Πού κοιμούνται τα παιδιά;

Αν είναι αδιανόητο φορτίο ο πόλεμος, οι διώξεις, ο ξεριζωμός, το να βλέπεις το σπίτι σου να ισοπεδώνεται, τους δικούς σου ανθρώπους να σκοτώνονται, τη ζωή όπως την ήξερες να χάνεται, πόσο μάλλον όταν μπαίνουν στο κάδρο τα παιδιά. Τότε όλο γίνεται ακόμα πιο παράλογο, ακόμα πιο αδιανόητο και αδύνατον να το καταλάβεις. Ο βραβευμένος Σουηδός φωτογράφος Magnus Wennman, ακολουθώντας το οδοιπορικό των προσφύγων στο ταξίδι τους στην Eυρώπη έκανε ένα φωτογραφικό πρότζεκτ με τα παιδιά του πολέμου, κάνοντας την ερώτηση, Πού κοιμούνται τα παιδιά; Τα ακολούθησε στο ταξίδι τους, τα εντόπισε σε δρόμους, σε καταυλισμούς, σε δάση, πίσω από σύνορα, τα φωτογράφισε διωγμένα από τα σπίτια τους, ξεριζωμένα από την αθωότητα της παιδικής ηλικίας, διέδωσε τις ιστορίες τους.

Η ομορφιά των εικόνων σε συνδυασμό με το θέμα τους φτιάχνει μια αντίθεση που σοκάρει, αναδεικνύοντας το μέγεθος της τραγωδίας. Κάποιες από αυτές δυσκολεύεσαι να τις κοιτάξεις κι από άλλες δεν μπορείς να πάρεις το βλέμμα σου, όλες σπαρακτικές όσο το κλάμα ενός παιδιού, η απελπισία του και η απόγνωσή του. Το παραμύθι της παιδικής ηλικίας που γίνεται εφιάλτης όταν το σκοτάδι πέφτει, το βλέμμα τους, η στάση του σώματός τους όπως κοιμούνται, όσα άφησαν πίσω κι όσα είδαν, οι φόβοι τους που δεν φεύγουν κι οι εικόνες που δεν μπορούν να ξεχάσουν, η θλίψη και η ανημποριά τους, το ασήκωτο παρελθόν και το αβέβαιο παρόν τους, φτιάχνουν μια συγκλονιστική αφήγηση χωρίς τέλος.

Δεν υπάρχει πιο δυνατός τρόπος να μιλήσεις για τον πόλεμο από τις εικόνες των παιδιών αυτών και τις ιστορίες τους. Μετά από 5 χρόνια συρράξεων στη Συρία, περισσότερα από 2 εκατομμύρια παιδιά με τις οικογένειές τους επιχείρησαν να ξεφύγουν από τον εφιάλτη του πολέμου, εντός και εκτός των συνόρων της χώρας. Άφησαν πίσω τους το παιδικό τους δωμάτιο και οι έγνοιες των μεγάλων έγιναν και δικές τους. Βόμβες έπεσαν δίπλα τους, είδαν κατάματα το πρόσωπο του θανάτου, ταξίδεψαν σε βάρκες που βούλιαξαν, διέσχισαν χώρες, εγκλωβίστηκαν πίσω από σύνορα. Κάποια από αυτά μας συστήνονται με το όνομά τους, μας δείχνουν πού κοιμούνται τώρα, ανοίγουν την παιδική τους ψυχή και μιλάνε για τους εφιάλτες και τους φόβους τους...

Λαμάρ, 5 χρονών. Οι κούκλες, το τρενάκι, η μπάλα έμειναν πίσω στο σπίτι, στη Βαγδάτη. Η Lamar συχνά μιλάει για αυτά, όταν αναφέρεται το σπίτι. Η βόμβα άλλαξε τα πάντα. Είχαν πάει να αγοράσουν τρόφιμα, όταν έπεσε κοντά στο σπίτι τους. Δεν ήταν δυνατόν να ζήσουν πια εκεί, λέει η γιαγιά της Λαμάρ, Σάρα. Μετά από δύο προσπάθειες να διασχίσουν τη θάλασσα από την Τουρκία με ένα μικρό φουσκωτό, κατάφεραν να φτάσουν στα κλειστά σύνορα της Ουγγαρίας. Τώρα η Lamar κοιμάται πάνω σε μια κουβέρτα στο δάσος, στην πόλη Horgos στα σύνορα της Σερβίας με την Ουγγαρία, φοβισμένη, έχοντας ξεπαγιάσει και θλιμμένη.

Mahdi, ενάμιση χρονών. Έχει ζήσει μόνο τον πόλεμο και τη διαφυγή. Κοιμάται βαθιά παρά τις εκατοντάδες των προσφύγων που διαμαρτύρονται γύρω του, επειδή δεν τους επιτρέπεται να ταξιδέψουν περαιτέρω μέσω Ουγγαρίας. Από την άλλη πλευρά των συνόρων στέκονται εκατοντάδες αστυνομικοί. Έχουν εντολές να προστατεύσουν τα σύνορα με κάθε κόστος. Η κατάσταση γίνεται όλο και πιο απελπιστική, την επόμενη ημέρα μετά τη λήψη της φωτογραφίας η αστυνομία κάνει χρήση δακρυγόνων και ρήψης νερού εναντίον των προσφύγων.

Sham, 1 χρόνου. Δίπλα στην 4μετρη σιδερένια πύλη στα σύνορα μεταξύ Σερβίας και Ουγγαρίας, ο Sham είναι στην αγκαλιά της μητέρας του. Μόλις μία ημέρα πριν, επιτράπηκε η είσοδος στους τελευταίους πρόσφυγες που επιβιβάστηκαν σε τρένο για Αυστρία. Ο Sham και η μητέρα του έφτασαν πολύ αργά, μαζί με χιλιάδες άλλους πρόσφυγες που τώρα περιμένουν έξω από τα κλειστά ουγγρικά σύνορα.Φατίμα, 9 χρονών. Τις νύχτες η Φατίμα ονειρεύεται ότι πέφτει από το πλοίο. Με τη μητέρα της και τα δυο της αδέρφια φύγανε από το σπίτι τους όταν ο εθνικός συριακός στρατός επιτέθηκε στην πόλη όπου έμεναν. Έμειναν δύο χρόνια σε στρατόπεδο προσφύγων στον Λίβανο και μετά πέρασαν στη Λυβύη όπου επιβιβάστηκαν σε ένα πλοιάριο με πολλούς ακόμα. Η Φατίμα είδε μια γυναίκα να γεννάει στο κατάστρωμα έπειτα από 12 ώρες κάτω από τον καυτό ήλιο και μετά το μωρό να ρίχνεται στη θάλασσα. Όταν το πλοιάριο άρχισε να βυθίζεται, τους μάζεψαν οι Ιταλοί ακτοφύλακες.

Gulistan, 6 xρονών. Υπάρχει διαφορά ανάμεσα στο να κλείνεις τα μάτια και να κοιμάσαι, λέει η Gulistan. Προτιμάει να κλείνει τα μάτια και να προσποιείται ότι κοιμάται, γιατί όταν την παίρνει ο ύπνος βλέπει εφιάλτες. «Δεν θέλω να κοιμάμαι εδώ» λέει, «θέλω να κοιμάμαι στο σπίτι». Της λείπει το μαξιλάρι που είχε στο Κομπάνι. Μερικές φορές ξαπλώνει στη μητέρα της και χρησιμοποιεί εκείνη σαν μαξιλάρι.

Abdul Karim Addo, 17 χρονών. Δεν έχει άλλα χρήματα. Αγόρασε ένα εισιτήριο πλοίου για να έρθει στην Αθήνα με τα τελευταία του ευρώ. Τώρα περνά τη νύχτα στην πλατεία Ομόνοιας, στην Αθήνα, όπου εκατοντάδες προσφύγων φτάνουν κάθε μέρα. Εδώ οι λαθρέμποροι βγάζουν χρήματα κανονίζοντας πλαστά διαβατήρια, εισιτήρια λεωφορείων και αεροπλάνων, αλλά ο Abdul Karin δεν πρόκειται να πάει πουθενά. Είναι σε θέση να δανειστεί ένα τηλέφωνο και να καλέσει με τη μητέρα του στη Συρία, αλλά δεν μπορεί να της πει πόσο άσχημα είναι τα πράγματα. «Κλαίει και φοβάται για μένα και δεν θέλω να τη στενοχωρώ» λέει. Ξεδιπλώνει την κουβέρτα του στη μέση της πλατείας και ξαπλώνει σε εμβρυακή θέση. Ονειρεύεται δύο πράγματα, να κοιμηθεί και πάλι σε ένα κρεβάτι και να αγκαλιάσει τη μικρότερη αδελφή του

Φάρα, 2 χρονών. Η Φάρα αγαπάει το ποδόσφαιρο. Ο μπαπάς της τής φτιάχνει μπάλες με ό,τι βρίσκει, αλλά δεν κρατάνε πολύ. Κάθε βράδυ λέει καληνύχτα σε αυτήν και στη μεγάλη της αδερφή, Τισάμ, 9 χρονών, με την ελπίδα την επόμενη μέρα να βρει και να τους δώσει μια κανονική μπάλα. Όλα τα υπόλοιπα όνειρα φαίνονται πολύ μακρινά, τουλάχιστον αυτό δεν το εγκαταλείπει.

Imam, 2 χρονών. Έχει πνευμονία και λοίμωξη στο στήθος. Αυτή είναι η τρίτη μέρα της στο κρεβάτι του νοσοκομείου. Τον περισσότερο καιρό κοιμάται. «Κανονικά είναι ένα ευτυχισμένο κοριτσάκι, αλλά τώρα είναι κουρασμένη. Τρέχει παντού όταν είναι καλά. Της αρέσει να παίζει στην άμμο» λέει η μητέρα της Olah.

Maram, οκτώ χρονών. Μόλις είχε επιστρέψει στο σπίτι από το σχολείο, όταν ο πύραυλος χτύπησε το σπίτι τους. Ένα κομμάτι της οροφής προσγειώθηκε πάνω της. Η μητέρα της την πήγε σε νοσοκομείο και από εκεί μεταφέρθηκε αεροπορικώς στην Ιορδανία. Το τραύμα στο κεφάλι προκάλεσε αιμορραγία στον εγκέφαλο. Τις πρώτες 11 ημέρες, η Maram ήταν σε κώμα. Τώρα έχει τις αισθήσεις της, αλλά έχει σπάσει το σαγόνι της και δεν μπορεί να μιλήσει.

Μοχάμεντ, 13 χρονών. Του αρέσουν τα σπίτια. Πίσω στην πατρίδα του, στο Χαλέπι, συνήθιζε να απολαμβάνει μια βόλτα γύρω από την πόλη και να τα χαζεύει. Τώρα, πολλά από τα αγαπημένα του κτίρια έχουν καταστραφεί. Ξαπλωμένος στο κρεβάτι του νοσοκομείου, αναρωτιέται αν θα εκπληρώσει ποτέ το όνειρό του να γίνει αρχιτέκτονας. Το πιο παράξενο πράγμα με τον πόλεμο είναι ότι συνηθίζεις να αισθάνεσαι φοβισμένος. Δεν θα το πίστευα αν δεν το ζούσα, λέει ο Μοχάμεντ.

Moyad, 5 χρονών. Είχαν πάει με τη μητέρα του είχαν να αγοράσουν σπανάκι για να φτιάξουν μια σπανακόπιτα. Πέρασαν από ένα ταξί όπου είχαν τοποθετήσει βόμβα. Η μητέρα του πέθανε ακαριαία. Το αγόρι μεταφέρθηκε αεροπορικώς στην Ιορδανία και έχει θραύσματα οβίδας στο κεγάλι, την πλάτη και τη λεκάνη.

Ralia, 7 χρονών, Rahaf, 13. Ζουν στους δρόμους της Βυρηττού. Είναι από τη Δαμασκό, όπου μια χειροβομβίδα σκότωσε τη μητέρα και τον αδελφό τους. Μαζί με τον πατέρα τους, κοιμούνται δύσκολα εδώ και ένα χρόνο. Κουρνιάζουν σε κουτιά από χαρτόνι. Η Rahaf λέει ότι φοβάται τα «κακά αγόρια».Ταμάμ, 5 χρονών. Φοβάται το μαξιλάρι της. Κλαίει κάθε βράδυ την ώρα του ύπνου. Οι αεροπορικές επιδρομές συνέβαιναν κατά τη διάρκεια της νύχτας και παρότι πάνε χρόνια από τότε που είναι μακριά από το σπίτι, ακόμα δεν μπορεί να νιώσει ασφαλής τις νύχτες.

Σιράζ, 9 χρονών. Ήταν τριών μηνών όταν την έπιασε ψηλός πυρετός. Ο γιατρός διέγνωσε πολιομυελίτιδα και είπε στους γονείς της να μην ξοδέψουν πολλά χρήματα για την αγορά φαρμάκων για το κορίτσι, αφού «δεν είχε ελπίδες». Στη συνέχεια ήρθε ο πόλεμος. Η μητέρα της, Leila, αρχίζει να κλαίει όταν περιγράφει πώς την τύλιξε σε μια κουβέρτα και τη μετέφερε στα σύνορα από το Κομπάνι στην Τουρκία. Στη Σιράζ, που δεν μπορεί να μιλήσει, έδωσαν μια ξύλινη κούνια στον καταυλισμό. Είναι ξαπλωμένη εκεί, μέρα-νύχτα.

Walaa, 5 χρονών. Θέλει να πάει σπίτι της, στο Aleppo, όπου είχε δικό της δωμάτιο. Ποτέ δεν έκλαιγε την ώρα του ύπνου. Τώρα, στον καταυλισμό των προσφύγων, κλαίει κάθε βράδυ. Το να ακουμπάει το κεφάλι της στο μαξιλάρι είναι κάτι φρικτό για εκείνη, λέει, η νύχτα είναι φρικτή. Της έμεινε από την εποχή των βομβαρδισμών. Η μητέρα της συχνά της φτιάχνει μικρά σπιτάκια με τα μαξιλάρια, για να την μάθει να μη τα φοβάται.

Esra, 11, Esma, 8, and Sidra, 6 χρονών. Όταν η Σέλαμ, 7 χρονών, βάζει για ύπνο την Esra, 11, την Esma 8 και τη Sidra 6, νιώθει καλά επειδή ξέρει ότι τα παιδιά θα είναι ασφαλή κατά τη διάρκεια της νύχτας. Αυτό που τη στενοχωρεί είναι ότι συνεχώς ονειρεύονται τον πατέρα τους, που τον απήγαγαν, και ξυπνούν στη μέση της νύχτας. «Συχνά ονειρεύομαι ότι ο μπαμπάς μου φέρνει καραμέλες» λέει η Sidra.Ahmed, 6 χρονών. Είναι μετά τα μεσάνυχτα, όταν ο Ahmed αποκοιμιέται στο χορτάρι. Οι ενήλικοι εξακολουθούν να κάθονται τριγύρω, κάνοντας σχέδια για το πώς θα καταφέρουν να βγουν από την Ουγγαρία, χωρίς την καταχωριστούν από τις αρχές. Ο Ahmed είναι έξι χρονών και μεταφέρει τη δική του τσάντα. «Είναι γενναίος και μόνο κλαίει μερικές φορές τα βράδια» λέει ο θείος του, ο οποίος έχει αναλάβει τη φροντίδα του, αφού ο πατέρας του σκοτώθηκε στη γενέτειρά τους Ντέιρ αλ-Ζορ στη βόρεια Συρία.Αhmad, 7 χρονών. Ακόμη και ο ύπνος δεν είναι ελεύθερη ζώνη, τότε είναι που ο τρόμος αρχίζει. Ο Ahmad ήταν στο σπίτι όταν η βόμβα χτύπησε το σπίτι της οικογένειάς του στο Idlib. Μια οβίδα τον χτύπησε στο κεφάλι, αλλά επέζησε. Όχι όμως και μικρότερος αδελφός του. Η οικογένεια είχε ζήσει με πόλεμο για πολλά χρόνια , αλλά χωρίς σπίτι δεν είχαν επιλογή. Αναγκάστηκαν να φύγουν. Τώρα ο Ahmad ξαπλώνει ανάμεσα σε χιλιάδες άλλους πρόσφυγες στην άσφαλτο κατά μήκος της εθνικής οδού που οδηγεί στα κλειστά σύνορα της Ουγγαρίας. Αυτή είναι η 16η ημέρα της διαφυγής τους. Η οικογένεια έχει κοιμηθεί σε στάσεις λεωφορείων, στο δρόμο, μέσα στο δάσος, εξηγεί ο πατέρας του Αχμάντ.Abdullah, 5 χρονών. Ο Abdullah έχει μια ασθένεια του αίματος. Τις δύο τελευταίες ημέρες κοιμάται έξω από τον κεντρικό σταθμό του Βελιγραδίου. Είδε να σκοτώνουν την αδελφή του στο σπίτι τους στο Daraa. «Είναι ακόμα σε κατάσταση σοκ και έχει εφιάλτες κάθε βράδυ» λέει η μητέρα του. Ο Αbdullah είναι κουρασμένος και δεν είναι υγιής, αλλά η μητέρα του δεν έχει χρήματα για να αγοράσει τα φάρμακα που χρειάζεται.

Αμίρ, 20 μηνών. Γεννήθηκε πρόσφυγας. Η μητέρα του πιστεύει ότι τραυματίστηκε όσο ήταν στην κοιλιά της. Ο Αμίρ δεν έχει πει ακόμα ούτε μία λέξη, λέει η Shahana, 32 χρονών. Ζούνε σε μία σκηνή, ο Αμίρ δεν έχει παιχνίδια, αλλά παίζει με ό,τι βρίσκει. Γελάει πολύ παρότι δεν μιλάει, λέει η μητέρα του.

Shehd, 7 χρονών.  Της αρέσει να ζωγραφίζει, αλλά πρόσφατα το σύνολο των σχεδίων της είχαν το ίδιο θέμα: όπλα. «Τα έβλεπε όλη την ώρα, ήταν παντού» εξηγεί η μητέρα της την ώρα που το κοριτσάκι κοιμάται στο έδαφος στα κλειστά σύνορα της Ουγγαρίας. Τώρα δεν ζωγραφίζει καθόλου. Δεν πήραν μαζί τους ούτε χαρτί ούτε μπογιές. Η Shehd δεν παίζει πια καθόλου. Τα παιδιά αναγκάστηκαν να γίνουν ενήλικες και συμμερίζονται την ανησυχία των μεγάλων για το τι θα συμβεί. Δυσκολεύονταν να βρουν τροφή κατά τη διάρκεια της περιπλάνησής τους. Μερικές ημέρες την έβγαζαν με μήλα που έκοβαν από τα δέντρα κατά μήκος του δρόμου. Αν γνώριζαν πόσο σκληρό θα είναι το ταξίδι θα είχαν επιλέξει να διακινδυνεύουν τη ζωή τους στη Συρία.

Juliana, 2 χρονών. Έχει 34 βαθμούς Κελσίου. Οι μύγες κάθονται στο πρόσωπο της Juliana και αυτή αλλάζει θέση ανήσυχη καθώς κοιμάται. Η οικογένειά της περπατούσε δύο μέρες διασχίζοντας τη Σερβία. Αυτή είναι η τελευταία φάση της διαφυγής τους, που ξεκίνησε πριν από τρεις μήνες. Η μητέρα του κοριτσιού τη σκεπάζει με ένα λεπτό σάλι. Η Fatima ηρεμεί. Λίγα μέτρα μακριά τους, μια ατέρμονη ροή ανθρώπων. Είναι τέλος Αυγούστου και η Ουγγαρία πρόκειται να οχυρωθεί με αγκαθωτό πλέγμα για να κλείσει το ρεύμα των προσφύγων. Αλλά για μερικές ακόμα ημέρες είναι δυνατόν να περάσουν τα σύνορα της πόλης Χοργκός. Μόλις βραδιάσει, η οικογένεια της Juliana θα ξεκινήσει για εκεί.

Πηγή: Aftonbladet.

Οι φωτογραφίες εκτίθενται στο Μουσείο Fotografiska στη Στοκχόλμη 30/9 - 24/1/2016.