Το «Ήμουν νιος και γέρασα» θα μπορούσε να είναι η ρήση που εκφράζει απόλυτα την απονομή της δικαιοσύνης στην Ελλάδα του χθες, του σήμερα και ποιος ξέρει ίσως και του αύριο. Πάρτε για παράδειγμα την κ. Γλύκατζη Παναγούλα. Μια καθαρίστρια δημόσιου νοσοκομείου που προσέφυγε στη δικαιοσύνη διεκδικώντας τις μειωμένες αμοιβές της από το ελληνικό Δημόσιο. Ήταν 62 ετών όταν πρωτομπήκε στην αίθουσα του Δικαστηρίου και όταν βγήκε ήταν πια 74 ετών. Το τέλος στην 12χρονη ταλαιπωρία της κ. Γλυκατζή δεν δόθηκε μέσα σε μια αίθουσα ελληνικού δικαστηρίου, αλλά στο Ευρωπαϊκό Δικαστήριο Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων, το οποίο καταδίκασε την Ελλάδα για τη βραδύτητα της απονομής Δικαιοσύνης. Η χώρα, έλεγε η απόφαση, παραβίασε το δικαίωμα σε μια δίκαιη και σύντομη δίκη. Η φράση καθαυτή «σύντομη δίκη» ακούγεται σαν το πιο… σύντομο ανέκδοτο. Γιατί η οδυνηρή, δαπανηρότατη και χρονοβόρα πραγματικότητα βρίσκεται στα στοιχεία του Πρωτοδικείου: σήμερα εκκρεμούν πάνω από 1.000.000 υποθέσεις για εκδίκαση, ενώ ο μέσος χρόνος για να τελεσιδικήσει φτάνει τις 1.300 μέρες. Εναλλακτική υπάρχει; Βεβαίως. Πάντα υπάρχει, αλλά πόσοι την γνωρίζουν; Από το 2010 και στην Ελλάδα αν δύο ή περισσότερα μέρη έχουν μια διαφωνία μπορούν να βρουν λύση χωρίς να καταφύγουν στα δικαστήρια. Αρκεί να αναζητήσουν τον Διαμεσολαβητή. Η Κική Δημ. Τσουρού, δικηγόρος LL.M., μία από τις πρώτες διαπιστευμένες Διαμεσολαβήτριες στην Ελλάδα, μας συστήνει και μας εξηγεί τι είναι ο θεσμός που παγκοσμίως επιλύει διαφορές σε λιγότερες από 39 ημέρες και με πολύ παρά πολύ μικρότερο κόστος.
Τι είναι η διαμεσολάβηση;
Η διαμεσολάβηση (mediation) είναι ένας νέος θεσμός εναλλακτικής/ εξωδικαστικής επίλυσης διαφορών, ο οποίος εισήχθη στην ελληνική έννομη τάξη με το Νόμο 3898/2010 που ενσωμάτωσε τη σχετική ευρωπαϊκή οδηγία. Είναι μια διαδικασία, στην οποία δύο ή περισσότερα μέρη μίας διαφοράς επιχειρούν εκουσίως με συμφωνία να λύσουν τη διαφορά αυτή με τη βοήθεια ενός ουδέτερου τρίτου, του Διαπιστευμένου Διαμεσολαβητή, χωρίς να καταφύγουν στα δικαστήρια.
Βασικές αρχές της διαμεσολάβησης είναι η ανεξαρτησία και αμεροληψία, η ουδετερότητα, η ευθυδικία και η εχεμύθεια.
Γιατί να καταφύγει κάποιος στη διαμεσολάβηση; Ποια είναι τα πρώτα δείγματα γραφής στη χώρα μας και στα άλλα ευρωπαϊκά κράτη;
«Η παραδοσιακή προσφυγή στο δικαστήριο είναι ένα λάθος που πρέπει να διορθωθεί», είχε πει προφητικά το 1976 ο δικαστής του Ανωτάτου Δικαστηρίου των Ηνωμένων Πολιτειών, Warren E. Burger.
Οι δικαστικές διαμάχες όχι μόνον δημιουργούν έχθρες, νικητές και ηττημένους (win-lose), αλλά επιπλέον είναι χρονοβόρες και εξαιρετικά δαπανηρές. Τα στατιστικά δείχνουν ότι απαιτούνται περίπου 3 έτη για την τελεσίδικη δικαστική επίλυση μιας αστικής διαφοράς, χρόνος που επιμηκύνεται ακόμη περισσότερο όταν οι υποθέσεις εισάγονται ενώπιον των Δικαστηρίων των μεγάλων αστικών κέντρων, όπου υπάρχει σημαντική υπερφόρτωση των πινακίων.
Πάλι στατιστικά λένε ότι κάθε υπόθεση που φέρεται για δικαστική κρίση, πέραν του κόστους που συνεπάγεται για τους διαδίκους, προκαλεί δαπάνη στον ετήσιο προϋπολογισμό εκτιμώμενη σε €4.000,00! Δεν είναι λοιπόν τυχαίο που σε ξένα δικαιικά συστήματα έχουν θεσπισθεί κίνητρα για την υπαγωγή στη διαμεσολάβηση και την αποφόρτιση των δικαστικών αιθουσών (όπως π.χ. φορολογική απαλλαγή στη γειτονικές μας χώρες, την Ιταλία και την Τουρκία), αφού το όφελος είναι σημαντικό.
Λόγω του εκούσιου και ευέλικτου χαρακτήρα της η διαμεσολάβηση θεωρείται ταχύτερη μέθοδος απονομής δικαιοσύνης και, τις περισσότερες φορές φθηνότερη από τις συνήθεις δικαστικές διαδικασίες. Είναι μία διαδικασία εμπιστευτική, χάρη στην οποία αποφεύγεται η αντιπαράθεση μεταξύ των μερών, η οποία, όπως προαναφέρθηκε, είναι συνηθέστατη στις δικαστικές διαμάχες και επιτρέπει στα μέρη να διατηρούν τις επαγγελματικές ή προσωπικές τους σχέσεις παρά τη διαφορά (win-win). Η διαμεσολάβηση παρέχει επίσης τη δυνατότητα στα μέρη να βρίσκουν πρωτότυπες λύσεις στη διαφορά τους, δυνατότητα που δεν παρέχουν οι δικαστικές αποφάσεις και μάλιστα σε χρόνο που ανέρχεται τις περισσότερες φορές σε 8 μόλις ώρες κατά μ.ο. εντός της ίδιας ημέρας!!!
Εντούτοις, ο θεσμός, ο οποίος λειτουργεί ουσιαστικά από το 2012 στην Ελλάδα, οπότε διαπιστεύθηκαν οι πρώτοι διαμεσολαβητές, δεν έχει ακόμη κερδίσει την εμπιστοσύνη των πολιτών, αφού στοιχεία του Πρωτοδικείου καταδεικνύουν ότι έως σήμερα οι υποθέσεις που έχουν υπαχθεί στη διαδικασία αυτή είναι λιγότερες από 100, ενώ εκκρεμούν πάνω από 1.000.000 υποθέσεις για εκδίκαση!
Αντιθέτως στη Γαλλία εκτιμάται ότι το 45% των εμπορικών διαφορών υπάγονται σε διαμεσολάβηση, ενώ στην Ελβετία η πλειοψηφία των αστικών υποθέσεων άγεται ενώπιον του διαμεσολαβητή.
Πάντως το σημαντικό είναι ότι τα τελευταία χρόνια υπάρχει σημαντική κινητοποίηση και στη χώρα μας γύρω από το θεσμό. Πέραν από μία πληθώρα ημερίδων που γίνονται, αξίζει να αναφερθεί ότι στις 14-17 Μαΐου 2016 διοργανώνεται στην Αθήνα από το διεθνή φορέα International Academy of Dispute Resolution – ΙNADR (www.inadr.org), που εδρεύει στο Σικάγο των ΗΠΑ, σε συνεργασία με το ALBA Businees School και το American College of Greece ένας διεθνής διαγωνισμός με σκοπό τη γνωριμία με τη διαμεσολάβηση.
Μόνο δικηγόροι γίνονται διαμεσολαβητές; Ποιος είναι ο ρόλος τους;
Για να μπορέσει να γίνει κάποιος διαμεσολαβητής πρέπει να είναι πτυχιούχος ΑΕΙ (όχι αναγκαστικά πτυχιούχος νομικής σχολής), να λάβει επιτυχώς ειδική κατάρτιση από φορέα κατάρτισης, να επιτύχει σε γραπτές και προφορικές εξετάσεις του Υπουργείου Δικαιοσύνης Διαφάνειας και Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων, να πιστοποιηθεί από την αρμόδια Επιτροπή Πιστοποίησης Διαμεσολαβητών του Υπουργείου και εν τέλει να λάβει τη σχετική διαπίστευση από το Τμήμα Δικηγορικού Λειτουργήματος και Δικαστικών Επιμελητών του ίδιου Υπουργείου.
Ο διαπιστευμένος και ειδικά εκπαιδευμένος διαμεσολαβητής, αμερόληπτος και ανεξάρτητος, διευκολύνει την επικοινωνία και τις διαπραγματεύσεις των μερών και τα βοηθά να καταλήξουν σε μία βιώσιμη συμφωνία (win-win) με βάση όχι τις αρχικές θέσεις και απαιτήσεις τους, αλλά τα πραγματικά συμφέροντα και τις ανάγκες που κρύβονται πίσω από αυτές. Εστιάζει στους λόγους που οδήγησαν στην κλιμάκωση και όχι στο αποτέλεσμα, που δεν είναι άλλο από την ίδια τη σύγκρουση.
Ο διαμεσολαβητής δεν είναι δικαστής, δεν είναι διαιτητής. Δεν εκδίδει απόφαση. Η επίλυση της διαφοράς επιτυγχάνεται με συμφωνία των εμπλεκομένων μερών, στην οποία έχουν καταλήξει τα ίδια με ελεύθερη διαπραγμάτευση. Η συμβολή του διαμεσολαβητή είναι η διευκόλυνση επίτευξης της συμφωνίας αυτής. Και πώς υλοποιείται αυτή η συμφωνία;
Η συμφωνία αποτυπώνεται εγγράφως σε ένα πρακτικό, το οποίο μετά την κατάθεσή του στο οικείο Πρωτοδικείο γίνεται εκτελστός τίτλος, ακριβώς όπως μια δικαστική απόφαση.
Μπορούν όλες οι διαφορές να επιλυθούν με υπαγωγή στη διαμεσολάβηση;
Στη διαμεσολάβηση υπάγονται διαφορές αστικού και εμπορικού δικαίου, εφόσον τα μέρη έχουν εξουσία διάθεσης του αντικειμένου τους. Αυτό σημαίνει ότι μπορούν να υπαχθούν στη διαμεσολάβηση οικογενειακές διαφορές, διαφορές οροφοκτησίας, εργατικές διαφορές, διαφορές για αξιώσεις ηθικής βλάβης λόγω προσβολής της προσωπικότητας, διαφορές πνευματικής ιδιοκτησίας κλπ. Δεν μπορεί όμως π.χ. να λυθεί με διαμεσολάβηση ένας γάμος ή να τεθεί κάποιος σε δικαστική συμπαράσταση. Αυτό πάντως που πρέπει να τονισθεί πάλι είναι ότι η όλη διαδικασία καλύπτεται από απόλυτη εχεμύθεια. Τόσο ο διαμεσολαβητής όσο και τα εμπλεκόμενα μέρη δεσμεύονται από το νόμο, αλλά και το έγγραφο εμπιστευτικότητας που υπογράφουν, να μην κοινολογήσουν τίποτα από αυτά που συζητούνται και συμβαίνουν τη διαδικασία.
Χάνω το δικαίωμά μου να κάνω αγωγή αν επιλέξω διαμεσολάβηση;
Σε καμία περίπτωση! Στη διαμεσολάβηση μπορούν να υπαχθούν και υποθέσεις που εκκρεμούν ενώπιον δικαστηρίων, ενώ αν η διαμεσολάβηση αποτύχει (τα μέρη μπορούν να σταματήσουν τη διαδικασία ανά πάσα στιγμή χωρίς αιτιολογία) κανείς δεν στερεί από τα μέρη το δικαίωμα να προσφύγουν στη δικαιοσύνη. Μάλιστα για όσο χρόνο διαρκεί η διαμεσολάβηση διακόπτεται η παραγραφή και αναστέλλονται όλες οι προθεσμίες. Οπότε η υπαγωγή στη διαδικασία δεν είναι χάσιμο χρόνου!
Ποιος διαλέγει τον διαμεσολαβητή; Πού θα τον βρει ο ενδιαφερόμενος;
Ο διαμεσολαβητής σύμφωνα με το νόμο ορίζεται από τα μέρη ή από τρίτο άτομο της επιλογής τους. Εννοείται ότι για το διορισμό του διαμεσολαβητή πρέπει να υπάρχει η σύμφωνη γνώμη και των 2 μερών. Στην πράξη ο δικηγόρος του μέρους που επιθυμεί διαμεσολάβηση θα έλθει σε επαφή με τον δικηγόρο του άλλου μέρους και, εφόσον συμφωνούν, θα επιλέξουν από κοινού διαμεσολαβητή. Σε άλλες περιπτώσεις το μέρος που παίρνει την πρωτοβουλία έρχεται σε επαφή με διαμεσολαβητή, ο οποίος εν συνεχεία αναλαμβάνει να ενημερώσει την άλλη πλευρά. Εννοείται ότι και στην περίπτωση αυτή η διαδικασία προχωρά μόνον αν το θέλουν και οι 2 πλευρές.
Κάθε ενδιαφερόμενος μπορεί να επιλέξει διαμεσολαβητή από τη επίσημη λίστα Διαπιστευμένων Διαμεσολαβητών του Υπουργείου Δικαιοσύνης, Διαφάνειας και Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων (www.ministryofjustice.gr). Οι διαπιστευμένοι διαμεσολαβητές στην Ελλάδα είναι σήμερα περίπου 1.500.
Πώς πληρώνεται ο διαμεσολαβητής; Ποιος καθορίζει το ύψος της αμοιβής του;
Ο διαμεσολαβητής αμείβεται με ωριαία αντιμισθία (το ύψος της οποίας σύμφωνα με απόφαση του Υπουργού Δικαιοσύνης ανέρχεται σε €100,00), η δε αμοιβή του βαρύνει κατ’ ισομοιρία τα μέρη.
Ωστόσο, τα μέρη μπορούν να συμφωνήσουν διαφορετικά, τόσο ως προς τον τρόπο καταβολής όσο και ως προς το ύψος της αμοιβής. Σε κάθε πάντως περίπτωση, προκειμένου να διαφυλάσσεται η αμεροληψία και ουδετερότητα του διαμεσολαβητή η αμοιβή πρέπει να προκαταβάλλεται.
Ποια υπήρξε η αντίδραση του δικηγορικού επαγγέλματος απέναντι στο νέο θεσμό;
Καθετί νέο αντιμετωπίζεται συνήθως με κάποιο σκεπτικισμό. Ωστόσο, είναι σαφές ότι σήμερα όλο και περισσότεροι δικηγόροι αποκτούμε την ιδιότητα του διαμεσολαβητή κατανοώντας καλύτερα το θεσμό και τη χρησιμότητά του στην πράξη.
Άλλωστε στη διαδικασία της διαμεσολάβησης τα μέρη παρίστανται υποχρεωτικά με τον πληρεξούσιο δικηγόρο τους (αρ. 8 Ν 3898/2010). Ως εκ τούτου ο ρόλος και η συνδρομή των νομικών παραστατών είναι εξαιρετικά σημαντικός, ακόμη και καταλυτικός. Ας μην ξεχνάμε «Peace comes not from the absence of conflict in life, but from the ability to cope with it……».
4°
