Στις 6 Οκτωβρίου πέθανε ο αθλητικογράφος στα πρώτα βήματά του, ο λινοτύπης, ο εκδότης του μικρού αλλά θαυματουργού εκδοτικού «Ιδεοδρόμιο» Χρήστος Δάρρας. Όχι δεν ήταν ένας άνθρωπος που θα τον είχατε δει να κλαίγεται στα πρωινάδικα για τον ΦΠΑ και τον πόνο του χαροκαμένου αγρότη, για τον αδικημένο επιχειρηματία, για την υπερφορφορολόγηση, ούτε ακόμη θα τον είχατε δει σε κάποιο τηλεοπτικό πάνελ να υπερασπίζει το αλάθητο του κόμματός του.
Αν και τρελαίνονταν να μιλά για πολιτικά, έλεγε πως δεν αντέχει εκείνες τις τηλεοπτικές συζητήσεις, όπου όλοι κατηγορούν όλους, μιλούν ο ένας πάνω στον άλλο και κυρίως παριστάνουν ότι υποστηρίζουν την αλήθεια, ενώ γνωρίζουν πως υποστηρίζουν το ψέμα. Πίστευε πως ο διανοούμενος μπορεί και πρέπει να στηρίζει κάποια πολιτική παράταξη, αλλά αν θέλει να παραμείνει τέτοιος δεν πρέπει ποτέ του να δεσμεύεται με κομματικά αξιώματα. Γιατί δεν μπορεί, έλεγε, κάπου θα βλέπει πως η κομματική οργανική του ένταξη τον υποχρεώνει να υποστηρίζει και να χρεώνεται ανοησίες, να πρέπει αυτός να λογοδοτεί για τα συμφέροντα και τις ανοησίες άλλων.
Τον Χρήστο Δάρρα δεν τον είδαμε στην τηλεόραση να αναλύει τα πλουσιότατα φιλοσοφικά του πιστεύω και να επιδεικνύει την ευρυμάθεια του. Δεν καλούν τέτοιους ανθρώπους στα κανάλια. Όταν καλούν κάποιους δημοφιλείς «φιλόσοφους», τους καλούν επειδή είναι δημοφιλείς και όχι φιλόσοφοι ή μάλλον είναι δημοφιλείς επειδή η φιλοσοφία τους είναι ένα αναμάσημα κοινοτοπιών για το πόσο «καθυστερημένοι» είναι οι Έλληνες. Έτσι χωρίς ανάλυση της ιστορίας, της ταξικής σύνθεσης και των αποτελεσμάτων της, μόνο και μόνο γιατί η αυτομαστίγωση likeίζει. Ο Δάρρας μιλούσε για τα ελαττώματα των Ελλήνων που έχουν όμως ιστορική και όχι μεταφυσική εξήγηση. Ναι μεν τον ενδιέφερε να ξέρει γιατί είμαστε αυτοί που είμαστε, αλλά κυρίως ενδιαφέρονταν να μας κάνει άλλους, καλύτερους άλλους, μέσα από την έκδοση ανεκτίμητων βιβλίων.
Μεταξύ πολλών άλλων εξέδωσε Λιούις Κάρολ, Τζόζεφ Κόνραντ, Στεφάν Μαλαρμέ, τις «Εξομολογήσεις» του Ρουσό σε μνημειώδη μετάφραση της Αλεξάνδρας Παπαθανασοπούλου, τις «Επιστολές από την Ελλάδα» του Λόρδου Βύρωνα σε εκπληκτική μετάφραση του Δημοσθένη Κούρτοβικ, το «Έγκλημα και Τιμωρία» σε μετάφραση του Αλέξανδρου Παπαδιαμάντη, τον «Αντίχριστο» του Νίτσε σε μετάφραση του Βαγγέλη Δουβαλέρη και επιμέλεια-επίμετρο του Κωνσταντίνου Μπελέζου, τις «Αισθητικές Επιστολές» του Σίλερ και την «Κριτική της Κριτικής Δύναμης» του Καντ σε αριστοτεχνικές μεταφράσεις του φιλοσόφου Κώστα Ανδρουλιδάκη καθώς και το ξεχωριστό βιβλίο του Ανδρουλιδάκη «Καντιανή Ηθική».
Τελευταία του προσφορά, μέσα από τις Εκδόσεις Σμίλη αυτή, ήταν η έκδοση, πάλι σε μετάφραση του Κωνσταντίνου Ανδρουλιδάκη, της «Μεταφυσικής των Ηθών» του Καντ. Τον θυμάμαι, τον φετινό Μάρτιο, στην παρουσίαση αυτής της μετάφρασης στο Ινστιτούτο Γκαίτε. Με τα πάντα μακριά μαλλιά του κάθισε μπροστά-μπροστά, γιατί σχεδόν είχε χάσει την ακοή του. Άκουγε όμως. Άκουγε με τα μάτια της αγάπης του για τον Καντ, για τη φιλοσοφία, για τον άνθρωπο, για τις ιδέες της ισότητας και της ελευθερίας. Ιδέες τις οποίες υπερασπίζονταν μέχρι τέλος.
Ο Δάρρας ήταν πάντα ένας δημιουργός, είτε βασανίζονταν ως λινοτύπης σε ένα υπόγειο της οδού Ιπποκράτους, με τα μεταλλικά στοιχεία μιας μηχανής της Χαϊδελβέργης, είτε πάσχιζε ως εκδότης να εκδώσει βιβλία που μπορούν να κάνουν τους ανθρώπους καλύτερους. Λίγους μήνες πριν πεθάνει μου μιλούσε για τα μεταφραστικά του σχέδια. Το είχε πάντα καημό να μεταφράσει και άλλο Πασκάλ και κυρίως «Τα κύρια ρεύματα του μαρξισμού» του μεγάλου Πολωνού φιλόσοφου Λέσεκ Κολακόφσκι.
Δεν του κάνω εδώ το μνημόσυνο, γιατί όπως «εξομολογούμασταν» ο ένας στον άλλο, δεν πιστεύαμε ούτε μία στο δισεκατομμύριο στην πιθανότητα ύπαρξης μεταθανάτιας ζωής. Επειδή όμως αγαπούσε τον Πασκάλ, μιλούσε συχνά για το «στοίχημα του Πασκάλ» και τις συμβουλές του προς τους άθεους. «Αν κερδίσετε, κερδίζετε τα πάντα – αν χάσετε δεν χάνετε τίποτα. Άρα στοιχηματίστε ότι υπάρχει, χωρίς να διστάζετε». Άρεσε στον Χρήστο αυτή η φράση του Πασκάλ. Έτσι λοιπόν αν και προσωπικά δεν πιστεύω σε μεταθανάτια ζωή, ενδόμυχα την εύχομαι, γιατί πώς μπορεί κανείς να ζει γνωρίζοντας ότι δεν θα ξανασυνομιλήσει με ανθρώπους όπως ο Χρήστος;
Αν τελικά έχει δίκιο ο Πασκάλ, ο Χρήστος Δάρρας θα έχει στήσει στον ουρανό τον δικό του εκδοτικό και θα μεταφράζει βιβλία που υποστηρίζουν πως η μεγαλύτερη αξία είναι ο αυτόνομος άνθρωπος του Διαφωτισμού, απαλλαγμένος από τα βαρίδια της θρησκείας της «Αποκάλυψης» και έχων την αυτόνομη επιλογή να ακολουθήσει την θρησκεία του Λόγου (Καντ). Είμαι σίγουρος πως πέθανε ευτυχισμένος, γιατί μέχρι την τελευταία στιγμή σχεδίαζε. Ο άγνωστος Χρήστος Δάρρας ήταν ένας δημιουργικός Έλληνας κοσμοπολίτης, ένας απ’ αυτούς που χρειάζεται η Ελλάδα, γιατί τέτοιοι άνθρωποι είναι τα μοναδικά της ισοδύναμα.
Είμαι σίγουρος πως πέθανε ευτυχισμένος, γιατί μέχρι την τελευταία στιγμή σχεδίαζε. Ο άγνωστος Χρήστος Δάρρας ήταν ένας δημιουργικός Έλληνας κοσμοπολίτης, ένας απ’ αυτούς που χρειάζεται η Ελλάδα, γιατί τέτοιοι άνθρωποι είναι τα μοναδικά της ισοδύναμα.
* Οι εισηγήσεις αυτής της παρουσίασης βρίσκονται στο τεύχος 59, Οκτώβριος 2015 του πολύ καλού περιοδικού «Τhe Βooks’ Journal»
11°
