστηρίου να διαβάσει ορισμένους εξορκισμούς, ώστε να προφυλάξει τον βαπτιζόμενο από την επίθεση του κακού. Από εκεί και πέρα ο άνθρωπος πρέπει να βάλει το δικό του λιθαράκι. Αν αυτός στη συνέχεια των χρόνων με τον τρόπο της ζωής του αποβάλει από πάνω του αυτόν τον «θώρακα» με τον οποίο εξοπλίστηκε, τότε η προστασία του ενάντια στο κακό ατονεί.

Σε αυτό το σημείο ο πατέρας κατέληξε στο συμπέρασμα ότι ο διάβολος είναι ένας ηττημένος εχθρός και σε καμία περίπτωση δεν πρέπει να τον φοβόμαστε. Όταν δρα μέσα μας η δύναμη του Χριστού ο διάβολος δεν έχει καμία εξουσία πάνω μας, δεν μπορεί να μας κυριεύσει. Για αυτό λοιπόν πρέπει να συμμετέχουμε στα μυστήρια της εκκλησίας και ειδικότερα στη Θεία Ευχαριστία διότι έτσι είμαστε απόλυτα περιφρουρημένοι σε οποιαδήποτε επήρεια του κακού.

Στην εκκλησία του Αγίου Γεωργίου, στο Πέραμα

Τετάρτη μεσημέρι κατέβηκα στο Πέραμα, ψάχνοντας την εκκλησία του Αγίου Γεωργίου, όπου μου είχαν πει, πως γίνονταν εξορκισμοί. Μπαίνοντας μέσα, αντίκρισα μια εκκλησία σχεδόν γεμάτη. Όλοι περίμεναν τη σειρά τους για να βρεθούν μπροστά στον πατέρα Ιωάννη να τους ξορκίσει. Διάλεξα ένα στασίδι και έκατσα να παρακολουθήσω όλη τη διαδικασία. «Εδώ γίνονται εξορκισμοί;» ρώτησα μια κυρία που καθόταν ακριβώς από πίσω μου. «Μάλιστα» μου απάντησε, και συνέχισα «έρχεστε συχνά εδώ»; -«Χρόνια ολόκληρα, ο πατήρ Ιωάννης είναι το στήριγμά μας και μας βοηθά να ξεπεράσουμε πολλά πράγματα», απαντάει. Ζητώντας της να μου διευκρινίσει τι εννοούσε λέγοντας «ο πατήρ Ιωάννης έχει βοηθήσει πολύ κόσμο», απάντησε ότι «δίνει μάχη με το κακό κάθε μέρα. Όποιος έχει το οποιοδήποτε πρόβλημα που τον βασανίζει, έρχεται σε αυτόν. Έχει δώσει φαγητό σε πολύ κόσμο».

Ένας ένας οι πιστοί πλησίαζαν την Ωραία Πύλη που βρισκόταν ο πατήρ Ιωάννης καθιστός, και αφού γονάτιζαν, εκείνος τους ακουμπούσε από πάνω τους το πετραχήλι του, και ξεκίναγε να τους διαβάζει. Ύστερα τους χτύπαγε τρεις φορές στην πλάτη με τον ξύλινο σταυρό και τους έστελνε στο καλό. Και κάπου εκεί ήρθε και η σειρά μου να μπω στην ουρά. Αφού πλησίασα το ιερό, γονάτισα και με διάβασε. Τότε βρήκα την ευκαιρία να του μιλήσω. Μόλις του αποκάλυψα την ιδιότητά μου, τον ρώτησα ποια είναι η πραγματικότητα που αντιμετωπίζει κάθε μέρα. Εκείνος τότε με κοίταξε με την ηρεμία που τον χαρακτήριζε και μου είπε «θα σου δώσω ένα μήνυμα: δεν πρέπει ποτέ να χάνουμε την πίστη μας στον Θεό και κανένα κακό δεν μπορεί να μας βρει. Δεν πρέπει να παραπλανιόμαστε και να μην απομακρυνόμαστε από Αυτόν. Να έχουμε πάντα εμπιστοσύνη στην αγάπη Του». Αφού πήρα την ευλογία του και λίγο αγιασμό, αποχώρησα. Τότε συνειδητοποίησα πόσο διαφορετική είναι η πραγματικότητα σε σχέση με αυτό που παρουσιάζεται στις ταινίες.

Η γνώμη της επιστήμης

Παρόλα αυτά, θέλοντας να ακούσω και μια διαφορετική γνώμη για το θέμα, ζήτησα την άποψη ενός ειδικού πάνω στην ανθρώπινη ψυχολογία. Σε αυτή την προσπάθεια με βοήθησε η ψυχολόγος Ανθή Καπριτσάνη η οποία μου πρόσθεσε τη δικιά της οπτική για το ζήτημα.

Υπάρχει ψυχολογική αιτία η οποία οδηγεί ένα άτομο να εμφανίσει τα χαρακτηριστικά συμπτώματα του δαιμονισμού;
Σε ασθενείς με σοβαρές συναισθηματικές, ψυχιατρικές ή νευρολογικές διαταραχές υπάρχουν συμπτώματα που τους κάνουν να συμπεριφέρονται με τρόπο που δεν θα έκαναν υπό φυσιολογικές συνθήκες. Η σχιζοφρένεια, όπου οι άνθρωποι που πάσχουν μπορεί να ακούνε φωνές που δεν υπάρχουν, να χάσουν επαφή με την πραγματικότητα ή και να αναπτύξουν περίεργες, μη ρεαλιστικές αντιλήψεις. Για παράδειγμα, μπορεί να είναι πεπεισμένοι ότι έχουν υπερφυσικές δυνάμεις, ότι επικοινωνούν με τον Θεό ή δαίμονες ή ότι οι ίδιοι είναι ο διάβολος ή ο θεός -   αυτό ονομάζεται Διαταραχή Πολλαπλής Προσωπικότητας. Αυτή η διαταραχή χαρακτηρίζεται από την ύπαρξη μίας τουλάχιστον «άλλης» προσωπικότητας που ελέγχει τη συμπεριφορά, της οποίας το βασικό χαρακτηριστικό είναι η υπερβολική συναισθηματικότητα και η επιζήτηση προσοχής, ενώ η συναισθηματική έκφραση των ατόμων αυτών είναι ακραία, με στοιχεία θεατρινισμού, επιπόλαιη και με ταχείες εναλλαγές.

Μέσα σε όλα αυτά μπορούμε να προσθέσουμε και το Σύνδρομο Tourette, το οποίο είναι μια κληρονομική νευρολογική διαταραχή. Αυτό χαρακτηρίζεται από την εμφάνιση πολλαπλών ακούσιων και επίμονων tics στο πρόσωπο, αφύσικες γκριμάτσες, γύρισμα των λοβών των ματιών προς τα πάνω, ακούσιοι ήχοι όπως βήχας, γρύλισμα, γάβγισμα, βογκητό και βωμολοχίες.

Πώς αλλιώς μπορεί κατά τη γνώμη σας να εξηγηθούν όλα αυτά τα συμπτώματα που εμφανίζουν τα άτομα κατά τη διάρκεια του εξορκισμού;
Οι ασθενείς αυτοί βρίσκονται σε μια πολύ ευάλωτη ψυχολογικά κατάσταση λόγω των αρνητικών, πρωτόγνωρων και τρομακτικών συναισθημάτων που βιώνουν και ψάχνουν για μια εξήγηση. Τα πώς θα επιλέξουν να το κάνουν έχει να κάνει κυρίως με το γνωστικό υπόβαθρό τους. Άτομα βαθιά θρησκευόμενα μπορεί να αρχίσουν να φλερτάρουν με λαϊκές θρησκευτικές πεποιθήσεις και σιγά σιγά να πιστεύουν, είτε από μόνοι τους είτε με τη βοήθεια του περίγυρού τους, ότι τα αισθήματα ή οι σκέψεις αυτές οφείλονται στην κατοχή από κάποιο δαιμόνιο. Η επίσημη θέση της Εκκλησίας μας ότι το ενδεχόμενο αυτό είναι πιθανό, υποβοηθά δραματικά την ανάπτυξη τέτοιων θρησκευτικών ιδεοληπτικών αντιλήψεων. Να τονιστεί πως η ψυχολογική κατάσταση στην οποία βρίσκονται οι άνθρωποι αυτοί τους κάνει ιδιαίτερα δεκτικούς στην υποβολή ή και στην αυθυποβολή. Υπάρχουν κι άλλες περιπτώσεις, όπου για παράδειγμα τα άτομα μπορεί να είναι εν πλήρη επίγνωση της κατάστασης και λόγω μειωμένης αυτοπεποίθησης ή διαταραγμένης προσωπικότητας να υποδύονται το ρόλο αυτό για να βρεθούν στο κέντρο της προσοχής. Το κοινό χαρακτηριστικό όλων των περιπτώσεων, ανεξαρτήτως αιτιολογίας, είναι ότι η συμπεριφορά των «δαιμονισμένων» είναι παρόμοια με αυτή που αναμένεται και σε καμία περίπτωση δεν περιλαμβάνει πραγματικά ανεξήγητα φαινόμενα όπως ανθρώπους που πετάνε ή κεφάλια που στριφογυρίζουν.

Ποια είναι η προσωπική σας γνώμη πάνω στο θέμα του εξορκισμού;
Ίσως και να είναι παρακινδυνευμένο να ισχυριστούμε ότι οι σύγχρονες γνώσεις μας μπορούν να εξηγήσουν ικανοποιητικά όλα τα φαινόμενα! Να αρνούμαστε απλά την προφανή παρουσία τους δεν είναι ό,τι επιστημονικότερο. Μπορεί σε κάποια χρόνια να δοθεί μια ακόμα πιο σαφής εξήγηση. Η ακαδημαϊκή επιστήμη θα πρέπει να βγάλει τις παρωπίδες και να μελετήσει όλα τα φαινόμενα χωρίς δογματισμό και προκαταλήψεις, ακόμη κι αν κινδυνεύει να αναθεωρήσει παγιωμένες αντιλήψεις για το «πραγματικό». Καλό θα ήταν λοιπόν φαινόμενα τέτοιου τύπου να γίνουν αντικείμενο έρευνας τόσο της Ψυχολογίας όσο και της Ψυχιατρικής σε έναν πιο εντατικό βαθμό και με πιο επιστημονικό τρόπο, κι όχι να εγκαταλείπονται στη δικαιοδοσία ανθρώπων μη ειδικών με αυτά. Όλο το θέμα πάντως μπορεί να εμπεριέχει ηθικές, ιατρικές και πολλές φορές νομικές επιπλοκές.

Μπορεί ένας άνθρωπος να τραυματιστεί περαιτέρω ψυχολογικά μετά την τέλεση ενός εξορκισμού;
Τραυματισμός με την έννοια της βλάβης μπορεί να γίνει, όσο μπορεί να μείνει ένας ασθενής με σοβαρή νόσο χωρίς θεραπεία. Η απόδοση ιατρικών συμπτωμάτων σε δαίμονες και διαβόλους στον 21ο αιώνα και η συναισθηματική και σωματική κακοποίηση των ασθενών αυτών κατά τη διάρκεια μίας συγκεκριμένης δραματουργίας έχει οδηγήσει σε θανάτους από τον Μεσαίωνα μέχρι και το πρόσφατο παρελθόν. Άτομα που υποφέρουν από ψυχιατρικές και νευρολογικές διαταραχές έχουν το αυτονόητο δικαίωμα της σωστής ιατρικής αντιμετώπισης. Οπότε ο χαρακτηρισμός αυτών των ανθρώπων ως «δαιμονισμένων» είναι άκρως καταδικαστικός, αποτρέποντάς τους από οποιαδήποτε φαρμακευτική βοήθεια και εντείνοντας τα ψυχικά τους τραύματα.