ΗΠΑ εναντίον Κίνας σε ένα απόλυτο chicken game

Όσο και αν περιμέναμε πως η επιστροφή του Ντόναλντ Τραμπ στον Λευκό Οίκο θα μας προσέφερε μια ατέλειωτη σειρά από πολυδιάστατες, παντός τύπου, και κλιμακούμενης σοβαρότητας ακροβασίες, η στάση την οποία έχει κρατήσει ως προς την εφαρμογή της νέας –και αμιγώς προστατευτικής– εμπορικής πολιτικής των ΗΠΑ δεν έχει ιστορικό προηγούμενο. Αφού πρώτα εκτροχίασε τις διεθνείς αγορές μονομερώς, ανακοινώνοντας οριζόντιους δασμούς ύψους 20% σχεδόν κατά πάντων και κηρύσσοντας τη νέα «μέρα της οικονομικής ανεξαρτησίας των ΗΠΑ», o Αμερικανός Πρόεδρος έκανε πίσω αποφασίζοντας να εισακούσει τις παραινέσεις τόσο ανώτατων αξιωματούχων της κυβέρνησής του, όσο και ορισμένων εκ των ισχυρότερων διεθνών επενδυτών και χρηματοπιστωτικών ιδρυμάτων, μειώνοντας τις δασμολογικές επιβαρύνσεις στο 10%· προς ώρας.

Όπως αναμενόταν, η συγκεκριμένη εξέλιξη έγινε αποδεκτή με ανακούφιση τόσο από την Ευρωπαϊκή Κομισιόν, όσο και από όλους τους υπόλοιπους εμπορικούς εταίρους των ΗΠΑ. Ωστόσο, ο Τραμπ δεν υποχώρησε σε ό,τι αφορά τους δασμούς απέναντι στην Κίνα, το ύψος των οποίων πλέον φτάνει στο δυσθεώρητο 125%· δεν υπάρχει η παραμικρή αμφιβολία, πως ο πρώτος –αλλά και ο κύριος– στόχος του Αμερικανού Προέδρου σε αυτόν τον ακήρυχτο μεν, αλλά σε κάθε περίπτωση αδιαμφισβήτητο εμπορικό πόλεμο του οποίου ο ίδιος αποτελεί τον κύριο υπεύθυνο, είναι το Πεκίνο. Εντυπωσιακά, σε αντίθεση με την υπόλοιπη διεθνή κοινότητα, η κινεζική κυβέρνηση δεν δίστασε ούτε στιγμή ώστε να απαντήσει στους αμερικανικούς δασμούς με άμεσα αντίμετρα –και υιοθετώντας μια αντίστοιχη πολεμική ρητορική– με τις δύο υπερδυνάμεις να βρίσκονται πλέον σε μια τροχιά σύγκρουσης, και ένα εμπορικό chicken game που όμοιό του δεν έχει καταγραφεί ποτέ στην παγκόσμια ιστορία.

Γιατί η Κίνα μπορεί να επιβιώσει ενός εμπορικού πολέμου – προς το παρόν

Βλέποντάς το αντικειμενικά, η εμπορική σύγκρουση μεταξύ των ΗΠΑ και της Κίνας αποτελεί τον ορισμό μιας σύγκρουσης υπερδυνάμεων, καθώς οι δύο χώρες αποτελούν τις δύο ισχυρότερες οικονομίες παγκοσμίως. Παρότι το οικονομικό αποτύπωμα της αμερικανικής οικονομίας υπερβαίνει εκείνο της Κίνας, τόσο το μέγεθος όσο και οι ιδιαιτερότητες της κινεζικής οικονομίας –και παρά τις εγγενείς αδυναμίες του κινεζικού κτηματομεσιτικού τομέα– επιτρέπει στο Πεκίνο να αντιμετωπίσει την Ουάσιγκτον επί ίσοις όροις, τουλάχιστον σε ένα μεσοπρόθεσμο επίπεδο. Πρώτον, η κινεζική οικονομία απολαμβάνει μια σειρά πλεονεκτημάτων έναντι της αμερικανικής, τα οποία μπορεί να αξιοποιήσει σε μια μετωπική εμπορική σύγκρουση συγκεκριμένα με τις ΗΠΑ.

Ειδικότερα, η Κίνα απολαμβάνει μιας υπέρ-αφθονίας σε κρίσιμες γαίες, οι οποίες είναι απολύτως απαραίτητες για την κατασκευή των μπαταριών οι οποίες αξιοποιούνται ποικιλοτρόπως τόσο στον τεχνολογικό, όσο –κυρίως– στον αμυντικό τομέα, ελέγχοντας περίπου το 60% της παγκόσμιας παραγωγής τους. Μια πλήρης απαγόρευση εξαγωγών των συγκεκριμένων γαιών προς τις ΗΠΑ θα έπληττε σε μεγάλο βαθμό το εξαγωγικό προφίλ της χώρας, όσο και την εμπιστοσύνη των υπολοίπων εταίρων –αλλά και των διεθνών επενδυτών– του Πεκίνου, γεγονός που σημαίνει αυτή η στρατηγική δεν θα μπορούσε να διαιωνιστεί, ωστόσο η κινεζική κυβέρνηση θα μπορούσε να αξιοποιήσει το συγκεκριμένο εργαλείο με στρατηγικό τρόπο αυξάνοντας κατακόρυφα την πίεση προς την αμερικάνικη βιομηχανία.

Η ανάπτυξη της κινεζικής οικονομίας δεν καθορίζεται πλέον πλήρως από τον όγκο των κινεζικών εξαγωγών διεθνώς, καθώς με τα σημερινά δεδομένα αριθμεί περίπου 400 εκατομμύρια καταναλωτών μεσαίου εισοδήματος. 

Δεύτερον, η ανάπτυξη της κινεζικής οικονομίας δεν καθορίζεται πλέον πλήρως από τον όγκο των κινεζικών εξαγωγών διεθνώς, καθώς με τα σημερινά δεδομένα αριθμεί περίπου 400 εκατομμύρια καταναλωτών μεσαίου εισοδήματος. Αυτό σημαίνει πως, η κινεζική οικονομία σταδιακά εξαρτάται λιγότερο από το ύψος των κινεζικών εξαγωγών είτε προς τις ΗΠΑ, είτε προς την ΕΕ, με την εγχώρια κατανάλωση να αποτελεί ταυτοχρόνως μια όλο και σημαντικότερη παράμετρο σε ότι αφορά την σταθερότητα της, αλλά και την αναπτυξιακή της προοπτική. Προφανώς η Κίνα σε καμία περίπτωση δεν μπορεί να μείνει ανεπηρέαστη από τις αμερικανικές δασμολογικές επιβαρύνσεις, ωστόσο η συγκεκριμένη παράμετρος επιτρέπει στο Πεκίνο να αμβλύνει –τουλάχιστον για ένα πεπερασμένο χρονικό διάστημα– τις επιβαρύνσεις τις οποίες αυτές θα προκαλέσουν.

Τρίτον, κατά τη διάρκεια των τελευταίων δύο δεκαετιών, η Κίνα πραγματοποίησε ένα εντυπωσιακό εμπορικό άνοιγμα προς τον λεγόμενο «Παγκόσμιο Νότο» αποτελώντας πλέον τον σημαντικότερο εμπορικό εταίρο ολόκληρων ηπείρων, όπως της Αφρικής και της Νότας Αμερικής, γεγονός που σημαίνει πως η συγκεκριμένη συνθήκη καθιστά την Κίνα λιγότερο ευάλωτη στις όποιες δυτικές εμπορικές κυρώσεις. Ακόμα καλύτερα για το Πεκίνο, οι αμερικανικές δασμολογικές επιβαρύνσεις, εφόσον συνδυαστούν και μια πιθανή εκ νέου αύξηση των αμερικανικών δασμών, μπορεί να ενισχύσει σε καθοριστικό βαθμό το αφήγημα της κινεζικής κυβέρνησης πως πλέον η Κίνα αποτελεί έναν βιώσιμο εναλλακτικό εταίρο έναντι των ΗΠΑ, ισχυροποιώντας ακόμα περισσότερο τη θέση της και την επιρροή της στις συγκεκριμένης αγορές.

Μόνο στην Κίνα μπορεί να εφαρμοστεί ο κρατικός καπιταλισμός, γεγονός που δίνει στην κινεζική κυβέρνηση μια σειρά εργαλείων τα οποία ποτέ καμία δυτική χώρα δεν θα μπορούσε να αξιοποιήσει

Τέλος, το μεγαλύτερο πλεονέκτημα της Κίνας έναντι των ΗΠΑ σε έναν εμπορικό πόλεμο δεν είναι άλλο από τη μοναδικότητα του κινεζικού οικονομικού μοντέλου. Μόνο στην Κίνα μπορεί να εφαρμοστεί ο λεγόμενος κρατικός καπιταλισμός, γεγονός που δίνει στην κινεζική κυβέρνηση μια σειρά εργαλείων τα οποία ποτέ καμία δυτική χώρα δεν θα μπορούσε να αξιοποιήσει, και ειδικά σε αυτή την κλίμακα. Ενδεικτικά, το Πεκίνο μπορεί να επιδοτήσει μονομερώς τους τομείς οι οποίοι θα πληγούν περισσότερο από τους αμερικανικούς δασμούς, να ελέγξει σε απόλυτο βαθμό την εκροή κεφαλαίων από τη χώρα, να καθορίσει σε εξίσου απόλυτο βαθμό τις στρατηγικές επιλογές της κινεζικής κεντρικής τράπεζας, και –κυρίως– να υποβάθμιση το κινεζικό νόμισμα, yuan, ώστε να απορροφήσει ακόμα πιο αποδοτικά τις αμερικανικές δασμολογικές επιβαρύνσεις.

Η χειραγώγηση του yuan αποτελεί μια πάγια τακτική της κινεζικής κυβέρνησης, η οποία έχει εξοργίσει τον Aμερικανό Πρόεδρο ήδη από την πρώτη του θητεία στον Λευκό Οίκο· δικαίως, αντικειμενικά μιλώντας, αν και οι αλλεπάλληλες υποβαθμίσεις είναι απαγορευτικές, καθώς θα έχουν κρίσιμες επιπτώσεις τόσο στις εισαγωγικές δυνατότητες της χώρας, όσο και στο ύψος του εθνικού της χρέους, μεταξύ αρκετών άλλων.

Γιατί η Κίνα δεν μπορεί να κερδίσει έναν εμπορικό πόλεμο με τις ΗΠΑ

Ακόμα και αν η Κίνα καταφέρει να επιβιώσει των αμερικανικών πιέσεων για ένα πεπερασμένο χρονικό διάστημα, μια σειρά από συστημικές αδυναμίες δεν μπορούν να επιτρέψουν στο Πεκίνο να επικρατήσει ενός εμπορικού πολέμου εναντίον της Ουάσιγκτον. Αρχικά, η κινεζική οικονομία εξαρτάται σχεδόν σε απόλυτο βαθμό από την εισαγωγή δυτικού –και επί της ουσίας αμερικανικού– τεχνολογικού εξοπλισμού, καθώς δεν έχει τη δυνατότητα να παράξει δικούς της μικροεπεξεργαστές, αντίστοιχους των δυτικών δυνατοτήτων· αυτό σημαίνει πως ο κινεζικός τεχνολογικός κλάδος στο σύνολό του, αλλά και κρίσιμοι τομείς όπως εκείνος της άμυνας και της αεροπλοΐας, εξαρτάται σχεδόν σε απόλυτο βαθμό από την αδιάκοπη παροχή αμερικανικού και δυτικού εξοπλισμού.

Δεύτερον, η Κίνα παραμένει ευάλωτη σε ό,τι αφορά την εμπιστοσύνη των διεθνών επενδυτών, καθώς ειδικά αν εφαρμόσει μια σειρά εξαιρετικά επιθετικών αντιμέτρων έτσι ώστε να απορροφήσει στο μέγιστο δυνατό βαθμό τους αμερικανικούς δασμούς, πιέζοντας παράλληλα όσο το δυνατόν περισσότερο την αμερικανική κυβέρνηση, αναπόφευκτα θα πλήξει τόσο την εσωτερική όσο και τη διεθνή επενδυτική εμπιστοσύνη προς την κινεζική οικονομία.

Αυτό σημαίνει πως, τρίτον, ακόμα και αν η Κίνα παρατείνει την εμπορική πίεση προς τις ΗΠΑ, αυτό θα το κάνει από θέση άμυνας, καθώς θεωρείται δεδομένο πως οι διεθνείς επενδυτές θα διστάσουν να μεγεθύνουν το αποτύπωμά τους εντός της κινεζικής οικονομίας· το γεγονός δε πως οι διεθνείς επενδυτές έχουν πλέον και άλλες επιλογές με τα χαρακτηριστικά της οικονομίας όπως το Βιετνάμ και το Μεξικό –έστω και σε σαφώς μικρότερη κλίμακα– περιορίζει σε ένα βαθμό τα ανταγωνιστικά πλεονεκτήματα της Κίνας, ειδικά σε ό,τι αφορά το κόστος παραγωγής.

Τέταρτον, ένας κρίσιμος λόγος για τον οποίο η Κίνα δεν μπορεί να αντέξει μια παρατεταμένη δασμολογική πίεση εκ μέρους των ΗΠΑ, είναι ίσως και εκείνος ο οποίος αποτελεί το μεγαλύτερο πρόβλημα για τη χώρα σε κάθε επίπεδο. Συγκεκριμένα, ο πληθυσμός της χώρας βαίνει μειούμενος –με την Ινδία να την έχει ήδη ξεπεράσει– σε μια συνθήκη από την οποία προκύπτουν μια σειρά κρίσιμων παραμέτρων, τουλάχιστον σε μακροπρόθεσμο επίπεδο, όπως είναι η σταδιακή υποβάθμιση του ρυθμού ανάπτυξης της κινεζικής οικονομίας, η μείωση της εγχώριας ζήτησης, αλλά και η αναπόφευκτη αύξηση του εργασιακού κόστους, η οποία έχει ήδη προκύψει και λόγω μιας σειράς επιπλέον παραγόντων.

 Το yuan πολύ δύσκολα θα αποτελέσει ένα εναλλακτικό αποθεματικό νόμισμα, στον βαθμό τον οποίο αποτελεί τόσο το δολάριο, όσο και το ευρώ αλλά και το ιαπωνικό γεν, 

Πέμπτον, το yuan πολύ δύσκολα θα αποτελέσει ένα εναλλακτικό αποθεματικό νόμισμα, στον βαθμό τον οποίο αποτελεί τόσο το δολάριο, όσο και το ευρώ αλλά και το ιαπωνικό γεν, ακριβώς λόγω του απόλυτου ελέγχου τον οποίο μπορεί να ασκήσει η κατά αυταρχική κινεζική κυβέρνηση στη νομισματική πολιτική της χώρας· θέτοντάς το διαφορετικά, ακόμα και αν η προστατευτική εμπορική του Τραμπ εξακολουθήσει να πλήττει το δολάριο, στον βαθμό τον οποίο το έχει ήδη πράξει κατά τη διάρκεια των τελευταίων ημερών, δεν υπάρχει η παραμικρή περίπτωση έτσι ώστε το yuan να αποτελέσει βιώσιμη εναλλακτική αποθεματική επιλογή, στερώντας από την Κίνα τη δυνατότητα να ανταγωνιστεί τις ΗΠΑ σε επίπεδο νομισματικής πολιτικής, ειδικά σε ότι αφορά τις διεθνείς επιπτώσεις των στρατηγικών επιλογών των κεντρικών τραπεζών των δύο χωρών.

Τέλος, η Κίνα δεν μπορεί να ακολουθήσει τις ΗΠΑ σε έναν αέναο εμπορικό πόλεμο, καθώς παρότι η αμερικανική κυβέρνηση έχει βαλθεί να αμφισβητήσει σχεδόν όλες τις γεωπολιτικές σταθερές οι οποίες έχουν διαμορφώσει το διεθνές σύστημα όπως το γνωρίζουμε –ειδικά στη μετά-ψυχροπολεμική περίοδο– το Πεκίνο δεν θα μπορέσει ποτέ να εξάγει μια αντίστοιχου βεληνεκούς και επιρροής εναλλακτική αντίληψη για τη διεθνή τάξη πραγμάτων. Ο αδιαμφισβήτητος πολιτικός αυταρχισμός της κινεζικής κυβέρνησης σε πολιτικό επίπεδο, η συστηματική καταπάτηση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, και η έμμεση –αν όχι άμεση– ευθύνη της χώρας για την πανδημία του Covid-19, έχουν ουσιαστικά συνθλίψει την ήπια ισχύ της Κίνας Και το διεθνές πολιτικό της κεφάλαιο, καθιστώντας τη ως μη βιώσιμη εναλλακτική υπερδύναμη –και πρωτοστατούσα ιδεολογική επιρροή– ως προς την αναδιαμόρφωση του διεθνούς συστήματος κατ’ εικόνα και καθ’ ομοίωσιν της.

Το Πεκίνο δεν θα μπορέσει ποτέ να εξάγει μια αντίστοιχου βεληνεκούς και επιρροής εναλλακτική αντίληψη για τη διεθνή τάξη πραγμάτων

Θέτοντάς το διαφορετικά, μπορεί τα πολιτικά χαρακτηριστικά της Κίνας να μην αποτελούν πρόβλημα όσον αφορά το άνοιγμα της χώρας στον Παγκόσμιο Νότο –σε μια συνθήκη ωστόσο την οποία αμφισβητεί ήδη η περίπτωση της Αργεντινής υπό την προεδρία του Χαβιέρ Μιλέι– ωστόσο σε ένα παρατεταμένο εμπορικό πόλεμο με τις ΗΠΑ, η διεθνής κοινότητα θα μείνει αμέτοχη, στην καλύτερη περίπτωση για την κινεζική κυβέρνηση· στη χειρότερη θα προτεραιοποιήσει την επαναπροσέγγιση με την Ουάσιγκτον, και όχι μια εμβάθυνση των διμερών εμπορικών και γεωπολιτικών σχέσεων με το Πεκίνο.

Η Κίνα μπορεί ακόμα να «γονατίσει» τις ΗΠΑ

Παρότι οι άμεσες επιπτώσεις ενός εμπορικού πολέμου μεταξύ των δύο παγκόσμιων οικονομικών υπερδυνάμεων χρήζουν ξεχωριστής ανάλυσης, προς το παρόν αρκεί να σημειώσουμε πως μεσοπρόθεσμα το Πεκίνο έχει τη δυνατότητα να ασκήσει εξαιρετικά έντονη πίεση στην Ουάσιγκτον. Αξιοποιώντας όλα της τα πλεονεκτήματα, η Κίνα έχει τη δυνατότητα να διαταράξει τις παγκόσμιες εφοδιαστικές αλυσίδες, να αυξήσει κατακόρυφα τις πιθανότητες μιας διεθνούς ύφεσης, αλλά και ένα χειραγώγηση τις αποδόσεις των αμερικανικών ομολόγων, επηρεάζοντας τη δυνατότητα της αμερικανικής κυβέρνησης ώστε να εξυπηρετήσει το δυσθεώρητο δημόσιο χρέος των ΗΠΑ, αναγκάζοντας ενδεχομένως την κινεζική κυβέρνηση να αναζητήσει πρώτη έναν συμβιβασμό, έστω και αν αυτός δε θα αποτυπωθεί σε ρητορικό επίπεδο.

Σημειώνεται, ωστόσο, πως η χειραγώγηση της αγοράς των αμερικανικών ομολόγων δεν αποτελεί το πυρηνικό κουμπί της κινεζικής κυβέρνησης, όπως συχνά παρουσιάζεται, παρά μόνο αν συνυπολογίσει κανείς πως μια παρατεταμένη υιοθέτηση της συγκεκριμένης στρατηγικής θα έχει κολοσσιαίες επιπτώσεις σε ,ότι αφορά τόσο την εμπιστοσύνη των αγορών απέναντι στην Κίνα, όσο και την πλήρη αποσταθεροποίηση του yuan, ενώ –δεδομένα– θα ελαχιστοποιηθεί η αξία των εναπομεινάντων αμερικανικών ομολόγων τα οποία η χώρα θα διατηρήσει στην περιοχή της. Σε κάθε περίπτωση, ωστόσο, με αυτά τα δεδομένα, η Κίνα διατηρεί τη δυνατότητα να ακολουθήσει τις ΗΠΑ στο chicken game –με την έννοια της θεωρίας παιγνίων– μεσοπρόθεσμα, γεγονός που καθιστά κάθε μεταβολή της προσέγγισης τόσο της Ουάσιγκτον όσο και του Πεκίνου σε ό,τι αφορά τον εμπορικό ανταγωνισμό μεταξύ τους εξαιρετικά κρίσιμη.

Μένει να αποδειχθεί εάν το εμπορικό chicken game μεταξύ των δύο υπερδυνάμεων θα μετατραπεί σε zero-sum, δηλαδή ένα παιχνίδι μηδενικού αθροίσματος, ξανά με την έννοια της θεωρίας παιγνίων, όπως δείχνει να συμβαίνει σε γεωπολιτικό επίπεδο· η πραγματικότητα, φυσικά, αποτρέπει το συγκεκριμένο ενδεχόμενο, ωστόσο οι τελεολογικές ιδεολογικές συγκρούσεις γίνονται εκεί ακριβώς ο ρεαλισμός συναντά τον εκάστοτε εξαιρετισμό.