Lagom: Η σουηδική αισθητική του «τόσο όσο»

Ίσως έχετε δει ή ακούσει κάπου τη δανέζικη λέξη «hygge», η οποία περιγράφει μια ιδέα και αντίληψη που είναι συνυφασμένη με την αίσθηση της ζεστασιάς, του άνετου και του χαλαρού, μια κατάσταση στην οποία όλοι μας προσδοκούμε να βρισκόμαστε όσο πιο συχνά μπορούμε. Στον βορρά όμως της Ευρώπης, και πιο συγκεκριμένα στη Σουηδία, υπάρχει και μια άλλη, την οποία ενδεχομένως δεν έχετε συναντήσει ποτέ, και λέγεται «Lagom».

Γνωρίζουμε ότι οι Σκανδιναβοί όπως οι Σουηδοί, γενικότερα έχουν μια διαφορετική οπτική από τους υπόλοιπους λαούς της Δύσης, και είναι γνωστοί για την πιο μινιμαλιστική τους προσέγγιση στη ζωή, είτε αυτό έχει να κάνει με καταναλωτισμό, με σχεδιασμό, ή με συμπεριφορά. Για παράδειγμα, όσο πιο χαμηλά κατεβαίνουμε στην Ευρώπη, τόσο πιο δυνατά μιλάνε οι άνθρωποι, τόσο πιο έντονα εκφράζονται, σε όλες τις εκφάνσεις της ζωής τους.

Μου είχε κάνει εντύπωση πέρυσι όταν είχα δει μια παλιά συνέντευξη του σουηδού ηθοποιού Αλεξάντερ Σκάρσγκορντ, ο οποίος είχε μόλις λάβει, το 2019, ένα βραβείο για την ερμηνεία του σε έναν ρόλο, και όταν ρωτήθηκε από τον Στίβεν Κολμπέρ αν χάρηκε γι’ αυτό και πως το γιόρτασε, είπε ότι όχι μόνο δεν το είχε γιορτάσει αλλά όταν πήγε σπίτι του φρόντισε να κρύψει το βραβείο ώστε να μην φανεί ότι υπερηφανεύεται για αυτό, γιατί ως σουηδός έχει μάθει να είναι ταπεινός και να μην θεωρεί τον εαυτό του ως κάτι ιδιαίτερο, ή ότι είναι καλύτερος από άλλους.

Ομολογουμένως αυτά που είπε ο Σκάρσγκορντ σε αυτή τη συνέντευξη μου φάνηκαν λίγο υπερβολικά, σαν να πηγαίνουμε στο άλλο άκρο της υπεροψίας, αλλά σαν φιλοσοφία γενικότερα, μια αίσθηση ταπεινότητας δεν είναι ποτέ κακή.

Το «Lagom» φαίνεται να δίνει μια ισορροπία σε όλο αυτό, αλλά τι είναι;      

Το «Lagom» συχνά μεταφράζεται ως «ακριβώς η σωστή ποσότητα», δηλαδή, τόσο όσο. Σημαίνει να ξέρεις πότε κάτι αρκεί, και συμπεριλαμβάνει την προσπάθεια να πετύχουμε μια ισορροπία και ένα μέτρο στη ζωή μας, αντί να παλεύουμε αδιάκοπα και μανιωδώς για κάτι περισσότερο. Το «Lagom» είναι αυτό το αίσθημα ικανοποίησης που έχουμε όλοι όταν έχουμε όλα όσα χρειαζόμαστε, και τίποτα παραπάνω.

Όλοι κάποια στιγμή έχουμε ενδώσει στην υπερβολή. Είμαστε έξω - ή μέσα- με φίλους και πίνουμε και περνάμε ωραία, και έχουμε «κάνει κεφάλι», και ενώ ξέρουμε ότι κάπου εδώ καλό θα ήταν να σταματήσουμε ή να κόψουμε λίγο γιατί αν συνεχίσουμε το ωραίο αυτό συναίσθημα ευφορίας και ξεγνοιασιάς θα μετατραπεί σε ζάλη, έλλειψη ελέγχου και μεταγενέστερα πονοκεφάλου και αναγούλας, συνεχίζουμε σα να μην υπάρχει αύριο. Το αύριο όμως έρχεται, μαζί με τα «γιατί;». Κάτι αντίστοιχο θα μπορούσε να συμβεί και με το φαγητό, ή τα ψώνια.

Η σουηδική αυτή προσέγγιση σκοπό δεν έχει να αποτάξει όλα όσα χρειαζόμαστε για να αισθανόμαστε πλήρεις ή χαρούμενοι, απλά βασίζει την ικανοποίηση στα απολύτως απαραίτητα, και ίσως και ένα τακ παραπάνω, αλλά μέχρι εκεί. Ουσιαστικά πρεσβεύει ότι όταν οι βασικές ανάγκες υπάρχουν - στέγη, τροφή, φίλοι, αρκετά χρήματα για να ζήσεις -  είσαι εντάξει.

Το γεγονός ότι οι άνθρωποι έχουν μια άσβεστη δίψα και ακόρεστη όρεξη δεν είναι κάτι καινούργιο. Βρίσκεται στα πρώιμα βεδικά κείμενα, στην Αρχαία Ελλάδα και στις περισσότερες θρησκείες του κόσμου σήμερα (κυρίως στον Βουδισμό, τον Ινδουισμό και τον Τζαϊνισμό). Αλλά στη σουηδική φιλοσοφία του «Lagom» (lah-gomm), έχει πάρει μια πιο φρέσκια προσέγγιση.

Υπάρχουν δύο ξεχωριστά σκέλη στο «Lagom». Το πρώτο είναι ένα είδος κοινωνικής επίγνωσης που αναγνωρίζει ότι ό,τι κάνουμε επηρεάζει τους άλλους. Αν, για παράδειγμα, υπάρχει μόνο μια πίτσα την οποία πρέπει να μοιραστούν 4 άτομα, το να πάρει κάποιος 3 κομμάτια αμέσως στερεί τροφή από κάποιο άλλον. Το δεύτερο σκέλος πάει λίγο βαθύτερα και έχει να κάνει με μια αλλαγή νοοτροπίας με απώτερο στόχο να βρίσκει κάποιος μια αίσθηση πληρότητας στο ικανοποιητικό (σε αντίθεση με το υπερβολικό).

Η αλήθεια όμως είναι ότι ανάλογα με τον τρόπο που χρησιμοποιείται και τα συμφραζόμενα, μπορεί η ερμηνεία του να πάρει μια άλλη μορφή, και αυτό είναι κάτι που καθιστά τον ορισμό του αρκετά δύσκολο. Μπορεί να σημαίνει «κατάλληλη συμπεριφορά» σε ένα κοινωνικό πλαίσιο, ή «μέτρο» στη διατροφή, «λιγότερο είναι περισσότερο» (less is more) στο σχεδιασμό, και «συνείδηση» στην ευεξία. Αυτή η προσέγγιση απεικονίζει τη νοοτροπία «Lagom». Ορίζει ότι, αν πρώτα φροντίσουμε πλήρως τις βασικές μας ανάγκες, προσκαλούμε την ικανοποίηση στη ζωή μας - ανεξάρτητα από το τι θέλουμε στη ζωή. Συχνά περιγράφεται ως «τόσο όσο», αλλά η πραγματική του σημασία ίσως να βρίσκεται πιο κοντά στη λέξη «βέλτιστο».

Πολλοί από εμάς φαίνεται να έχουμε ενστερνιστεί την ιδέα ότι το μεγαλύτερο και το περισσότερο σημαίνει αυτόματα καλύτερο, το «Lagom», όμως, μας συμβουλεύει να απολαμβάνουμε το «σωστό». Δεν έχει να κάνει μόνο με το να απολαμβάνουμε τα απλά πράγματα, αλλά και να εκτιμάμε ότι μερικές φορές το λιγότερο είναι όντως περισσότερο, ή καλύτερο.

Η Έκθεση Παγκόσμιας Ευτυχίας του 2024 κατέταξε τη Σουηδία στην 4η πιο ευτυχισμένη χώρα στον κόσμο. Στις τρεις πρώτες θέσεις ήταν η Φινλανδία, η Δανία και η Ισλανδία αντίστοιχα, κάτι το οποίο δεν φαίνεται να είναι τυχαίο. Να σημειώσουμε εδώ ότι η Ελλάδα βρίσκεται στην 64η θέση, έξι θέσεις πιο κάτω απ’ ότι ήμασταν το 2023. Μήπως κάτι κάνουμε λάθος;