Στάχτη να γίνει

Aναρχικός, άθεος και κυνηγημένος από τις ελληνικές αρχές για τα γραφτά του, ο συγγραφέας Ηλίας Πετρόπουλος (1928-2003, «Το άγιο χασισάκι», «Το εγχειρίδιο του καλού κλέφτη», «Κουραδοκόφτης» κ.λπ.) ζητούσε στη διαθήκη του να αποτεφρωθεί και η στάχτη του να σκορπιστεί σε κάποιον υπόνομο του Παρισιού. Κατά πώς έγραψαν οι εφημερίδες της εποχής, την ώρα της αποτέφρωσής του, στο δωμάτιο δίπλα ακριβώς από τον κλίβανο όπου καιγόταν στήθηκε μια πολύ ωραία συγκέντρωση φίλων και γνωστών του εκλιπόντος, όπου άλλος διάβαζε αποσπάσματα από βιβλία του, άλλος έπαιζε με το μπουζούκι του ρεμπέτικα, κόσμος μπαινόβγαινε ελεύθερα κι όλοι έτρωγαν κόλλυβα κι έπιναν κονιάκ. Μετά, η τέφρα του σκορπίστηκε σε ένα ρυάκι του νεκροταφείου.

Στην Ελλάδα, εκατοντάδες είναι κάθε χρόνο οι άνθρωποι που αναγκάζονται να «αυτοεξοριστούν» μετά θάνατον, Έλληνες και μετανάστες, για να ικανοποιήσουν την τελευταία τους επιθυμία να αποτεφρωθούν, είτε για λόγους συνείδησης είτε θρησκείας. Ο νόμος που επιτρέπει την αποτέφρωση στην Ελλάδα είναι γεγονός από το 2006, αυτό που εξακολουθεί να εκκρεμεί είναι η υπογραφή του σχετικού Προεδρικού Διατάγματος, που θα καθορίζει τα κριτήρια υγιεινής και χωροθέτησης, δηλαδή το πού και πώς θα μπορούν να λειτουργούν τα αποτεφρωτήρια. «Από την πρώτη διερεύνηση που έχει κάνει ο Δήμος της Αθήνας, βασιζόμενος στις αρχικές σκέψεις για τα κριτήρια και τη χωροθέτηση, το Β’ Νεκροταφείο έχει αποκλειστεί, καθώς δεν υπάρχει χώρος. Τα αντίθετα ισχύουν για το Α’ και το Γ’ Νεκροταφείο» μας λέει η Τασία Λαγουδάκη, μέλος της Μονάδας Υποστήριξης και Αξιολόγησης του Δήμου Αθηναίων. Οι εκτιμήσεις, πάντως, αναφέρουν ότι όλα αυτά δεν θα έχουν ολοκληρωθεί άμεσα.

Αποτέφρωση ή ταφή;

Ολίγον… μακάβριο το δίλημμα, ας το δούμε από περιβαλλοντικής πλευράς και ο λόγος στον πρόεδρο της Επιτροπής για τη Θεσμοθέτηση του Δικαιώματος Αποτέφρωσης Αντώνη Αλακιώτη: «Σε όλη την Ευρώπη οι προδιαγραφές που έχουν οριστεί για τα αποτεφρωτήρια είναι τέτοιες που τα φίλτρα που χρησιμοποιούνται δεν αφήνουν περιθώρια για κανέναν αέριο ρύπο. Με την ταφή αντιθέτως συμβαίνει το εξής: ο υδροφόρος ορίζοντας που βρίσκεται κάτω από τα νεκροταφεία μολύνεται, καθώς απορροφά οτιδήποτε σήπτεται – και σκεφτείτε ότι πολλές σοροί περιέχουν φάρμακα, αντιβιοτικά, χημικά, υπολείμματα από ασθένειες. Ο δεύτερος μεγάλος κίνδυνος προέρχεται από τα σμήνη των εντόμων που συγκεντρώνονται στα νεκροταφεία και τα οποία εύκολα μπορούν να μεταδώσουν κάποια μολυσματική ασθένεια σε διπλανό σπίτι. Μόνο στο λεκανοπέδιο υπάρχουν 29 νεκροταφεία, τα περισσότερα από τα οποία βρίσκονται κοντά σε κατοικημένες περιοχές. Σε κάθε περίπτωση, η αποτέφρωση αποτελεί μια περισσότερο φιλική και υγιή διαδικασία για το περιβάλλον και τον άνθρωπο. Στη Γαλλία, για παράδειγμα, η αποτέφρωση προέκυψε την περίοδο των επιδημικών ασθενειών».

Ο ρόλος της εκκλησίας

«Αποτελεί αμετάκλητον επιθυμίαν μου, όπως σε περίπτωσιν θανάτου μου δημοσιευθή ειδοποίησις προς αποφυγήν αποστολής ανθέων… Η σορός μου να μην εκτεθή εις κοινήν θέαν και να αποτεφρωθή άνευ τελετής και κατά τον πλέον σύμφορον τρόπον». Ο μεγάλος μουσουργός Δημήτρης Μητρόπουλος (1896-1960) αποτεφρώθηκε κατά την επιθυμία του στο Λουγκάνο της Ελβετίας, όμως η άρνηση του τότε Αρχιεπισκόπου Αθηνών να ψαλθεί νεκρώσιμος ακολουθία στην τέφρα του έδωσε την αφορμή για να αρχίσει ένας δημόσιος διάλογος γύρω από το δικαίωμα στην αποτέφρωση. Σήμερα, οι μόνοι που δεν την αποδέχονται είναι οι μουσουλμάνοι, οι Εβραίοι, οι ζωροάστρες και η Ελληνική Ορθόδοξη Εκκλησία. Τηλεφώνημα στον πατέρα Τιμόθεο, εκ των εκπροσώπων Τύπου της Αρχιεπισκοπής Αθηνών. «Γιατί, πατέρα»; «Γιατί η Ορθόδοξη Ελληνική Εκκλησία πιστεύει στην ανάσταση». Που σημαίνει προφανώς ότι για να γίνει το θαύμα της αναστάσεως θα πρέπει να υπάρχει έστω και ένα μικρό… υπόλειμμα του αποθανόντος. Ο αντίλογος και πάλι στον κ. Αλακιώτη: «Όλες οι ελληνικές ορθόδοξες εκκλησίες του εξωτερικού επιτρέπουν την εξόδιο ακολουθία σε περίπτωση αποτέφρωσης, ακόμα και ο Οικουμενικός Πατριάρχης έχει εκφραστεί θετικά. Εδώ όμως επιμένουν στην ταφή, για να πηγαίνουν μετά οι συγγενείς και να αφήνουν λουλούδια στον τάφο. Αφού έτσι κι αλλιώς μετά από τρία χρόνια τα λείψανα θα τοποθετηθούν σε κάποια οστεοθήκη και μετά από 100 χρόνια θα ριχτούν στα πηγάδια των νεκροταφείων, καθώς κανείς πλέον δεν θα πληρώνει για τις οστεοθήκες».

Η οδύσσεια ενός νεκρού

Ετησίως περισσότεροι από 100 Έλληνες αποτεφρώνονται, όμως λόγω της έλλειψης αποτεφρωτηρίου πραγματοποιούν το πρώτο μετά θάνατον ταξίδι τους σε κάποια χώρα της Ευρώπης, κατά κύριο λόγο στα Βαλκάνια όπου οι αποτεφρώσεις στοιχίζουν λιγότερο. Το πρώτο βήμα είναι η προσέγγιση κάποιου από τα γραφεία τελετών στην Ελλάδα που αναλαμβάνουν όλη τη διαδικασία (μεταφορά αεροπορικώς ή οδικώς, αποτέφρωση, επιστροφή, πρεσβείες κ.λπ.). Ένα γραφείο τελετών θα ζητήσει αντίγραφο ληξιαρχικής πράξης θανάτου, συμφωνία αποτέφρωσης από το γιατρό που διαπίστωσε το θάνατο, με την οποία θα δηλώνει ότι δεν βρήκε στοιχεία βίαιου θανάτου και ότι επιτρέπει την αποτέφρωση, δήλωση από το στενότερο κληρονόμο με την οποία θα εκφράζεται η επιθυμία εκτέλεσης της αποτέφρωσης και 5 με 6 χιλιάδες ευρώ. Όταν θα λειτουργήσει αποτεφρωτήριο στην Ελλάδα, το κόστος θα κυμαίνεται γύρω στα 700 ευρώ. Ο χρόνος της διαδικασίας αποτέφρωσης είναι από 70 έως 90 λεπτά, η καύση γίνεται στους 700 με 1.150 βαθμούς. Ενδεικτικά, γραφεία τελετών που αναλαμβάνουν αποτέφρωση είναι τα Γεωργιάδη & Σία, Περιστέρι, 210 5777.123, Άγγελου Φωτεινόπουλου, Ίλιον, 210 5054.524, Γκέσιου, Θεσσαλονίκη, 2310 429.141   

Προϋποθέσεις για την αποτέφρωση

Σύμφωνα με όσα προβλέπει το Προεδρικό Διάταγμα, η αποτέφρωση νεκρών επιτρέπεται 60 ώρες μετά το θάνατο, με την άδεια να δίνεται από το δήμαρχο ή τον πρόεδρο της κοινότητας όπου λειτουργεί αποτεφρωτήριο. Απαραίτητη προϋπόθεση είναι ο θανών να έχει κλείσει τα 18 του χρόνια και να υπάρχει δήλωσή του ότι επιθυμία του ήταν να αποτεφρωθεί. Σε διαφορετική περίπτωση αρκεί δήλωση συγγενούς έως τέταρτου βαθμού, με τους/τις συζύγους να προηγούνται έναντι όλων των άλλων συγγενών. Αν υπάρχει διαφωνία μεταξύ συγγενών της ίδιας τάξης, για παράδειγμα μεταξύ δύο παιδιών, αποφασίζει ο εισαγγελέας. Τη διαχείριση της τέφρας του νεκρού, εάν δεν υπάρχει γραπτή επιθυμία του ιδίου, αναλαμβάνουν οι συγγενείς. Το ΠΔ προβλέπει ότι είναι δυνατή η διασκόρπιση της τέφρας στη θάλασσα ή σε υπαίθριο χώρο.

Στην Ευρώπη

Αυστρία 23%, Βέλγιο 38%, Τσεχία 78%, Δανία 72%, Φινλανδία 30%, Γαλλία 21%, Γερμανία 41%, Βρετανία 73%, Ουγγαρία 37%, Ιρλανδία 8%, Ιταλία 8%, Λουξεμβούργο 37%, Ολλανδία 51%, Νορβηγία 32%. Οι αριθμοί αφορούν το ποσοστό των ανθρώπων που επιλέγουν να αποτεφρωθούν μετά θάνατον και αναφέρονται στο βιβλίο «Αποτέφρωση των νεκρών, αίτημα των καιρών», το οποίο υπάρχει ολόκληρο στην ιστοσελίδα www.cremation.gr

Για την εικονογράφηση του άρθρου χρησιμοποιήθηκε λεπτομέρεια απο το εντυπο της εκθεσης «Αnathena», του ιδρύματος ΔΕΣΤΕ.