Προπύλαια 2011: Το ζήτημα του ασύλου είναι ξανά στην επικαιρότητα με τις απεργίες πείνας, το έσχατο μέσο πίεσης των μεταναστών. Η A.V. ρίχνει ματιές στον πιο αντικειμενικό καθρέφτη της πόλης.
Σάββατο βράδυ στο κέντρο της πόλης. Ψιχαλίζει και στα Προπύλαια οι Αφγανοί τυλίγουν με νάιλον τις σκηνές που έχουν στήσει μπροστά από το Πανεπιστήμιο. Δίπλα από τα φωτισμένα σιντριβάνια σέρνουν τα ποδιά τους σαν κατάδικοι. Έτσι νιώθουν. Και αυτός είναι ο τρόπος τους για να πετύχουν το πολιτικό άσυλο όπως οι Ιρανοί, οι οποίοι μερικές μέρες νωρίτερα τα κατάφεραν από το ίδιο σημείο. Άλλωστε, αυτό είναι το βασικότερο στοιχείο στη σύγχρονη ταυτότητα της Τριλογίας. Όπως μου το διατυπώνει ο αρχιτέκτονας Γιώργος Τζιρτζιλάκης: «Τα Προπύλαια είναι το “σημείο συνάντησης” της διαμαρτυρίας».
Ημερολόγιο της Πανεπιστημίου
28/12: Ιάπωνες φωτογραφίζονται έξω από την Ακαδημία. Δίπλα, οι Αφγανοί ενημερώνουν ότι από αύριο ξεκινούν απεργία πείνας και ράψιμο στομάτων. Οι σκαλωσιές γύρω από τα αγάλματα του Καποδίστρια και του Κοραή έχουν πλέον αρχίσει να λειτουργούν ως μόνιμο αξεσουάρ των δύο ανδρών. Δίπλα τους μια χημική τουαλέτα για τους «νέους κατοίκους».
29/12: Στην αυλή του Πανεπιστημίου πιτσιρίκια 3 χρονών ξεπροβάλλουν με τα παντοφλάκια τους από τις σκηνές. Ταυτόχρονα εμφανίζονται –πιστοί στην υπόσχεσή τους– έξι Αφγανοί με ραμμένα στόματα – από τα πιο σοκαριστικά θεάματα που μπορείς να δεις. Οι περαστικοί φωτογραφίζουν με τα κινητά. Η παράνοια φτάνει στο αποκορύφωμα όταν από τα ξεχαρβαλωμένα μεγάφωνα της Κοραή ξεχύνονται στην ατμόσφαιρα γιορτινά τραγούδια. Μέρι Κρίστμας.
37 ημέρες μετά την κατασκήνωση των Αφγανών στα Προπύλαια, μέσα Ιανουαρίου με Αλκυονίδες στο φόρτε τους, η νέα ταμπέλα τους γράφει: «Μετά από τόσες ημέρες δυστυχώς δεν έχει υπάρξει καμία ευαισθητοποίηση από την πολιτεία. Αν δεν υπάρξει άμεσα μια απάντηση θα συμμετάσχουμε όλο και περισσότεροι στην απεργία πείνας και στο ράψιμο στόματος».
Γιατί όμως όλα τα «ραντεβού της διαμαρτυρίας» να δίνονται στα Προπύλαια; «Τα κτίρια που δημιουργήθηκαν από τους Δανούς αδερφούς αρχιτέκτονες Χάνσεν εκφράζουν το φαντασιακό που είχαν οι Ευρωπαίοι στα μέσα του 19ου αιώνα για τη χώρα μας, μια εξιδανικευμένη ιδέα της κλασικής Ελλάδας. Σήμερα είμαστε στην Αφροδίτη με το σπασμένο χέρι στο εξώφυλλο του Spiegel, αφού για τους Ευρωπαίους είμαστε το σημείο προς αποφυγή. Η Τριλογία δηλώνει και πάλι σε όλο της το μεγαλείο αυτή την αντίθεση, σα να υπάρχει μια παράδοξη συνέχεια. Τα Προπύλαια είναι η ίδια η Μέκκα της διαμαρτυρίας, ο ομφαλός των διεκδικήσεων. Εδώ βρίσκονται οι πάντες: μοναχικοί άνθρωποι που δεν έχουν να φάνε, πολιτικά κινήματα και μικροπωλητές που «βεντουζώνουν» στα κτίρια, αφού βλέπουν ότι σε αυτό το σημείο υπάρχει συσσώρευση πλήθους» περιγράφει την κατάσταση ο καθηγητής αρχιτεκτονικής Γιώργος Τζιρτζιλάκης.
Στα παραπάνω λόγια «φωλιάζουν» δύο κομβικά ζητήματα της πολεμικής γύρω από την Τριλογία. Το ένα είναι τα πολυσυζητημένα επεισόδια – και συγκεκριμένα όπως τα κατασκευάζει η μικρή οθόνη. Απαραίτητη διευκρίνιση: οι διατάξεις του πανεπιστημιακού ασύλου για τα συγκεκριμένα κτίρια είναι ζήτημα πολυσύνθετο. Είναι όμως και η αγαπημένη «καραμέλα» στα στόματα όλων των εμπλεκόμενων: αντιεξουσιαστών, αστυνομικών και πολιτικών.
Τι ισχύει όμως από νομική άποψη; «Τα κριτήρια για να διαπιστώσουμε εάν οι συγκεκριμένοι χώροι προστατεύονται από το ακαδημαϊκό άσυλο είναι αφενός μεν εάν στους χώρους αυτούς πραγματοποιείται εκπαίδευση και έρευνα, αφετέρου δε εάν αυτοί ανήκουν στους χώρους του ΑΕΙ με σχετική απόφαση της Συγκλήτου. Υπό το πρίσμα αυτό, όπου δεν είναι τόσο εύκολος ο χαρακτηρισμός ενός χώρου ως “χώρος εκπαίδευσης και έρευνας”, η ερμηνεία των διατάξεων αυτών μπορεί να είναι κάθε φορά διαφορετική, διότι μπορεί μεν να μην αποτελούν αυστηρά χώρους εκπαίδευσης και έρευνας, εθιμικά όμως απολαμβάνουν μέχρι σήμερα της σχετικής προστασίας. Ειδικότερα πάντως ο χώρος των Προπυλαίων, δηλαδή ο εξωτερικός χώρος των κτιρίων αυτών, ο οποίος συγκεντρώνει όλη την παραπάνω προβληματική τα τελευταία χρόνια, δεν μπορεί να θεωρείται χώρος ασύλου. Θα ήταν πάντως σκόπιμο να υπάρξει μια σαφής οριοθέτηση στο ζήτημα αυτό, έτσι ώστε να αποφεύγονται καταστρατηγήσεις αλλά και αυθαίρετες ερμηνείες» με διαφωτίζει η δικηγόρος Πηνελόπη Τέκου.
«Για εμένα το άσυλο σε ένα δημόσιο χώρο είναι ακατανόητο. Ό,τι αρνητικό συμβαίνει στα Προπύλαια συμβαίνει με αυτή την αντίληψη. Τα κτίρια είναι μνημεία και πρέπει να προστατευτούν» κάνει την τοποθέτησή της η Ντόρα Γαλάνη, πρόεδρος της Ενοποίησης Αρχαιολογικών Χώρων Αθήνας. Ο Γιώργος Τζιρτζιλάκης παίρνει διαφορετική θέση: «Είμαι κάθετος σε όσους μιλάνε για βανδαλισμό. Τα κτίρια είναι εκ φύσεως ανοιχτά και εκτεθειμένα στις κοινωνικές διεκδικήσεις, γι’ αυτό και υφίστανται τις αντιθέσεις της κάθε εποχής. Η αρχιτεκτονική δεν είναι έξω από τις πολιτικές συγκρούσεις. Τα Προπύλαια ανήκουν στην ίδια κατηγορία με την Αμερικανική Πρεσβεία και το Πολυτεχνείο. Είναι κτίρια “δείκτες” των κοινωνικών συμπεριφορών. Η Τριλογία είναι η σημερινή “αρχαία αγορά”, το σημείο του δημόσιου διαλόγου». Με τη σειρά του, ο Κώστας Θεριανός, εκπαιδευτικός, κοινωνιολόγος και αποσπασμένος ερευνητής επί δύο χρόνια στην Ακαδημία Αθηνών λέει: «Το άσυλο δεν είναι πρόβλημα. Αυτά τα κτίρια ποτέ δεν κατελήφθησαν ούτε υπέστησαν καμιά ζημιά. Όσο ακαλαίσθητα και αν είναι τα συνθήματα που γράφονται πάνω τους, δέχονται δυστυχώς τις επιδράσεις που δέχονται τα κτίρια που βρίσκονται στον αστικό ιστό. Όμως, τι να κάνουμε; Να βάλουμε ηλεκτροφόρα καλώδια στους τοίχους; Αυτό είναι θέμα εκπαίδευσης της κοινωνίας. Οι ίδιοι που γράφουν σε αυτό το σημείο γράφουν και αλλού». Η τελευταία πάντως εξέλιξη στο ζήτημα του ασύλου είναι η προαναγγελία της υπουργού Άννας Διαμαντόπουλου για την αφαίρεση της διαχείρισής του από τους πρυτάνεις.
Γύρω-γύρω όλοι και στη μέση τα λαθραία
Το επόμενο θέμα «καυτή πατάτα» είναι το λαθρεμπόριο. Η αλήθεια είναι ότι κάποια στιγμή, όχι πολύ παλιά, οι πεζοί έπρεπε… να πετάξουν για να περάσουν από τα Προπύλαια – τέτοια ήταν η έκταση του υπαίθριου παζαριού. Τον τελευταίο μήνα το παζάρι μοιάζει να έχει εξαφανιστεί. Τόσο απλά «καθαρίσαμε»; Όχι. Τώρα οι μαϊμουδο-Γκούτσι παρατάσσονται δίπλα από το κτίριο της Νομικής Σχολής επί της Ακαδημίας. Όποια ώρα της ημέρας και να περάσεις, οι 20 περίπου Αφρικανοί είναι εκεί. «Και μέσα σε αυτή τη δίνη το άγαλμα του Παλαμά που στηρίζει το κεφάλι του στο χέρι του, σαν ένας άνθρωπος που κουράστηκε και βαριέται. Μια πιστή αλληγορία του Αθηναίου που ζει και κινείται πολλές ώρες στο κέντρο» δίνει μια έξτρα περιγραφή του τοπίου ο Γ. Τζιρτζιλάκης. Πίσω στο λαθρεμπόριο… «Η μετατόπισή του στη Νομική έχει να κάνει με την αξιοποίηση του ασύλου. Μόλις αρχίζει το κυνηγητό μπαίνουν μέσα στις σχολές όπου ισχύει το άσυλο, το ίδιο συμβαίνει καιρό τώρα και στο Οικονομικό Πανεπιστήμιο» λέει ο αντιδήμαρχος Δημοτικής Αστυνομίας Τάσος Αβραντίνης.
Από το περιβάλλον του δημάρχου πάλι μου μιλάνε για τα σχέδια του Γιώργου Καμίνη: άμεση δημιουργία υπαίθριων αγορών στα πρότυπα πολλών ευρωπαϊκών χωρών όπως η Γερμανία. Δηλαδή, μια ανθρώπινη λύση για να αποκτήσουν οι μετανάστες νομιμότητα και «στέγη». Πάντως μέχρι τότε, ο αντιδήμαρχος εμφανίζεται ιδιαίτερα ικανοποιημένος: «Αντιμετωπίζουμε με πολύ αυστηρό τρόπο το παράνομο εμπόριο. Με τα μεικτά κλιμάκια Δημοτικής Αστυνομίας και ΕΛΑΣ το έχουμε απαλείψει εντελώς μπροστά από την Τριλογία. Έχουν ενταθεί οι έλεγχοι και όταν χρειάζεται προχωράμε και σε συλλήψεις». Τέλος, ισχυρίζεται ότι και στη Νομική και στο Οικονομικό Πανεπιστήμιο οι φοιτητές υποθάλπουν τους παράνομους. Ο αντίλογος –οι φοιτητές– λέει ότι αυτή είναι μια ψευδής κατηγορία με σαφή στόχο την καταστρατήγηση του ασύλου μέσα στα πανεπιστήμια.
Ο εθνικισμός φουντώνει στην Τριλογία
30/12: Έξω από τη Βιβλιοθήκη οι μανταρινιές έχουν πετάξει τους καρπούς τους. Μέσα, ο συντηρητισμός πετάει τα δικά του μπουμπούκια. Στο υπέροχο πραγματικά αναγνωστήριο της Βιβλιοθήκης με την εντυπωσιακή γυάλινη οροφή, το σύστημα ανάγνωσης είναι πολύ αυστηρό (αν και το Υπουργείο Παιδείας μιλάει για μελλοντικά σχέδια που περιλαμβάνουν: αναμόρφωση του ιστορικού κτιρίου, μετατροπή της βιβλιοθήκης σε κεντρικό άξονα της ψηφιοποίησης των ελληνικών βιβλιοθηκών αλλά και μεταφορά των υπηρεσιών της στο Δέλτα του Φαλήρου – προσφορά του ιδρύματος Στ. Νιάρχος). Πιάνω κουβέντα με τον υπάλληλο για τα παρκαρισμένα αυτοκίνητα μπροστά από τα κτίρια. «Το ζήτημα δεν είναι αυτό» αρχίζει γρήγορα να παίρνει μπρός. «Άλλωστε η πεζοδρόμηση της Πανεπιστημίου θα λύσει το πρόβλημα. Το θέμα είναι τα σύνορά μας που είναι αφύλαχτα. Δες τι γίνεται έξω από το Πανεπιστήμιο, στον πνευματικό μας ελληνικό χώρο, κάτω από το άγαλμα του Κοραή να προσκυνούν μαζικά μουσουλμάνοι – αυτό ονομάζεται επίδειξη δύναμης. Και το λαθρεμπόριο; Το περίπτερο του ΑΝΤΑΡΣΥΑ στην περίοδο των δημοτικών εκλογών υπέθαλπε την κατάσταση γιατί έπαιρναν ποσοστά, όπως κάνουν και οι φοιτητές στο Οικονομικό Πανεπιστήμιο». Τον κοιτάω αποσβολωμένη. Παρεμπιπτόντως, ακόμα να κοπάσει το σοκ από την πρόσφατη βράβευση (7/1) της εθνικίστριας δασκάλας Χαρίκλειας Νικοπούλου από την Ακαδημία Αθηνών με το «Αργυρό Μετάλλιο Ανδρείας» για την εθνοπρεπή της στάση στο πομακοχώρι του Έβρου Μεγάλος Δέρειος. Στη βράβευσή της η καλή μας η δασκάλα μίλησε για «φιλοπατρία που περιλαµβάνει τη σκλαβωµένη Βόρειο Ήπειρο και τη Μακεδονία µας, η ελευθερία της οποίας τελεί υπό διαπραγµάτευση, τη Θράκη και την Κύπρο που καταδυναστεύονται από τους Τούρκους και τους ελεύθερους πολιορκηµένους Έλληνες που ζουν στον Άγιο Παντελεήµονα».
Δημόσιος χώρος & Τριλογία
10/1/2011:Καλή χρονιά. Οι Αφγανοί σταθεροί στο φόντο όπως και τα παρκαρισμένα έξω από το Πανεπιστήμιο (σήμερα μετράω 10). Απ’ ό,τι φαίνεται οι πρυτανικές αρχές αποδέχονται την κατάσταση, με τη δικαιολογία ότι δεν υπάρχει κανένα σημείο πλησίον για να παρκάρει ο πρύτανης ή οι υψηλοί προσκεκλημένοι των τελετών. Μπορείς όμως να καταγγέλλεις επεισόδια και λαθρεμπόριο όταν παρκάρεις το αυτοκίνητο φαρδύ πλατύ πάνω στον «ιερό πεζόδρομο»; Και κάπως έτσι οδηγούμαι στο επόμενο ερώτημα: είναι τα τρία κτίρια σύμβολα και αν ναι τι συμβολίζουν; Σύμφωνα με τον Γ. Τζιρτζιλάκη, «είναι σύμβολα υψηλής παιδείας και πολιτισμού, αυτό όμως που υπερέχει είναι η συσσώρευση του πλήθους. Κατά τη γνώμη μου δεν συμβαίνει τίποτα κακό σε αυτό το σημείο. Τα Προπύλαια είναι ένα κανόνι σε ένα σύστημα που δουλεύει. Είναι μια εικόνα της σύγχρονης Ελλάδας, και μάλιστα μια εικόνα μεγάλης έκτασης αφού λειτουργεί ως το σημείο σύνδεσης της Ασκληπιού με την Πανεπιστημίου και τη Σταδίου». Σύμφωνα με τη Ν. Γαλάνη, «τα κτίρια αυτά θα είναι πάντα σύμβολα», ενώ μια νέα ενδιαφέρουσα τοποθέτηση κάνει ο Κ. Θεριανός: «Οι χώροι έχουν πάψει προ καιρού να είναι λειτουργικοί δημόσιοι χώροι. Το μόνο που συμβαίνει πια εκεί είναι ορκωμοσίες φοιτητών και σπανίως μερικές εκδηλώσεις. Είναι κατά κάποιον τρόπο «κοινωνικά ανενεργoί χώροι». Ανεβαίνετε εσείς ας πούμε ποτέ πάνω στα Προπύλαια; Σπουδάζετε στο Πανεπιστήμιο; Χρησιμοποιείτε καθημερινά την Εθνική Βιβλιοθήκη όπως συμβαίνει σε ένα πανεπιστήμιο με βιβλιοθήκη που λειτουργεί; Δεν έχετε κανένα λόγο να πάτε εκεί. Είναι μια νεκρή ζώνη και αυτό δημιουργεί τους όρους για να φουντώσει η όποια παράνομη δραστηριότητα γύρω της».
Και οι Αθηναίοι τι θέλουν από αυτά τα κτίρια; «Η Τριλογία πρέπει να αναδειχθεί και οι ελεύθεροι χώροι να γίνουν επισκέψιμοι. Η υπάρχουσα διαμόρφωσή τους δεν τα βοηθάει, πολλοί χώροι έχουν μετατραπεί σε γκαράζ. Εκτός από το υπαίθριο παζάρι δεν μου αρέσει ούτε η σειρά των στάσεων» λέει η Ν. Γαλάνη. Η απαλοιφή των ατελείωτων στάσεων λεωφορείων –περικυκλώνουν κανονικά την Τριλογία από Ακαδημίας, Σίνα, Πανεπιστημίου και Ρήγα Φεραίου– βρίσκει σύμφωνο και τον Γ. Τζιρτζιλάκη. «Η περιοχή χρειάζεται επανασχεδιασμό και κάθετη επανένωση από την Κοραή μέχρι το Πνευματικό Κέντρο και τη Σόλωνος». Η προαναγγελθείσα πεζοδρόμηση της Πανεπιστήμιου (μέρος του σχεδίου «Αθήνα 2014»), με βασική ιδέα τη σύνδεση αρχαιολογικών χώρων –από το Μουσείο Ακρόπολης στο Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο– αλλά και στόχο τη μείωση των οχημάτων στο κέντρο, είναι άλλη μια πρόταση ανοιχτή στην αντιπαράθεση. «Πιστεύω ότι οι μεγάλες πεζοδρομήσεις είναι και η μεγάλη καταστροφή των πόλεων» λέει ο Γιώργος και συνεχίζει: «Κάνουν τους χώρους αδρανείς. Αντ’ αυτού μπορεί να υπάρξει υπογειοποίηση κάποιων τμημάτων. Σε κάθε περίπτωση πρέπει να αρχίσει ένας αρχιτεκτονικός διάλογος για αυτή την περιοχή». Η πρόεδρος του ΕΑΧΑ, πάλι, θεωρεί ότι «η πεζοδρόμηση θα αναδείξει τα κτίρια της Τριλογίας, ενώ τα Μέσα Μαζικής Μεταφοράς θα διέρχονται ελεύθερα. Αν όλα γίνουν προσεχτικά, τότε θα μιλάμε για έναν τεράστιο δημόσιο χώρο με τεράστιο ενδιαφέρον».
19/1:Κατευθύνομαι στον Αφγανό με το βιβλίο των υπογραφών συμπαράστασης. «Τι θα γίνει, θα τα καταφέρετε;» Με τα κουτσά ελληνικά του μου απαντάει: «Από τις 22/11 που είμαστε εδώ κανένας πολιτικός δεν έχει ασχοληθεί μαζί μας, μένουμε εδώ 90 άτομα μαζί και μικρά παιδιά και σήμερα έραψαν τα στόματά τους άλλοι δύο. Δεν ξέρω αν θα μας δώσουν άσυλο, δεν ξέρω». Στα σκαλιά του Πανεπιστημίου μερικοί επίσημοι ανοίγουν ψιλή κουβέντα στο τέλος μια τελετής, πίσω η Πανεπιστημίου βρυγχάται και η μικρή Αφγανή παίζει με τη σακατεμένη κούκλα της γύρω από το σιντριβάνι.
Προπύλαια 2011:ο πιο αντικειμενικός καθρέφτης της πόλης μας.
Η αθηναϊκή Τριλογία του νεοκλασικισμού
Ακαδημία Αθηνών: Οικοδομήθηκε το 1887 σε σχέδια Θεόφιλου Χάνσεν με μάρμαρο Πεντέλης που στηρίζεται σε πειραϊκή πέτρα. Θεωρείται το ωραιότερο νεοκλασικό οικοδόμημα του κόσμου.
Πανεπιστήμιο: Το πρώτο στο νεοσύστατο ελληνικό κράτος και σε όλα τα Βαλκάνια. Το σχεδίασε ο αδελφός του Θεόφιλου, Χανς Κρίστιαν Χάνσεν. Θεμελιώθηκε το 1839. Υπηρετεί τις αρχές του κλασικισμού.
Εθνική Βιβλιοθήκη: Ή αλλιώς Βαλλειάνειος Εθνική Βιβλιοθήκη, από το όνομα των δωρητών Μαρίνου Παναγή και Ανδρέα Βαλλιάνο, ομογενών από τη Ρωσία. Σχεδιάστηκε από τον Θεόφιλο Χάνσεν. Οι σκάλες που οδηγούν στην είσοδο είναι αναγεννησιακού ρυθμού.
H ποίηση της καθημερινότητας…
Το έργο με την Πανεπιστημίου είναι από ένα χειμωνιάτικο πρωινό. Ο ήλιος μόλις έβγαινε, φύσαγε ο βοριάς, ο αέρας ήταν καθαρός και οι σκιές σαν ξυράφι. Οι μόνοι που υπήρχαν εκείνη την ώρα στο μεγάλο δρόμο ήταν οι άνθρωποι που περίμεναν το λεωφορείο. Και αυτό είναι για μένα “η ποίηση της καθημερινότητας
- Φίλιπ Τάρλοου
(Σχόλιο του ζωγράφου για το έργο του «Πανεπιστήμιο» σε συνέντευξή του στην A.V. με αφορμή έκθεσή του στην Γκαλερί Σκουφά, Οκτώβριος 2010)
16°
