Αυτόπτης μάρτυρας στην Ειδομένη

Με την εκκένωση της Ειδομένης το πρόβλημα δεν λύθηκε, μετακινήθηκε μερικά χιλιόμετρα πιο μακριά, λέει στην AV ο Αχιλλέας Τζέμος, αναπληρωτής συντονιστής της ομάδας των Γιατρών Χωρίς Σύνορα στην περιοχή. Προσθέτει ότι η εκκένωση ήταν αποτελεσματική με αστυνομικούς όρους, όμως με ανθρωπιστικούς ήταν άκρως προβληματική, σημειώνει ότι η δικαιολογία της έκτακτης κατάστασης δεν υφίσταται πλέον, ενώ εκφράζει φόβους ότι στο μέλλον θα αντιμετωπίσουμε εξίσου δύσκολες και απρόσμενες καταστάσεις στο προσφυγικό.

Έχετε εκφράσει κάποιες ενστάσεις σε ό,τι αφορά τη διαδικασία υπό την οποία εκκενώθηκε ο άτυπος καταυλισμός της Ειδομένης. Ποιες είναι αυτές;

Μπορεί με αστυνομικούς όρους η εκκένωση της Ειδομένης να ήταν αποτελεσματική αλλά με όρους ανθρωπιστικούς θεωρούμε ότι υπήρξαν πολύ σοβαρά προβλήματα. Αν και δεν έγινε χρήση ενεργητικής βίας από την αστυνομία, οι πρόσφυγες εξαναγκάστηκαν να μετακινηθούν υπό το κράτος του φόβου, καθώς πάνοπλες αστυνομικές δυνάμεις, ΜΑΤ και ΟΠΚΕ, είχαν παραταχθεί περιμετρικά του καταυλισμού. Το μήνυμα ήταν σαφές και ξεκάθαρο.

Επίσης, η πληροφόρηση που είχαν οι πρόσφυγες σχετικά με τον προορισμό τους ήταν από ελλιπής έως ανύπαρκτη. Προφανώς το ζητούμενο ήταν να μπουν στα λεωφορεία το ταχύτερο δυνατό χωρίς όμως να γνωρίζουν που θα πάνε και ποιες είναι οι συνθήκες διαβίωσης. Αυτό είναι ακόμα πιο σημαντικό για τις ευάλωτες ομάδες όπως μόνες γυναίκες με παιδιά, ασυνόδευτοι ανήλικοι και άνθρωποι με προβλήματα υγείας που δεν μπορούν εύκολα να προστατεύσουν τον εαυτό τους. Για αυτούς πρέπει πάντοτε να υπάρχει ειδική μέριμνα.

Κατά τις τρεις ημέρες της επιχείρησης της αστυνομίας, η πρόσβαση στις υπηρεσίες σίτισης και καθαριότητας ήταν εξαιρετικά περιορισμένη, με αποτέλεσμα να μην υπάρχει αρκετό φαγητό, ενώ οι τουαλέτες ήταν σε άθλια κατάσταση, δημιουργώντας έτσι άλλον ένα ψυχολογικό μοχλό πίεσης στους ανθρώπους.

Ποια είναι η επόμενη μέρα; Πού έχουν μεταφερθεί όλοι αυτοί οι άνθρωποι και σε τι συνθήκες ζουν;

Οι Γιατροί Χωρίς Σύνορα δεν εργαζόμαστε στις νέες αυτές εγκαταστάσεις, αλλά εκπρόσωποί μας τις έχουν επισκεφτεί και γνωρίζουμε ότι οι συνθήκες που επικρατούν έχουν ακόμα μεγάλα περιθώρια βελτίωσης. Γνωρίζουμε λοιπόν ότι άνθρωποι από την Ειδομένη μεταφέρθηκαν σε πρώην βιομηχανικούς χώρους, εργοστάσια και αποθήκες, όπου από τις πρώτες μέρες παρουσιάστηκαν ελλείψεις σε βασικές υπηρεσίες (τρεχούμενο νερό, σίτιση, στέγαση), ενώ υπάρχουν και προβλήματα σε θέματα σχεδιασμού και ασφάλειας. Γνωρίζουμε βέβαια ότι τις τελευταίες μέρες γίνεται ένας αγώνας δρόμου ώστε να βελτιωθούν οι συνθήκες το γρηγορότερο δυνατό αλλά αυτό θα μπορούσε να έχει γίνει προτού μεταφερθούν οι άνθρωποι.

Θα μπορούσε η πολιτεία να το διαχειριστεί καλύτερα όλο αυτό ή ήταν μια τόσο έκτακτη κατάσταση που έτσι κι αλλιώς θα υπήρχαν πολλά προβλήματα;

Η έκτακτη κατάσταση δεν υφίσταται πλέον ως δικαιολογία. Σίγουρα αυτό ίσχυε πριν από τρεις μήνες αλλά όχι τώρα. Η εισροή προσφύγων στην Ειδομένη είχε ουσιαστικά μηδενιστεί εδώ και αρκετό καιρό, ιδιαίτερες μεταβολές δεν υπήρχαν, οπότε όλοι θα έπρεπε να έχουν τον απαραίτητο χρόνο για ανάλυση και προετοιμασία. Είναι αλήθεια ότι το προηγούμενο διάστημα στην Ειδομένη ήμασταν μάρτυρες μιας προσπάθειας από την πολιτεία, σε συνεργασία με την Ύπατη Αρμοστεία, να συνομιλήσει με τους πρόσφυγες και να τους προσφέρει εναλλακτικές. Δυστυχώς όμως η προσπάθεια αυτή δεν ήταν ούτε αρκετά εκτεταμένη, ούτε επαρκώς συστηματική, ενώ η πληροφόρηση σχετικά με τις συνθήκες στους επίσημους καταυλισμούς πολλές φορές ήταν ανακριβής. Η προσπάθεια αυτή όμως κάποια στιγμή σταμάτησε και έτσι φτάσαμε στο σημείο της βεβιασμένης εκκένωσης με αστυνομικά κριτήρια, με αποτέλεσμα το πρόβλημα αντί να λυθεί, απλά να μετακινηθεί μερικά χιλιόμετρα μακριά.

Ποια ήταν και είναι η στάση των τοπικών κοινωνιών;

Αξίζει να τονίσουμε ότι η τοπική κοινωνία στην πλειοψηφία της στάθηκε στο πλευρό των προσφύγων, πριν ακόμη οι Γιατροί Χωρίς Σύνορα ξεκινήσουμε τη δράση μας τον Μάρτιο του 2015. Επίσης, για πολλούς μήνες, κάθε μέρα, κατέφθαναν στον καταυλισμό κάτοικοι με τα αυτοκίνητά τους γεμάτα τρόφιμα, φάρμακα, είδη πρώτης ανάγκης. Δεν είναι τυχαίο ότι οι πρόσφυγες συχνά αποκαλούσαν την Ειδομένη «το μικρό χωριό με τη μεγάλη καρδιά». Μιλάμε για ένα χωριό στην παραμεθόριο με 150 κατοίκους, με πολλούς γεωργούς, το οποίο ξαφνικά αναγκάστηκε να συμβιώσει με 20.000 πρόσφυγες. Σίγουρα ήταν μια πολύ δύσκολη περίοδος για τους κατοίκους της Ειδομένης και παρά κάποιες μεμονωμένες αντιδράσεις και ορισμένα ήπια περιστατικά έντασης, η υπομονή τους ήταν αξιοσημείωτη. Οι Γιατροί Χωρίς Σύνορα καταφέραμε να ανταποκριθούμε άμεσα στις ανάγκες των προσφύγων και να στήσουμε ταχύτατα πολύπλοκες δομές υγείας, φιλοξενίας και παροχής νερού, πάντα λειτουργώντας με διαφάνεια και σε συνεννόηση με την τοπική κοινωνία.

Ισχύει αυτό που λέγεται, ότι μετά την εκκένωση της Ειδομένης δημιουργήθηκαν αμέσως δυο τρεις άτυποι καταυλισμοί εκεί κοντά;

Δεν ισχύει. Παράλληλα με τον κύριο καταυλισμό, είχαν δημιουργηθεί εδώ και καιρό άλλα τρία περιφερειακά σημεία, τα δύο έξω από την Ειδομένη και το άλλο έξω από το Πολύκαστρο, γύρω από πρατήρια καυσίμων επί της κεντρικής εθνικής οδού. Αυτό που συνέβη είναι ότι παρατηρήσαμε μια αύξηση του πληθυσμού τους μετά την εκκένωση της Ειδομένης αφού πολλοί πρόσφυγες αποφάσισαν να μην πάνε στα κέντρα φιλοξενίας αλλά να παραμείνουν στην περιοχή. Στα τρία αυτά σημεία υπάρχουν αυτή τη στιγμή περισσότεροι από 2.500 πρόσφυγες. Οι Γιατροί Χωρίς Σύνορα συνεχίζουμε να παρέχουμε ιατρική φροντίδα και ψυχολογική υποστήριξη με κινητές κλινικές, πραγματοποιούμε διανομή φαγητού και νερού, ενώ επίσης παρέχουμε και υπηρεσίες καθαριότητας.

Γενικότερα για το προσφυγικό, ποια εκτιμάτε ότι θα είναι η εικόνα σε ένα ή σε δύο χρόνια από σήμερα και από τι θα εξαρτηθούν οι εξελίξεις;

Αν κοιτάξουμε πίσω σε διάστημα ενός έτους, κανείς δεν μπορούσε να προβλέψει τις εξελίξεις που ζούμε τώρα. Το προσφυγικό είναι ένα πολυδιάστατο ζήτημα που επηρεάζεται από πολλές παραμέτρους: τον πόλεμο στη Συρία, την εμπλοκή της Ρωσίας, την εύθραυστη συμφωνία μεταξύ ΕΕ - Τουρκίας, τις εκλογές στις ΗΠΑ, πιθανές τρομοκρατικές ενέργειες, τις πολιτικές εξελίξεις εντός Ευρώπης κ.λπ. Οι Γιατροί Χωρίς Σύνορα προσπαθούμε να αναλύσουμε όσα περισσότερα σενάρια γίνεται για να είμαστε προετοιμασμένοι να ανταποκριθούμε άμεσα και αποτελεσματικά όπου και όταν χρειαστεί. Δυστυχώς όμως, δεν βλέπουμε την ίδια αντιμετώπιση από την Ευρώπη, η οποία τουλάχιστον μέχρι τώρα δεν έχει δείξει κανένα σεβασμό στις αξίες του πολιτισμού και του ανθρωπισμού που υποτίθεται ότι τη διέπουν. Ειδικά η συμφωνία με την Τουρκία είναι άκρως προβληματική, αφού ένα ζήτημα ανθρωπιστικού χαρακτήρα όχι μόνο γίνεται εργαλείο πολιτικής διαπραγμάτευσης αλλά τιμολογείται κιόλας. Η ανυπαρξία εναλλακτικής οδού στη θαλάσσια οδό, η ανέγερση φρακτών αλλά και η συνεχής αναπροσαρμογή των διοικητικών διαδικασιών καταγραφής των αιτούντων άσυλο που φθάνουν στο ευρωπαϊκό έδαφος σίγουρα διογκώνουν το πρόβλημα παρά απαντούν σε αυτό. Συνεπώς, υπάρχουν βάσιμοι φόβοι ότι στο μέλλον θα αντιμετωπίσουμε εξίσου δύσκολες και απρόσμενες καταστάσεις.

Η φωτό του Αχιλλέα Τζέμου είναι της Vicky Markolefa/MSF

Οι άλλες του Amir Karimi/MSF