Μια Ελληνίδα στον καταυλισμό

Καλώδια, σκουπίδια και κεραμιδόγατοι, μέσα σε ένα αυτοσχέδιο γήπεδο ποδοσφαίρου, χωρίς δοκάρια και τέρμα. Χαμηλοτάβανα πολύχρωμα σπίτια και μικρές αυλές γεμάτες πλαστικές καρέκλες. Παιδιά παίζουν μέσα στην αλάνα. Οι σκιές μας, προκαλούν τα βλέμματα τους. Τρέχουν να μας ακουμπήσουν, θαρρείς και πιστεύουν ότι θα ευλογηθούν αγγίζοντας μας. Φωνές και μουσικές από χάλκινα και πνευστά. Ένα αρκοντεόν στην προκυμαία κάνει μικρές παραφωνίες. Είμαστε στα προάστια της Πόλης, στο Σάριγιε, σε έναν τσιγγάνικο μαχαλά που μοιάζει σαν εκείνα τα πραγματικά, ατμοσφαιρικά σκηνικά των ταινιών του Κουστουρίτσα, μόνο που σε αυτήν την ταινία, το σάουντρακ δεν το γράφει ο Μπρέγκοβιτς, αλλά ο διάσημος Τούρκος κλαρινετίστας Σελίμ Σεσλέρ.

Στην Τουρκία ζουν περίπου 2.5 εκατομμύρια Ρομά. Μόνο 500.000 έχουν επίσημα κρατικά έγγραφα στα χέρια τους. Οι υπόλοιποι πουλάνε λουλούδια, μαζεύουν σίδερα και γυάλινα μπουκάλια από τα σκουπίδια και τραγουδούν χορεύοντας στους δρόμους. Κάποιοι άλλοι, ερχόμενοι αντιμέτωποι με τον ρατσισμό, τον αναλφαβητισμό και την περιθωριοποίηση οπλοφορούν και διακινούν ναρκωτικά. Όλοι τους όμως, αγαπούν τη μουσική, το ροζ και το κόκκινο χρώμα και προαισθάνονται τον ερχομό της Άνοιξης. Αυτά είναι μερικά από τα κοινά στερεότυπα που υπάρχουν στην Τουρκία για τη νομαδική αυτή φυλή.

Η ομάδα Ya-Da, μια μικρή τούρκικη κολεκτίβα φοιτητών και ακαδημαϊκών, θέλησε να ομορφύνει ακόμα περισσότερο τη γειτονιά του Τσαγίρμπασι, φτιάχνοντας ένα γκράφιτι στον τοίχο, που μέχρι πρόσφατα ακουμπούσαν οι κάδοι των απορριμάτων. Η 29χρονη Αθηναία ζωγράφος, Όλγα Αλεξοπούλου, μόνιμος κάτοικος Κωνσταντινούπολης, είναι η επιμελήτρια του έργου και μια από τις τρεις βασικές σχεδιάστριες. Οι άλλες δύο καλλιτέχνιδες, είναι η Tουρκάλα Nurdan Turan και η Ιταλίδα Magda Tranchini. H Όλγα μαζί με τον Αλιτζάν Ερκόλ, μέλος της Ya-Da, με ξεναγούν στα σοκάκια της μικρής αυτής φαβέλας. Ο Αλιτζάν έχει αποκτήσει μια ιδιαίτερη σχέση με τους Ρομά. Θα μπορούσαμε να πούμε ότι είναι ο συνδετικός κρίκος της φυλής με τον έξω κόσμο. Βλέποντας τον οι γηραιότεροι από μακριά τον καλωσορίζουν και οι μικρότεροι ορμούν στην αγκαλιά του. Μια Ελληνίδα όμως, τι δουλειά έχει άραγε σε αυτό τον τσιγγάνικο τούρκικο καταυλισμό; «Η παράξενη οικειότητα που δημιουργήθηκε ανάμεσα σε εμένα και τους ανθρώπους εδώ, το συναίσθημα ότι με αποδέχτηκαν για αυτό που είμαι, στάθηκε εφαλτήριο να αναμειχθώ με αυτό το πρότζεκτ» μου λέει η Όλγα. Όσο προχωράμε, ατίθασα μάτια μας παρακολουθούν και ανιχνεύουν το μέσα μας. Οι εικόνες πολλές και η φωτογραφική μηχανή είναι σε εγρήγορση, μόνο που κάποια από τα «μοντέλα» ποζάρουν επί πληρωμή. 

Σκοτεινά αθώα αυτή η ράτσα των ανθρώπων. Παρατηρώντας τους, νιώθω ότι φορούν επίτηδες τη «φόρμα» της φυλής τους για να «δικαιολογήσουν» τον βίαιο και ίσως κάποιες φορές και κατ’ επιλογήν αποκλεισμό τους. Η εθελούσια και μη έξοδος τους, είναι αποτέλεσμα κοινωνικής συνήθειας; Μερικοί πιστεύουν ότι επειδή έτσι μεγάλωσαν, έτσι πρέπει και να ζήσουν και οι άλλοι, εμείς δηλαδή, με τη συμπεριφορά μας, απλά ενισχύουμε την «απόφαση» τους. Η Ρόμ Έλμας Αρούς πρόεδρος του συνδέσμου «Zero-Discrimination» στο πρώτο συνέδριο που διοργανώθηκε από την κυβέρνηση Ερντογάν, τον περασμένο Μάρτιο στην Πόλη για τους Ρομά ανεβαίνοντας στο βήμα δήλωσε: «Νομίζαμε ότι φορώντας τη σχολική φόρμα, θα αποφεύγαμε τα πειράγματα και τον εξευτελισμό. Η σχολική όμως ποδιά, δεν ήταν αρκετή για να κρύψει την φυσικό μας χρώμα. Λόγω των κοινωνικών συνθηκών είμαστε αναγκασμένοι υποκρινόμαστε και να ζούμε πάντα στο παρασκήνιο».

Την ίδια μέρα, στο κατάμεστο στάδιο Ιπεκτσί ο Ερντογάν μίλησε για μια νέα άνοιξη στον καιρό των τσιγγάνων της Τουρκίας. Εκτός από τις υποσχέσεις για μια καλύτερη ζωή, μια από τις σημαντικότερες ρυθμίσεις που εξήγγειλε ήταν και η αναθεώρηση του Άρθρου 21 του συντάγματος, που νομιμοποιούσε το δικαίωμα του Υπουργείου των Εσωτερικών να εκδιώχνει από τα εδάφη της χώρας, τους απάτριδες και χωρίς τουρκική ταυτότητα Ρομά. Στο τέλος της διθυραμβικής του ομιλίας, διαβεβαίωσε τα 15.000 άτομα, που είχαν συγκεντρωθεί από όλα τα μέρη της χώρας, ότι το κράτος θα προσφέρει δωρεάν όλα τα απαραίτητα δικαιολογητικά και έγγραφα που χρειάζονται για να νομιμοποιήσουν την παρουσία τους στον τόπο που γεννήθηκαν και μεγάλωσαν. Σε μια καλά σκηνοθετημένη σκηνή από το επικοινωνιακό του επιτελείο, ο Ερντογάν κάνοντας μια συμβολική κίνηση, έδωσε τα πρώτα χαρτιά σε ένα ζευγάρι που εμφανίστηκε ξαφνικά μέσα από το πλήθος.

Οι τσιγγάνοι ονομάζονται πλέον Ρομά, οι μουσικές τους γίνονται πλέον κομμάτι της τουρκικής κουλτούρας. Αποκτούν «κανονικές» ζωές σε «κανονικές» πολυκατοικίες αφού πρώτα εκδιώχνονται από τα παραπήγματα του κέντρου που τους φιλοξενούσαν και κατοχυρώνουν δική τους μέρα στο επίσημο εορταστικό ημερολόγιο. Την ίδια όμως ακριβώς στιγμή σε επίσημο τούρκικο λεξικό που χρηματοδοτήθηκε από το Υπουργείο Παιδείας και διανείμεται σε  μαθητές, στη λέξη «τσιγγάνος» δίνεται η ερμηνεία μίζερος. Η «τσιγγάνικη σκηνή» αποδίδεται ως ένα φτωχό και βρώμικο μέρος, ενώ ο «τσιγγάνικος γάμος» χαρακτηρίζεται ως μια πολύβουη και πολυπληθής συγκέντρωση. Ο Τούρκος Ρομά Μουσταφά Ακσού απευθύνθηκε στο Ευρωπαικό δικαστήριο ανθρωπίνων δικαιωμάτων απαιτώντας να διαγραφούν οι προσβλητικές αυτές ερμηνείες που ενισχύουν τις προκαταλήψεις ενάντια της φυλής του. Το δικαστήριο με απόφαση του τον Ιούλιο του 2010, απέσυρε το αίτημα του, συμφωνώντας με προηγούμενη απόφαση τουρκικού δικαστηρίου, που θεώρησε οτι οι ερμηνείες αυτές είναι αποτέλεσμα ιστορικής και κοινωνικής πραγματικότητας και δεν έχουν κανένα σκοπό να γελοιοποιήσουν ή να υποτιμήσουν την εθνοτική ομάδα. 

Άραγε οι Ρομά της Τουρκίας θα σταματήσουν να περιπλανιώνται στη μελαγχολία τους; Θα καταφέρουν να στεριώσουν σε μια πατρίδα που πρόσφατα αρχίσε να νοιάζεται για αυτούς; Ή θα επαναπαυθούν στο χαρακτηριστικό γνώρισμα της φυλής τους, που τους επιτάσσει ότι δεν ανήκουν πουθενά; Ο χρόνος θα δείξει.