Anulus piscatoris: Ο λόγος που καταστρέφεται το δαχτυλίδι του Πάπα

Στον σύγχρονο κόσμο, είτε μιλάμε για Ανατολή είτε για Δύση, η καταστροφή ενός πολύτιμου κοσμήματος ισοδυναμεί με... αμαρτία. Όμως, όταν μιλάμε για το δαχτυλίδι του εκάστοτε Πάπα, γνωστό και ως Anulus piscatoris ή αλλιώς δαχτυλίδι του Μεγάλου Ψαρά, οι συμβολισμοί είναι μεγαλύτεροι από την αξία του αντικειμένου.

Το δαχτυλίδι του Πάπα Φραγκίσκου, που πέθανε χθες, αναμένεται να καταστραφεί με ειδικό σφυρί και ακόμα και στις τελευταίες φωτογραφίες του ο «Πάπας των Φτωχών» φορούσε το πολύτιμο κόσμημα το οποίο εκτιμάται ότι στοιχίζει πάνω από 500.000 δολάρια.

Το εμβληματικό χρυσό δαχτυλίδι που έφερε στο δεξί του χέρι ο Πάπας Φραγκίσκος πρόκειται να καταστραφεί μετά τον θάνατό του, όμως οριακά κάποιοι θεωρούν ότι αυτή η τελετουργική καταστροφή ισοδυναμεί με αμαρτία. Γιατί, όμως, το καταστρέφουν;

Το συγκεκριμένο δαχτυλίδι αποτελεί την ενσάρκωση του καθολικισμού και χαρίζεται στον Πάπα κατά την εκλογή του, αφαιρείται δε αμέσως μετά τον θάνατό του. Η παράδοση της Ρωμαιοκαθολικής Εκκλησίας είναι να καταστρέφει το Δαχτυλίδι του Μεγάλου Ψαρά –χαρακτηρισμός που συνόδευε τον Μεγάλο Πέτρο - και τη βούλα (σφραγίδα). Το δαχτυλίδι καταστρέφεται με ειδικό σφυρί από τον camerlengo, που στην προκειμένη περίπτωση θα είναι ο Καρδινάλιος Κέβιν Φάρελ.

Ο λόγος που γίνεται αυτό είναι για να αποφευχθεί η κατάχρηση του δαχτυλιδιού. Τα παλαιότερα χρόνια, πολλές φορές είχε επιχειρηθεί η πλαστογραφία εγγράφων του Βατικανού, καθώς το δαχτυλίδι λειτουργούσε ως σφραγίδα για τις ιδιωτικές επιστολές του Πάπα. Πλέον, χάρις στην τεχνολογία δεν υπάρχει τέτοιος φόβος και το να φορά ένας Πάπας το Δαχτυλίδι του Μεγάλου Ψαρά ήταν μόνο συμβολικός και η καταστροφή του απολύτως τελετουργική.

Η καταστροφή του γίνεται μετά την επίσημη επιβεβαίωση του θανάτου του Πάπα, παρουσία του Κολλεγίου των Καρδιναλίων - πριν αρχίσει το παπικό κονκλάβιο να συνεδριάζει για την εκλογή του επόμενου Πάπα.

Λίγη ιστορία για το Δαχτυλίδι του Πάπα

Το δαχτυλίδι του Μεγάλου Ψαρά είναι επίσημο μέρος της στολής που φέρει ο Πάπας, ο οποίος σύμφωνα με την καθολική θεολογία είναι ο επικεφαλής της Καθολικής Εκκλησίας και διάδοχος του Αγίου Πέτρου, ο οποίος ήταν ψαράς στο επάγγελμα. Συνήθιζε να φέρει ένα ανάγλυφο του Πέτρου να ψαρεύει από μια βάρκα, ένας συμβολισμός που προέρχεται από την παράδοση ότι οι απόστολοι ήταν «ψαράδες ανθρώπων» (Κατά Μάρκον 1:17). Το Δαχτυλίδι του Ψαρά είναι ένα σινιέ που χρησιμοποιούνταν μέχρι το 1842 για να σφραγίζει επίσημα έγγραφα υπογεγραμμένα από τον Πάπα. Από τον Μεσαίωνα τουλάχιστον αποτελούσε παράδοση για τους καθολικούς που συναντούσαν τον Πάπα να δείχνουν την αφοσίωσή τους φιλώντας το δαχτυλίδι.

Μια επιστολή που έγραψε ο Πάπας Κλήμης Δ' προς τον ανιψιό του Pietro Grossi το 1265 περιλαμβάνει την πρώτη γνωστή αναφορά στο δαχτυλίδι του Ψαρά, το οποίο χρησιμοποιούνταν για τη σφράγιση όλης της ιδιωτικής αλληλογραφίας του Πάπα. Τα δημόσια έγγραφα, αντίθετα, σφραγίζονταν με την αποτύπωση μιας διαφορετικής παπικής σφραγίδας σε μολύβι που επισυναπτόταν στο έγγραφο. Τέτοια έγγραφα ονομάζονταν ιστορικά παπικές βούλες, που πήραν το όνομά τους από τη σφραγισμένη βούλα (σφραγίδα) από μόλυβδο.

Η χρήση του δαχτυλιδιού του Ψαρά άλλαξε κατά τη διάρκεια του 15ου αιώνα, όταν χρησιμοποιήθηκε για τη σφράγιση επίσημων εγγράφων. Η πρακτική αυτή τερματίστηκε το 1842, όταν το κερί σφράγισης αντικαταστάθηκε από μια σφραγίδα με κόκκινο μελάνι.

Ένα νέο δαχτυλίδι για κάθε νέο Πάπα

Η παράδοση απαιτεί την κατασκευή ενός νέου δαχτυλιδιού για κάθε νέο Πάπα. Στο χυτήριο και γύρω από την ανάγλυφη εικόνα του Αγίου Πέτρου αναγράφεται το λατινικό όνομα του εκάστοτε πάπα. Κατά τη διάρκεια της τελετής της παπικής στέψης ή της παπικής ενθρόνισης, ο Camerlengo παραδοσιακά τοποθετεί το δαχτυλίδι σε δάχτυλο του δεξιού χεριού του νέου πάπα.

Ο Βενέδικτος ΙΣΤ΄ έβαλε τον κοσμήτορα του Κολλεγίου των Καρδιναλίων να του δώσει το δαχτυλίδι για να το φορέσει μόνος του, ενώ ο πάπας Φραγκίσκος έλαβε το δαχτυλίδι του από τον καρδινάλιο Sodano κατά την ενθρόνισή του.

Παρόλο που ο Πάπας Βενέδικτος ΙΣΤ' φορούσε καθημερινά το δαχτυλίδι του Ψαρά, δεν είναι πλέον σύνηθες να το φορούν οι πάπες. Γενικά, ένας νέος Πάπας είτε κληρονομεί το δαχτυλίδι καθημερινής χρήσης του προκατόχου του, είτε διατηρεί ένα παλιό δαχτυλίδι της δικής του προτίμησης, είτε επιλέγει ένα νέο στυλ καθημερινής χρήσης. Ο Πάπας Ιωάννης Παύλος Α' φορούσε συνήθως μια φαρδιά χρυσή ζώνη, παρόμοια σε σχέδιο με το δαχτυλίδι σε σχήμα μίτρας της Δεύτερης Συνόδου του Βατικανού-, ο Πάπας Ιωάννης Παύλος Β' φορούσε έναν φαρδύ χρυσό σταυρό σε σχήμα δαχτυλιδιού που ανήκε στον Πάπα Παύλο ΣΤ': είναι θέμα αισθητικής του εκάστοτε Ποντίφικα το τι θα επιλέξει.

Οι συμβολισμοί και οι εξτραβαγκάντζες του κάθε Πάπα

Παλαιότερα, στο δάχτυλο του Πάπα τοποθετούνταν ένα ειδικό δαχτυλίδι στέψης, εξαιρετικά φαρδύ, καθώς φοριόταν πάνω από το γάντι του Πάπα. Το έθιμο αυτό και η χρήση δαχτυλιδιού στέψης έληξε με τον Πάπα Παύλο ΣΤ'.

Γενικά, οι πάπες του παρελθόντος φορούσαν επισκοπικά δαχτυλίδια σύμφωνα με τη μόδα της εποχής. Ο Πάπας Πίος ΧΙΙ, για παράδειγμα, φορούσε συχνά ένα περίτεχνο δαχτυλίδι με πέτρα. Ο Πάπας Πίος ΙΧ φορούσε συχνότερα μια καμέα του εαυτού του, κατασκευασμένη εξ ολοκλήρου από μικροσκοπικά διαμάντια, ενώ ο Πάπας Πίος Χ φορούσε ένα απλό, μικρότερο δαχτυλίδι με πέτρα. Σύμφωνα με το σύγχρονο πνεύμα που πρότεινε ο Πάπας Ιωάννης XXIII και που στην πραγματικότητα εφάρμοσε στα ύστερα χρόνια του ο Πάπας Παύλος VI, ο Πάπας Φραγκίσκος φορούσε ένα απλό επιχρυσωμένο ασημένιο δαχτυλίδι μόνο για τις παπικές τελετές, προτιμώντας να φοράει ένα μικρό ασημένιο δαχτυλίδι από την εποχή που ήταν καρδινάλιος.