Γιατί βλέπεις τόσους ποινικούς να κυκλοφορούν ελεύθεροι;

Οι τρεις εκ των επτά Γεωργιανών της σπείρας που εξαρθρώθηκε πριν από λίγες ημέρες κι έκαιγε με το σίδερο ηλικιωμένους ακόμα και για 50 ευρώ, αποδείχθηκε εκ των υστέρων πως είχαν αποφυλακιστεί κάνοντας χρήση των ευεργετικών διατάξεων του νόμου Παρασκευόπουλου. Την Παρασκευή 26 Οκτωβρίου η είδηση πως ο διαβόητος ληστής με τα καλάσνικοφ, αλβανικής καταγωγής, που είχε σκορπίσει τον τρόμο στην αρχαία Ολυμπία, αποφυλακίστηκε την 1η Σεπτέμβρη του 2017 αντί της 13ης Νοεμβρίου του 2035, έσκασε σαν βόμβα στα δημοσιογραφικά γραφεία. Ακόμα πιο τρανταχτό περιστατικό της χρήσης των ευεργετικών διατάξεων του νόμου Παρασκευόπουλου είναι η περίπτωση του Αφγανού Χουσεΐν Χαβάρ που είχε συλληφθεί και καταδικαστεί για ληστεία κι απόπειρα ανθρωποκτονίας 20χρονης στην Κέρκυρα το 2013 και το 2015 διέφυγε στο εξωτερικό με αποτέλεσμα να βιάσει και να σκοτώσει στη Γερμανία 19χρονη εθελόντρια σε καταυλισμό προσφύγων. Πιο πρόσφατη περίπτωση, η δολοφονία του ποινικολόγου Μιχάλη Ζαφειρόπουλου. Είναι ενδεικτικό ότι ο 32χρονος προφυλακιστέος για το έγκλημα, αν και είχε καταδικαστεί για ληστείες και δύο υποθέσεις βιασμού, είχε αποφυλακιστεί το 2015, κάνοντας χρήση των ευνοϊκών διατάξεων του νόμου Παρασκευόπουλου. Ωστόσο λίγο αργότερα, συλλαμβάνεται και καταδικάζεται εκ νέου για υποθέσεις κλοπών, για να πάρει τον Σεπτέμβριο άδεια από τις φυλακές Κασσάνδρας και να μην επιστρέψει ποτέ.

Αυτά είναι μόνο μερικά από τα παραδείγματα πραγματικών περιπτώσεων στις οποίες έγινε η χρήση των ευεργετικών διατάξεων του γνωστού ως νόμου Παρασκευόπουλου, που αποτελεί μέρος μιας σειράς νομοθετημάτων με στόχο την αποσυμφόρηση των φυλακών. Γιατί όμως, από το 2015 και μετά, οπότε ψηφίστηκε, ο Νίκος Παρασκευόπουλος έχει δεχθεί σωρεία επικρίσεων από το χώρο της Δικαιοσύνης σε σχέση με τους προκατόχους του Χάρη Καστανίδη και Χαράλαμπο Αθανασίου και τον αντικαταστάτη του στο υπουργείο Σταύρο Κοντονή; Ποιες είναι οι κύριες διαφορές της νομοθετικής πρωτοβουλίας του τέως υπουργού Δικαιοσύνης με εκείνη των προκατόχων του και γιατί η τροπολογία Κοντονή δεν «διόρθωσε» πλήρως τις όποιες «αστοχίες» του Νίκου Παρασκευόπουλου;

Στην προσπάθειά μας να ερμηνεύσουμε, στο πλαίσιο του ρεπορτάζ, τις τρανταχτές περιπτώσεις αποφυλακίσεων διαβόητων ποινικών κρατουμένων, ζητήσαμε τη συνδρομή του Επίτιμου Προέδρου της Ένωσης Εισαγγελέων Βασίλη Μαρκή, ώστε να αποκωδικοποιήσουμε τις διατάξεις του Ν. 4322/2015 και κυρίως του άρθρου 12 «Έκτακτα μέτρα για την αποσυμφόρηση των καταστημάτων κράτησης».

Αλλά ας πάρουμε τα πράγματα από την αρχή:

Ο πρώτος νόμος για την αποσυμφόρηση των φυλακών ψηφίστηκε το 1981, από τον υπουργό Δικαιοσύνης της πρώτης κυβέρνησης του Ανδρέα Παπανδρέου και πατέρα του σημερινού προέδρου του Δικηγορικού Συλλόγου Αθηνών, Ευστάθιο Αλεξανδρή. Τότε, η νομοθετική πρωτοβουλία του Ευστάθιου Αλεξανδρή είχε προκαλέσει σωρεία αντιδράσεων παρά το γεγονός ότι χρήση του ευεργετικού μέτρου μπορούσαν να κάνουν μόνον όσοι είχαν καταδικαστεί σε φυλάκιση έως ενός έτους.

Όσο για τον νόμο Παρασκευόπουλου που ψηφίστηκε την Άνοιξη του 2015, οι κυριότερες και μεγαλύτερες διαφοροποιήσεις του σε σχέση με τους αντίστοιχους των προκατόχων του είναι: 

1. Μέχρι το 2015, οι ρυθμίσεις που είχαν γίνει, προέβλεπαν τη χορήγηση του ευεργετικού μέτρου σε όσους κρατουμένους  είχαν καταδικαστεί σε κάθειρξη μέχρι και 10 ετών. Ο Νίκος Παρασκευόπουλος επεξέτεινε το μέτρο αυτό και σε όσους έχουν καταδικαστεί σε κάθειρξη που φτάνει τα 20 έτη.
2. Προ του ν. 4322/2015, οι καταδικασθέντες για μια σειρά σοβαρών εγκλημάτων του ποινικού κώδικα, όπως ανθρωποκτονία, τρομοκρατία, βιασμοί, ληστεία, κακουργηματικές κλοπές, εκβίαση, ασέλγεια ανηλίκων, μαστροπεία, εμπορία ανθρώπων, αρπαγή ανηλίκου κ.ά., δεν μπορούσαν να κάνουν χρήση των όποιων ευεργετικών διατάξεων που θα τους οδηγούσε στην αποφυλάκιση. Ωστόσο, ο νόμος Παρασκευόπουλου κατήργησε την εν λόγω εξαίρεση.
3. Μια ακόμη διαφοροποίηση έγκειται στην υφ’ όρον απόλυση του κρατουμένου. Συγκεκριμένα, οι διατάξεις του νέου ποινικού κώδικα που είχε προτείνει στην πολιτική ηγεσία του Υπουργείου Δικαιοσύνης το 2015 η επιτροπή της οποίας προέδρευε ο κ. Μαρκής, προέβλεπε δύο προϋποθέσεις.

   Πρώτον, ένα όριο ποινής που θα πρέπει να έχει εκτίσει ένας κρατούμενος για να μπορέσει να αιτηθεί αποφυλάκιση.

   Και δεύτερον, ότι την απόφαση θα πρέπει να λάβει το αρμόδιο δικαστικό συμβούλιο το οποίο για να καταλήξει  σε αυτή θα πρέπει να εξετάσει αφενός τις συνθήκες τέλεσης του αδικήματος για το οποίο έχει καταδικαστεί ο κρατούμενος κι αφετέρου ότι από την προσωπικότητά του και κυρίως, από τον τρόπο που λειτούργησε στη φυλακή, δεν προκύπτει η υπόνοια ότι θα τελέσει εκ νέου αξιόποινη πράξη.

   Ωστόσο, ο νόμος Παρασκευόπουλου αυτοματοποίησε τη διαδικασία και ορίζει ότι αν έχει παρέλθει ένα εύλογο χρονικό διάστημα, τότε ο εισαγγελέας είναι υποχρεωμένος να διατάξει την απόλυση του αιτούντος. Για παράδειγμα, εφόσον ένας κρατούμενος έχει καταδικαστεί σε κάθειρξη άνω των 10 ετών, τότε ο εισαγγελέας οφείλει να διατάξει την υφ’ όρον απόλυσή του αν έχει συμπληρώσει το 1/3 της πραγματικής έκτισης της ποινής που του επιβλήθηκε.

   Εν κατακλείδι, η τρίτη βασική διαφορά του Νόμου Παρασκευόπουλου με αυτών των Καστανίδη και Αθανασίου είναι πως πλέον η υφ’ όρων απόλυση είναι αυτόματη, καθώς δεν υπεισέρχεται η κρίση ενός δικαστικού οργάνου.

4. Τέταρτη και βασικότατη διαφοροποίηση του ν. 4322/2015 είναι η ισχύς του. Δηλαδή: Οι προγενέστεροι του 2015 νόμοι εφαρμόζονταν για όσους κρατουμένους βρίσκονταν ήδη στις φυλακές. Ωστόσο, ο Παρασκευόπουλος παρέτεινε την ισχύ αυτής της μεταβατικής διάταξης για ένα ακόμη έτος, το 2016. Το 2016 επανήλθε και την παρέτεινε έως και το 2017. Και το 2017, ο Σταύρος Κοντονής με τον ν. 4489/2017 την παρέτεινε για ακόμη ένα χρόνο!
5. Κατά την προσωπική εκτίμηση του κ. Μαρκή, «η ρύθμιση αυτή έχει την εξής ιδιαιτερότητα: Ουσιαστικά λειτουργεί ως κίνητρο σε κάποιον να διαπράξει μια αξιόποινη πράξη κι αν επιτύχει να δικαστεί μέσα στα όρια που θέτει ο νόμος, αυτομάτως ευεργετείται. […] Σου δημιουργείται κίνητρο και λες “αφού το δικαστήριο θα μου βάλει 5 χρόνια, σε έναν χρόνο θα είμαι έξω”».

Ο Παρασκευόπουλος, ο Κοντονής και η τρομοκρατία

Μετά τη θύελλα αντιδράσεων για την εξαίρεση των βαριών ποινικών κρατουμένων, ο Σταύρος Κοντονής με το ν. 4489/2017 έρχεται να επιβάλει την εξής βασική μεταβολή: Πλέον καθορίζει ότι δεν θα υπάρχει η δυνατότητα της υφ’ όρον απόλυσης για τα εγκλήματα

• της ανθρωποκτονίας
• της αρπαγής
• της εμπορίας δούλων
• της εμπορίας ανθρώπων
• της αρπαγής ανηλίκου
• του βιασμού
• της κατάχρησης σε ασέλγεια
• της αποπλάνησης
• της κατάχρησης ανηλίκου σε ασέλγεια
• της πορνογραφίας ανηλίκων
• της μαστροπείας
• της σωματεμπορείας
• της ασέλγειας με ανηλίκους και
• της ληστείας.

Πρόκειται για αξιόποινες πράξεις που συμπεριλαμβάνονταν και στους Νόμους Καστανίδη και Αθανασίου. Ωστόσο, και ο Σταύρος Κοντονής, όπως και ο Νίκος Παρασκευόπουλος, παρέλειψαν την τρομοκρατία, γεγονός που σημαίνει ότι οι καταδικασμένοι για πράξεις τρομοκρατίας θα μπορούν να ευεργετηθούν της υφ’ όρον απόλυσης.

Ο Κοντονής δεν άγγιξε τους ευνοημένους κρατουμένους από τον νόμο Παρασκευόπουλου

Ωστόσο, ο ν. 4489/2017 του Σταύρου Κοντονή μπορεί να επανέφερε τον περιορισμό στην υφ’ όρον απόλυση για μια σειρά εγκλημάτων, αλλά με μία διάταξη της τελευταίας στιγμής όρισε πως ο περιορισμός αυτός δεν ισχύει για όσους βρίσκονται ήδη μέσα στις φυλακές.

Γιατί; Στο εύλογο κι αυθόρμητο ερώτημά μας, ο κ. Μαρκής δίνει απλώς μια εκτίμηση: «Θέλω να είμαι δίκαιος. Ελπίζω ότι δεν έγινε για να εξυπηρετηθούν κάποιοι κρατούμενοι, αλλά διότι στόχος είναι η διατήρηση της ηρεμίας μέσα στις φυλακές. Δηλαδή, δεν ήθελαν να πάρουν πίσω την προσδοκία από αυτούς που ήταν μέσα ότι θα αφεθούν ελεύθεροι, ώστε να δημιουργήσουν ταραχές».

Πλασματικός χρόνος κι αποφυλάκιση

Το ζήτημα με την αποσυμφόρηση των φυλακών έρχεται να περιπλέξει ακόμη περισσότερο και το θέμα της αναγνώρισης ή μη των πλασματικών ετών. Ειδικότερα, αν και ο Νίκος Παρασκευόπουλος σε μια προσπάθεια να περιορίσει τις δυνατότητες που έδινε ο δικός του νόμος είχε ορίσει πως για τους κρατουμένους που έχουν καταδικασθεί σε κάθειρξη άνω των 10 ετών, δεν θα μπορούν να αφεθούν ελεύθεροι αν δεν έχουν εκτίσει πραγματικά το 1/3 της ποινής τους. Δεν τους αναγνωριζόταν δηλαδή ο πλασματικός χρόνος από τα μεροκάματα μέσα φυλακή (ήτοι 1 ημέρα παραμονής με μεροκάματα ισούται με 2 ημέρες έκτισης της ποινής).

Ωστόσο, στον Νόμο Κοντονή ορίζεται πως «κρατούμενοι οι οποίοι  […] εκτίουν ποινή κάθειρξης άνω των 10 ετών απολύονται […] εφόσον έχουν εκτίσει με οποιονδήποτε τρόπο το 1/2 της ποινής που τους επιβλήθηκε ή έχουν συμπληρώσει το 1/3 της πραγματικής έκτισης της ποινής αυτής». «Γίνεται δηλαδή ακόμη πιο εύκολος ο τρόπος αποφυλάκισης και για αυτό παρουσιάζονται φαινόμενα με καταδικασμένους σε κάθειρξη 15 ετών, να αποφυλακίζονται στα 3 με 4 χρόνια» σχολιάζει ο Βασίλης Μαρκής.

Τι ακριβώς ισχύει σήμερα με τις αποφυλακίσεις

Εντέλει, σύμφωνα με το ισχύον νομοθετικό πλαίσιο, οι κρατούμενοι που μπορούν να κάνουν χρήση των ευεργετικών διατάξεων είναι:

• Εάν η ποινή τους έχει διάρκεια μέχρι 3 έτη, εφόσον έχουν εκτίσει με οποιονδήποτε τρόπο το 1/10 αυτής.
• Εάν η ποινή τους έχει διάρκεια μεγαλύτερη των 3 ετών και των 5 ετών, εφόσον έχουν εκτίσει με οποιονδήποτε τρόπο το 1/5 αυτής.
• Εάν η ποινή τους δεν υπερβαίνει τα 10 έτη απολύονται εφόσον έχουν εκτίσει με οποιονδήποτε τρόπο τα 2/5 αυτής.
• Εάν η ποινή τους ξεπερνά τα 10 έτη, εφόσον έχουν εκτίσει με οποιοδήποτε τρόπο το1/2 της ποινής τους ή έχουν συμπληρώσει το 1/3 της πραγματικής έκτισης της ποινής αυτής.

Πότε ένας καταδικασμένος δεν περνά την πύλη της φυλακής

Σε αυτό το σημείο, αξίζει να αναφερθούν και οι περιπτώσεις εκείνων που αν κι έχουν δικαστεί σε κάποια χρόνια φυλάκιση, δεν θα μπουν φυλακή.Για παράδειγμα, αν ο δράστης ενός οποιουδήποτε εγκλήματος καταδικαστεί σε ποινή μικρότερη των 5 ετών, τότε είναι βέβαιο ότι δεν θα φυλακιστει. Ο λόγος είναι ότι η εκτέλεση της ποινής είτε θα ανασταλεί σύμφωνα με τα άρθρα 99, 100 και 100Α του Ποινικού Κώδικα, είτε θα μετατραπεί η φυλάκιση σε χρηματική ποινή, σύμφωνα με το άρθρο 82 του ίδιου Κώδικα.

Τελικά, τίθεται σε κίνδυνο η ζωή των πολιτών;

Στο διά ταύτα για το τι πρέπει να γίνει από εδώ και πέρα και ποιοι είναι οι κίνδυνοι από αυτή τη σειρά νομοθετημάτων, ο κ. Μαρκής μάς εξηγεί ότι από την αρχή ο Νίκος Παρσκευόπουλος είχε παραδεχθεί πως ο κίνδυνος κάποιος που ευεργετείται των διατάξεων να διαπράξει εκ νέου μια αξιόπιστη πράξη είναι υπαρκτός. Και ο κ. Μαρκής εκτιμά πως ακόμη κι αν εφαρμοστούν όλες οι ρυθμίσεις που περιορίζουν όσο το δυνατόν περισσότερο τον ίδιο κίνδυνο, αυτός εξακολουθεί να υπάρχει. Ωστόσο, «περιορίζεις πάρα-πάρα πολύ τις πιθανότητες της υποτροπής».

«Με την υπάρχουσα νομοθεσία γελοιοποιείται η δικαιοσύνη και κλονίζεται η εμπιστοσύνη των πολιτών στους θεσμούς»

Τώρα, με την υπάρχουσα νομοθεσία, «διακινδυνεύεται η κοινωνική ευταξία, η δημόσια τάξη, η κοινωνική ασφάλεια και η εμπιστοσύνη των πολιτών στους θεσμούς».

Επίσης, κατά τον κ. Μαρκή, «όλες αυτές οι ρυθμίσεις γελοιοποιούν τον θεσμό της Δικαιοσύνης. Είμαστε ένα κράτος που έχει εξαιρετικά αυστηρές ποινές για μια σειρά εγκλημάτων, που δεν έχουν καμία σχέση με τον ευρωπαϊκό ποινικό πολιτισμό. […] Προβλέπουμε υπερβολικά όρια ποινών, τα δικαστήρια τις επιβάλλουν πολλές φορές και ενώ η ίδια η Πολιτεία διατηρεί αυτό το επίπεδο των ποινών, μόλις επιβληθεί η ποινή, ψάχνει χίλιους δυο τρόπους να βγάλει από τη φυλακή τον καταδικασμένο, προσπαθώντας να αντιμετωπίσει το υπαρκτό πρόβλημα της μη επάρκειας των φυλακών για τον πληθυσμό των κρατουμένων».

«Είναι φανερό ότι ο στόχος είναι ένας και μόνο: Να αποσυμφορήσουμε. Κι αν ο σκοπός αγιάζει τα μέσα, τότε οι νόμοι αυτοί είναι αποτελεσματικοί. Αλλά το ερώτημα έγκειται στο εξής: Σε μια ευνομούμενη πολιτεία, μπορεί να είναι μόνο αυτός ο στόχος;» καταλήγει.