Βέρα Κριτσέφσκαγια: Η ρωσική προπαγάνδα και η μάχη για την αλήθεια, όταν οι δημοκρατίες κινδυνεύουν

Ήταν μία από τις πιο αξιοπρόσεκτες και σημαντικές ταινίες τεκμηρίωσης του Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ Θεσσαλονίκης 2025. Το να παρακολουθείς τον βασικό χαρακτήρα του «Connected», πόσο ακέραιος ήταν, με αυτή την ικανότητα να διακρίνει κάθε στιγμή ανάμεσα στο καλό και το κακό και αναλόγως να κάνει γενναία τις επιλογές του, ήταν σχεδόν ανακουφιστικό. Ήταν Ρώσος και δεν ήταν ο μοναδικός πρωταγωνιστής της Βέρα Κριτσέφσκαγια.

«Το ντοκιμαντέρ που είδατε, είναι μια ιστορία για τον θάνατο της χώρας μου, της χώρας που γεννήθηκα, μεγάλωσα και ενηλικιώθηκα, τι συνέβη κατά τη διάρκεια 35 χρονών. Tώρα είναι μια άλλη Ρωσία, μια Ρωσία που δεν αισθάνομαι ούτε καταλαβαίνω. Οι πρωταγωνιστές είναι δύο, ένας Ρώσος κι ένας Αμερικανός. Όταν γύριζα το ντοκιμαντέρ, σκεφτόμουν να φτιάξω το πορτρέτο ενός ανθρώπου που δεν εκπροσωπεί τη χώρα του. Τώρα είναι μια ταινία για δύο ανθρώπους, εκ των οποίων κανείς δεν εκπροσωπεί τη χώρα του. Καταλαβαίνετε γιατί…» λέει η Βέρα Κριτσέφσκαγια στο Q&A που ακολουθεί την προβολή της ταινίας της στην Αίθουσα Φρίντα Λιάππα, στο Λιμάνι. Η ταινίας της, που μας συγκίνησε, μας προβλημάτισε και τη χειροκροτήσαμε θερμά στους τίτλους τέλους, αναπτύσσεται με άξονα τη φιλία ανάμεσα σε δύο άντρες, σκιαγραφώντας μια χώρα και μια εποχή που πέθανε οριστικά λίγο μετά άφου έφυγε από τη ζωή ο Ρώσος πρωταγωνιστής της. Μιλάει για τη ζωή και τον θάνατο, για την ελευθερία και την υποταγή, για την αλήθεια και το ψέμα – μια εποχή σαν κι αυτή που είναι δύσκολο να τα ξεχωρίσεις.

«Έχουμε φτάσει σ’ ένα σημείο που ο πολιτισμός μας δίνει τη μάχη του για τις αξίες. Κι αυτό είναι, πλέον, κάτι πολύ μεγαλύτερο από τον φρικτό πόλεμο στην Ευρώπη – είναι μια μάχη για τα ίδια τα θεμέλια του κόσμου μας, για να μπορεί να βεβαιωθεί ότι το μαύρο είναι μαύρο, ότι δύο επί δύο κάνουν τέσσερα, ότι ο πόλεμος είναι πόλεμος και για το ποιος είναι δικτάτορας και ποιος δεν είναι».

Η Βέρα Κριτσέφσκαγια, την οποία το επόμενο πρωί συνάντησα στο φουαγιέ της κεντρικής Αποθήκης στο Λιμάνι, εκεί όπου χτυπάει η καρδιά του Φεστιβάλ, τα τελευταία χρόνια ζει στο Λονδίνο, ανήκοντας στην κατηγορία των Ρώσων που εξοστρακίστηκαν από την πατρίδα τους.

Είναι μια γενναία γυναίκα, με ευθυκρισία, που ακτινοβολεί μια εσωτερική ομορφιά, όπως κι οι ήρωές της. Γεννήθηκε και μεγάλωσε στην Αγία Πετρούπολη, τη δεύτερη μεγαλύτερη πόλη της Ρωσίας από όπου προέρχονται οι περισσότερες φιλειρηνικές φωνές, και ξεκίνησε την καριέρα της ως τηλεοπτική δημοσιογράφος, εργαζόμενη στο NTV τη δεκαετία του 1990, όταν το κανάλι αποτελούσε σύμβολο της ανεξάρτητης δημοσιογραφίας σε αυτό το μικρό και εύθραυστο διάλειμμα ελευθερίας, ενώ αργότερα συνεργάστηκε με το TV Rain και άλλα διεθνή μέσα. Με τα δημοσιογραφικά πρότζεκτ και τις ταινίες της προσπαθεί να δώσει φωνή σε αυτή τη Ρωσία που υπομένει τον ζυγό, μαχόμενη εναντίον της προπαγάνδας και της αυταρχικότητας του καθεστώτος.

Στο Διεθνές Φεστιβάλ Θεσσαλονίκης είχε έρθει και πριν από 3 χρόνια με το «Fuck this job», το προηγούμενο ντοκιμαντέρ της για τα ρωσικά media, με μια ιστορία που είχε ζήσει από πρώτο χέρι: παρακολουθώντας τη Νατάσα Σιντέγεβα, η οποία ξεκίνησε ως νεόπλουτη τηλεπερσόνα που δημιούργησε το Dozhd TV ως ένα ανάλαφρο ψυχαγωγικό μέσο, μέχρι το 2020, που το λειτουργούσαν πλέον μαζί, φτάνοντας να αποτελεί τη μοναδική ελεύθερη φωνή στην τηλεοπτική πραγματικότητα της Ρωσίας, που αλώθηκε ολοκληρωτικά από το καθεστώς Πούτιν.

Όταν ξεκίνησε ο πρώτος πόλεμος στην Ουκρανία με την εισβολή στην Κριμαία το 2014, το Dozhd TV είχε ως βάση το Άμστερνταμ. Κάπως έτσι η Βέρα Κριτσέφσκαγια ήρθε σε επαφή με τον ήρωα του δεύτερου ντοκιμαντέρ της, τον Δρ Ντμίτρι Ζίμιν (1933-2021) – «θέλαμε να έχουμε θέματα για την ανεξάρτητη Ρωσία από ανθρώπους που σεβόμασταν, σαν μια προσπάθεια να φτιάξουμε μια δική μας κοινότητα». Ήταν ένας σπάνιος άνθρωπος, επιστήμονας, επιχειρηματίας και φιλάνθρωπος, ο μοναδικός ανοιχτά υποστηρικτής και χρηματοδότης του Αλεξέι Ναβάλνι και της ρωσικής αντιπολίτευσης τα τελευταία 12 χρόνια, «ντρέπομαι για τη χώρα μου» τον ακούμε συχνά να λέει στην ταινία.

Η Βέρα Κριτσέφσκαγια γύρισε το «Connected» λίγο πριν από τον θάνατο του Ντμίτρι Ζίμιν τον Δεκέμβριο του 2021, ακολουθώντας τον στο τελευταίο του ταξίδι, κυριολεκτικό και μεταφορικό, με τη γυναίκα του και κάποιους φίλους, με το προσωπικό του γιοτ. Στην ταινία της παρακολουθούμε τη βιογραφία ενός ανθρώπου (οι παππούδες του πριν την επανάσταση, ο πατέρας του που χαρακτηρίστηκε «εχθρός του λαού» και δολοφονήθηκε στα γκουλάγκ, ο γάμος του, η επιστήμη του και όλα τα υπόλοιπα), αλλά και το πορτρέτο μιας εποχής και μιας χώρας. Η αφήγηση χτίζεται μέσα από συνεντεύξεις με τον πρωταγωνιστή και τους συνεργάτες του, με αρχειακό υλικό, παλιές φωτογραφίες, προσωπικά βίντεο και ντοκουμέντα.

Μηχανικός, πρώην άκρως απόρρητος Σοβιετικός επιστήμονας, ο Ντμίτρι Ζίμιν τη δεκαετία του 1990 δημιούργησε τη VimpelCom, τον πρώτο ιδιωτικό τηλεπικοινωνιακό φορέα της Ρωσίας, που ήταν και η πρώτη ρωσική εταιρεία που εισήχθη στο Χρηματιστήριο της Νέας Υόρκης. Την ίδρυσε μαζί με τον συνεργάτη του Όγκιε Φαμπέλα, έναν κατά πολλά χρόνια μικρότερό του Αμερικανό επιχειρηματία της τεχνολογίας τον οποίο γνώρισε εκείνη την εποχή, με τη συνεργασία τους να συμβολίζει την κατάρρευση του Σιδηρού Παραπετάσματος και την έναρξη μιας νέας εποχής στις σχέσεις Ρωσίας-ΗΠΑ, η οποία ωστόσο δεν κράτησε πολύ.

Στην οθόνη, βλέπουμε στιγμιότυπα από ιστορικές στιγμές, τον Μιχαήλ Γκορμπατσόφ και τον Ρόναλντ Ρέιγκαν, τον Μπορίς Γέλτσιν και τον Μπιλ Κλίντον, τον Βλαντίμιρ Πούτιν: «Φαίνεται αξιοπρεπής τύπος, αλλά δεν είναι τσεκίστας;» ακούμε τον Ζίμιν να αναρωτιέται σε μια αρχειακή ηχογράφηση, την πρώτη φορά που τον βλέπει (Cheka είναι ο πρόδρομος της KGB).

Οι δύο συνεργάτες παρέμειναν στενοί φίλοι, ακόμη και όταν ο Ντμίτρι Ζίμιν εγκατέλειψε τον επιχειρηματικό κόσμο το 2002, όταν άρχισε να καταλαβαίνει πού πήγαιναν τα πράγματα στη Ρωσία, και αφιερώθηκε εξ ολοκλήρου στη φιλανθρωπία υποστηρίζοντας την επιστήμη και τις τέχνες, με το Ίδρυμα Δυναστεία που ίδρυσε. Το 2014 είδε τη χώρα του να προσαρτά την Κριμαία και το 2015 το ίδρυμά του χαρακτηρίστηκε «ξένος πράκτορας» και αναγκάστηκε να κλείσει. Τότε ο Ντμίτρι Ζίμιν και ο γιος του Μπόρις δημιούργησαν το Ίδρυμα Ζίμιν, το οποίο υποστηρίζει επιστημονικές και εκπαιδευτικές πρωτοβουλίες παγκοσμίως μέχρι και σήμερα.

Ευτυχώς δεν πρόλαβε να δει τη ρωσική εισβολή στην Ουκρανία, τον Φεβρουάριο του 2022, έναν πόλεμο που διαισθανόταν, καθώς δύο μήνες πριν έδωσε τέλος στη ζωή του σε μια κλινική υποβοηθούμενης ευθανασίας στην Ελβετία. Έφυγε με τους δικούς του όρους, ενώ η υγεία του είχε αρχίσει να καταπονείται.

«Να ζήσω πολύ; Πόσο ακόμα; Για ποιο λόγο; Γιατί;»

Τρία χρόνια μετά, παραμονές της κυκλοφορίας του «Connected», παρακολουθούμε σοκαρισμένοι τον νέο πρόεδρο των ΗΠΑ να συμμαχεί με τον Βλαντίμιρ Πούτιν, βγάζοντάς τον από τη διεθνή απομόνωση, να κάθεται μαζί του για να συμφωνήσουν για την Ουκρανία, χωρίς εκείνη. «Ο Αμερικανός φίλος του», που εν μέρει παρακολουθούμε και τη δική του ζωή, «είναι ρεπουμπλικάνος, και έχει δεσμευτεί ηθικά απέναντι την Ουκρανία την οποία βοηθά από την τρίτη εβδομάδα του πολέμου. Βρισκόταν, μάλιστα, εκεί πριν από λίγο καιρό. Και νομίζω ότι τώρα πια είναι τόσο κρίσιμο το να δώσουμε σε αυτόν τον άνθρωπο φωνή στις Ηνωμένες Πολιτείες, κάτι το οποίο σκοπεύω να κάνω…» λέει η Βέρα Κριτσέφσκαγια, που προς το παρόν είναι πολύ συγκινημένη που έχει έρθει στη Θεσσαλονίκη για την πρώτη διεθνή πρεμιέρα του «Connected».

Η ταινία έκανε πρεμιέρα στη Λετονία, λίγες μέρες πριν να έρθει στη Θεσσαλιονίκη. «Στη Ρίγα πήραμε το Ειδικό Βραβείο της Κριτικής Επιτροπής. Επικεφαλής της κριτικής επιτροπής ήταν ένας αρχισυντάκτης του μεγαλύτερου ουκρανικού μέσου ενημέρωσης, της Ουκρανικής Πράβντα». Το κοινό εκεί αποτελούνταν από Ουκρανούς, Ρώσους και Λετονούς, που γνωρίζουν από πρώτο χέρι όλα όσα παρακολουθούμε μέσα από τη ζωή του Ντμίτρι Ζίμιν, ενός ανθρώπου που υπήρξε ίνδαλμα στην επιστημονική κοινότητα της Ρωσίας, στους διανοούμενους, στους ανθρώπους της τέχνης και σε όλους εκείνους που μοιράζονται τις πεποιθήσεις του και πήγαν να παρακολουθήσουν την ταινία.

Η Βέρα Κριτσέφσκαγια στο Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ Θεσσαλονίκης 2025

«Ξέρεις, η έκπληξη για εμάς ήταν ότι αυτό το ντοκιμαντέρ είναι σημαντικό να το δουν και οι Αμερικάνοι, εκτός από τους Ρώσους. Παρότι δεν είναι μια ιστορία για Ρώσους και Αμερικανούς, αλλά μια ιστορία πρώτα απ’ όλα για αξίες – και αναφορικά με τις αξίες και τις πεποιθήσεις μας δεν έχει σημασία από πού είμαστε, γιατί ζούμε στην εποχή μιας νέας τάξης πραγμάτων». Της λέω ότι αυτό το φιλμ είναι σημαντικό να το δουν και οι Ευρωπαίοι, καθώς, μετά τη δεύτερη θητεία Ντόναλντ Τραμπ, είναι πλέον φανερό πόσο ανυπεράσπιστη είναι η δημοκρατία μας απέναντι σε δυνάμεις που τις απειλούν. Σχολιάζουμε το ότι ο Πούτιν είναι δημοφιλής στην Ελλάδα, μέσα από μια εκστρατεία πολλών χρόνων υπόγειας ρώσικης προπαγάνδας, και μου λέει ότι διδάσκει ένα course στο Brown University στις ΗΠΑ, με τίτλο «Πώς να σκοτώσεις την αλήθεια».

Η περίπτωση της Ρωσίας είναι case study, σχετικά με το πώς άλλαξε το τοπίο των media παντού τα τελευταία 20 χρόνια

«Η προπαγάνδα είναι το πιο ισχυρό εξαγώγιμο ρωσικό προϊόν και οι πρακτικές που χρησιμοποιούνται, κυρίως σχετικά με τη νομοθεσία που ρυθμίζει την ελευθερία του λόγου και τα media, έχουν εφαρμοστεί σε χώρες όπως Κίνα, Βενεζουέλα, Ινδία, ακόμα και στην Ουγγαρία».

Ένα παράδειγμα; «Αυτή τη στιγμή, όλοι οι άνθρωποι της διανόησης στη Ρωσία, συγγραφείς, δημοσιογράφοι, ηθοποιοί, χαρακτηρίζονται ξένοι πράκτορες» – εχθροί του λαού, μια κατηγορία που επί Στάλιν οδηγούσε στα γκουλάγκ. «Ποιο είναι το κοινό τους; Ότι τοποθετούνται ανοιχτά εναντίον του Πούτιν».

Η Βέρα Κριτσέφσκαγια εξηγεί ότι ο χαρακτηρισμός «ξένος πράκτορας» αρχικά ήταν ένα είδος ταμπέλας που σήμαινε ότι κάποιος εκπροσωπεί ξένα συμφέροντα. «Σταδιακά, μέσα από τις τροποποιήσεις του νόμου που τις έχουν αντιγράψει και τα άλλα αυταρχικά καθεστώτα, οι άνθρωποι που χαρακτηρίζονται ξένοι πράκτορες, που βέβαια είναι οι καλύτεροι διανοούμενοι της Ρωσίας –πολλοί από τους οποίους έχουν φύγει από τη χώρα–, είναι πια πολίτες β’ κατηγορίας, καθώς τους έχουν αφαιρεθεί όλα τα βασικά δικαιώματά τους: δεν έχουν πρόσβαση στους τραπεζικούς τους λογαριασμούς, δεν μπορούν να νοικιάσουν τα σπίτια τους, να πάρουν χρήματα από τα βιβλία ή τις ταινίες τους, απαγορεύεται να μιλήσουν δημόσια, δεν μπορούν να δουλέψουν στην εκπαίδευση…»

Μια στρατιά από ινφλουένσερ
Αν οι μέθοδοι της ρωσικής προπαγάνδας εισάγονται αυτούσιες από τα αυταρχικά καθεστώτα ανά τον πλανήτη, μου λέει για το πόσο σημαντικό είναι να κατανοούμε τους τρόπους με τους οποίους η ρώσικη προπαγάνδα υποσκάπτει τα θεμέλια των κοινωνιών της Δύσης. Της ζητάω να μας μιλήσει λίγο για το πώς λειτουργεί αυτό.

Συζητάμε για τα ψεύτικα accounts, όπως αυτά που επηρέασαν πρόσφατα τις εθνικές εκλογές στη Ρουμανία, ενώ ένας στρατός από bots παρατηρήθηκε τους τελευταίους μήνες και στη χώρα μας με αφορμή την τραγωδία των Τεμπών – μια τυπική εκδοχή του υβριδικού πολέμου, όπως υπογραμμίζει, για να επηρεάζεται η κοινή γνώμη μιας ξένης χώρας και να προκαλείται αστάθεια. Άλλο;

«Μια απλή, συνηθισμένη πρακτική είναι η και παραγωγή ψεύτικων ειδήσεων με τη μορφή γνωστών δημοσιογραφικών ιστοσελίδων, π.χ. The Wall Street Journal – ίδιες γραμματοσειρές, λογότυπα, ακόμα και οι φωνές των δημοσιογράφων στα ηχητικά άρθρα, όμως το περιεχόμενο είναι τελείως διαφορετικό. Η κύρια πηγή προπαγάνδας, βεβαίως, ένα πανίσχυρος οργανισμός που παράγει ψεύτικες ειδήσεις σε πολλές γλώσσες, είναι το κανάλι Russia Τoday (RT), με τεράστια χρηματοδότηση, που μεταδίδει στα αγγλικά, γαλλικά, ισπανικά, κινέζικα, αραβικά – στις αραβικές χώρες έχουν πολύ ισχυρή επιρροή».

Όταν το RT απαγορεύτηκε στην Ευρώπη, επιστράτευσαν τεράστια δίκτυα ινφλουένσερ στα social media 

Αλλά δεν έμειναν εκεί. «Πριν από λίγα χρόνια» εξηγεί η Βέρα Κριτσέφσκαγια, «όταν το RT απαγορεύτηκε σε πολλές ευρωπαϊκές χώρες, άλλαξαν τη στρατηγική τους. Και τι έκαναν; Επιστράτευσαν τεράστια δίκτυα ινφλουένσερ στα social media των χωρών αυτών, ακόμα και στην Κίνα, και βέβαια στις ΗΠΑ με τρομακτική επιτυχία. Aυτό σημαίνει άμεση επαφή με το κοινό στις χώρες αυτές μέσω προσώπων που είναι δημοφιλή στα κοινωνικά δίκτυα, χωρίς καμία σχέση με την πολιτική, που προωθούν συγκεκριμένα αφηγήματα ανάλογα με την επικαιρότητα. Γι’ αυτό το ΤικΤοκ είναι τόσο τοξικό, και, δυστυχώς, με αυτό τον τρόπο έχουν μεγάλη επιρροή στη νέα γενιά.

Παρεμπιπτόντως, ένα θέμα για το οποίο κανείς δεν συζητάει, είναι το ότι έχουν αλλάξει εντελώς το τοπίο των media στην Αφρική. Σε όλες τις αφρικανικές χώρες τα media τροφοδοτούνται μέσω του RT με ρωσική (παρα)πληροφόρηση, ενώ η οποιαδήποτε ευρωπαϊκή επιρροή έχει χαθεί. Το ίδιο και στη Νότια Αμερική, με την ισπανική έκδοση. Έτσι προωθούν πανίσχυρα δίκτυα χειραγώγησης και αποπροσανατολίζουν την κοινή γνώμη πολύ εύκολα, παντού».

Πώς να αναγνωρίζεις τη χειραγώγηση
Σκοπός του υβριδικού πολέμου είναι να προκαλούν στις χώρες αυτές αποσταθεροποίηση, ώστε να δημιουργούν σφαίρες επιρροής που θα εξυπηρετούν τα ρωσικά συμφέροντα. Είναι τρομακτικό το πόσο εύκολα χειραγωγούνται οι πολίτες μιας κοινωνίας, χωρίς καθόλου να γίνεται αντιληπτό. «Αυτό που λέω στους φοιτητές μου είναι ότι η πιο σημαντική, η πιο κρίσιμη δεξιότητα για κάθε πολίτη κάθε δημοκρατικής χώρας, που πρέπει να καλλιεργείται από το σχολείο, είναι η κριτική σκέψη: πώς να αναγνωρίζεις τη χειραγώγηση, ποιος είναι από πίσω, ποιος επωφελείται κάθε φορά...»

Δεν έχει απάντηση, όταν τη ρωτάω τι πιστεύει ότι πρέπει να κάνουν οι δυτικές κοινωνίες για να προστατευτούν από τη ρωσική προπαγάνδα. «Οι απαγορεύσεις λειτουργούν με τον εντελώς αντίθετο τρόπο, ειδικά τώρα που δεν μπορείς να ελέγξεις το Tik-Tok και τα social media. Πραγματικά, δεν υπάρχει κάποια άμεση λύση, δυστυχώς. Αυτό που ξέρω δεν είναι εύκολο να εφαρμοστεί και χρειάζονται χρόνια, αλλά πιστεύω πολύ στην εκπαίδευση. Όπως πιστεύω ότι είναι αναγκαίο να συζητάμε ανοιχτά για τους κινδύνους της χειραγώγησης μιας κοινωνίας. Το ξέρουμε εδώ και χρόνια ότι συμβαίνει, θα έπρεπε να είναι ένα από τα κύρια θέματα δημόσιας συζήτησης, και είναι πραγματικά ζωτικής σημασίας γιθα τις ζωές μας και τη δημοκρατία μας να είμαστε σε εγρήγορση».

Πιστεύω ότι είναι αναγκαίο να συζητάμε ανοιχτά για τους κινδύνους της χειραγώγησης μιας κοινωνίας

Πώς μπορείς να πείσεις κάποιον σε έναν κόσμο που κανείς δεν ακούει, και που δεν λειτουργούν τα επιχειρήματα και η κοινή λογική; Επανέρχεται συνέχεια στο θέμα της παιδείας, αλλά φέρνει και ένα παράδειγμα από το «Connected», το ντοκιμαντέρ της που είδαμε στο Φεστιβάλ: «Ο Πούτιν εμφανίζεται να μιλάει τέσσερις φορές, χωρίς κανένα σχόλιο, και τις τέσσερις λέει ψέματα – π.χ. “δεν πρόκειται να εισβάλλουμε στην Ουκρανία”, “δεν χρειαζόμαστε τα εδάφη της Ουκρανίας”… που πια ακούγεται σαν κακό αστείο. Σκέφτηκα ότι αν φτάσει σε 10.000 ή 100.000 θεατές αυτό το ντοκιμαντέρ στις ΗΠΑ και αλλού, ίσως δουν αυτό το ψέμα με τα μάτια τους».

Η απώλεια εμπιστοσύνης στα ΜΜΕ
Πηγαίνουμε σε ένα πεδίο που το γνωρίζει καλά. Λέει: «Ένας από τους λόγους που ο Ντόναλντ Τραμπ επέστρεψε στον Λευκό Οίκο είναι η συμπεριφορά των αξιόπιστων μέσων ενημέρωσης όπως New York Times, CNN, NBC κ.ά. Πρόκειται για αριστερά media που έχασαν την αντικειμενικότητά τους επειδή μπήκαν στον πόλεμο με τον Ντόναλντ Τραμπ, με εντελώς αρνητικά αποτελέσματα – γιατί ο κόσμος σταμάτησε να τα εμπιστεύεται. Δεν έκαναν καμία κριτική στο Δημοκρατικό κόμμα για τα λάθη του, π.χ. δεν ήθελαν να δουν την κατάσταση της υγείας του προέδρου Μπάιντεν τα τρία τελευταία χρόνια, με αποτέλεσμα σήμερα να μην υπάρχει ηγεσία στις Ηνωμένες Πολιτείες. Καθώς τα mainstream media υποστηρίζουν συγκεκριμένα κόμματα, δεξιά και αριστερά, αφενός έχει χαθεί η κοινή λογική, γιατί και οι δύο πλευρές είναι προκατειλημμένες και οι κοινωνίες είναι διχασμένες, αφετέρου αυτό το έλλειμμα εμπιστοσύνης –παντού– αφήνει τον χώρο ελεύθερο σε ινφλουένσερ και θεωρίες συνωμοσίας».

Δεν μπορείς να αλλάξεις το μυαλό των ανθρώπων όταν είναι προκατειλημμένοι 

Εξηγεί ότι δεν είναι εύκολο να επιστρέψει η εμπιστοσύνη, η οποία έχει χαθεί. «Δεν μπορείς να αλλάξεις το μυαλό των ανθρώπων όταν είναι προκατειλημμένοι – κι αυτό δουλεύει αμφίπλευρα, γιατί επίσης ο κόσμος ξέρει ότι κι εσύ είσαι προκατειλημμένος, ότι υποστηρίζεις το ένα ή το άλλο το κόμμα. Έτσι τα ΜΜΕ έχασαν τον στόχο τους, που είναι να ασκούν κριτική στην εκάστοτε κυβέρνηση, να ελέγχουν την εξουσία. Φυσικά, αυτή τη στιγμή τα αριστερά media στην Αμερική, όπως οι New York Times, είναι πολύ επικριτικά στον Λευκό Οίκο, αλλά αυτό δεν συνέβαινε ένα χρόνο πριν. Θα σου δώσω ένα παράδειγμα, που αποτελεί όμως εξαίρεση. Όταν δύο βδομάδες πριν ο Ντόναλντ Τραμπ αποκάλεσε τον Ζελένσκι δικτάτορα, οι New York Post, μια εφημερίδα που υποστηρίζει τους ρεπουμπλικάνους και τον Ντόναλντ Τραμπ, βγήκαν με το πορτρέτο του Πούτιν στο εξώφυλλο λέγοντας “αυτός είναι δικτάτορας”. Ήταν πολύ έξυπνη κίνηση ένα δεξιό μέσο να βγει και να πει στον πρόεδρο Ντόναλντ Τραμπ, όχι δεν θα παίξεις αυτό το παιχνίδι. Η Ρωσία, φυσικά, είναι μία τελείως διαφορετική ιστορία, υπάρχει ένα κόμμα, μία ιδεολογία, και η ελευθερία του λόγου είναι ανύπαρκτη».

Η προπαγάνδα περί ΝΑΤΟ
Φέρνω στη συζήτηση αυτή τη θεωρία που υπήρχε από την αρχή του πολέμου, και που ακούγεται και τώρα πολύ συχνά, ότι ο Πούτιν ήταν υποχρεωμένος να εισβάλει στην Ουκρανία γιατί παγιδεύτηκε από το ΝΑΤΟ. Η Βέρα Κριτσέφσκαγια κουνάει αρνητικά το κεφάλι, διαψεύδοντάς το κατηγορηματικά. Θυμίζει ότι στη διάρκεια του πρώτου χρόνου του πολέμου, η Φινλανδία, και ένα χρόνο μετά η Σουηδία, έγιναν μέλος του ΝΑΤΟ.

«Ξέρεις, μεγάλωσα στην Αγία Πετρούπολη, όταν ήμουν 20 χρονών παίρναμε ένα λεωφορείο και σε 3 ώρες κάναμε βόλτα στο Ελσίνκι, η Φινλανδία είναι πολύ πιο κοντά στη δεύτερη μεγαλύτερη πόλη της Ρωσίας από ό,τι η Ουκρανία. Το ΝΑΤΟ είναι μια δικαιολογία για τον Πούτιν, για να μην πει ότι θέλει την Ουκρανία, ή μια ουκρανική κυβέρνηση μαριονέτα της Ρωσίας, όπως στη Λευκορωσία, ώστε να έχει πρόσβαση στα εδάφη της, στις σπάνιες γαίες και τα άλλα ορυκτά, και να την έχει υπό την επιρροή του».

Η ιδέα του να γίνει η Ουκρανία μέλος της ΕΕ ή να λειτουργεί ως ανεξάρτητη δημοκρατία είναι μη αποδεκτή για την πλειοψηφία των Ρώσων

Δεν έχει να κάνει και με τη νοσταλγία της μεγάλης αυτοκρατορικής Ρωσίας; «Ναι, υπάρχει και κάτι πολύ πιο βαθύ. Αν θυμάσαι, με την επανάσταση στο Μαϊντάν, το 2013, οι Ουκρανοί αποφάσισαν ότι θέλουν να προσδεθούν στην ΕΕ. Για τους Ρώσους όμως το να είναι η Ουκρανία πιο κοντά στην Ευρώπη από ό,τι στη Ρωσία ήταν, και είναι, κάτι μη αποδεκτό, γιατί υπάρχει αυτός ο αυτοκρατορικός τρόπος σκέψης και η ιδέα της ρωσικής ανωτερότητας. Ποτέ άλλωστε δεν θεωρούσαν τους εαυτούς τους ίσους με τους Ουκρανούς. Η ιδέα, λοιπόν, του να γίνει η Ουκρανία μέλος της ΕΕ ή να λειτουργεί ως ανεξάρτητη δημοκρατία που ψηφίζει και διαλέγει το μέλλον της, είναι μη αποδεκτή για την πλειοψηφία των Ρώσων, όχι μόνο για τον Πούτιν. Δυστυχώς, είναι μέρος του DNA τους. Πραγματικά πιστεύουν βαθιά στην καρδιά τους ότι είναι ένα σπουδαίο έθνος, και βέβαια τους Ουκρανούς, όπως και τους Γεωργιανούς και τους Λευκορώσους, τους θεωρούν κατώτερους».

Η συμμαχία Ντόναλντ Τραμπ – Βλαντίμιρ Πούτιν δεν θα διαρκέσει
Ωστόσο η πλειοψηφία δεν γνωρίζει ακριβώς την αλήθεια, αφού δεν υπάρχει ελεύθερη ενημέρωση, έτσι δεν είναι; ρωτάω. Και επίσης απαγορεύεται να είναι κάποιος εναντίον, οπότε φοβούνται. Θέλω να πω, ο Πούτιν έχει κηρύξει τον πόλεμο στη Δύση, στον ελεύθερο κόσμο, στον πολιτισμό της ελευθερίας και της επιλογής, αλλά χρειάστηκε να χρησιμοποιήσει διάφορα αφηγήματα για να μπορέσει να δικαιολογήσει αυτό τον πόλεμο. Η πεποίθηση της Βέρα Κριτσέφσκαγια είναι ότι αν είχαν στη Ρωσία δύο εβδομάδες ελεύθερη τηλεόραση, δεν θα τον ψήφιζε όλος αυτός ο κόσμος, εξού και ο αγώνας της από το 2008 με το το Dozhd TV, την τελευταία ανεξάρτητη φωνή.

«Είναι αναγκαίο για τον Πούτιν, και για όλα τα αυταρχικά καθεστώτα, τα μέσα να είναι απολύτως ελεγχόμενα. Η ρωσική προπαγάνδα, από την αρχή του πολέμου, πρόσφερε μια σειρά από αφηγήματα για τον πόλεμο στην Ουκρανία στο εσωτερικό της χώρας. Πρώτα απ’ όλα ότι οι Ουκρανοί είναι φασίστες, ότι είναι ναζί και στην Ουκρανία κάνουν μια αντιφασιστική εκστρατεία», μια προπαγανδιστική θεωρία που ενστερνίστηκε και μεγάλο μέρος της ελληνικής αριστεράς, σημειώνω. «Μετά είπαν ότι στην Ουκρανία υπάρχουν βιολογικά εργαστήρια που μπορεί να διεξάγουν βιολογικό πόλεμο εναντίον των Ρώσων… και πολλά άλλα ψέματα. Όμως το μόνο ολοκληρωτικά αποδεκτό αφήγημα ξέρεις ποιο ήταν; Η αντιαμερικανική ρητορική. Ότι δεν κάνουμε πόλεμο με τους Ουκρανούς, αλλά με τους Αμερικανούς».

Καμιά συμμαχία με τους Αμερικανούς δεν μπορεί να έχει διάρκεια 

Και τώρα τι γίνεται; «Τώρα, έχει δημιουργηθεί μια αστεία κατάσταση, αφού τα τρία χρόνια του πολέμου κυρίαρχη προπαγάνδα ήταν η αντιαμερικανική, ότι οι αγγλοσάξονες χρησιμοποίησαν τα αδέλφια μας τους Ουκρανούς εναντίον μας. Τις δύο τελευταίες εβδομάδες η αντιαμερικανική προπαγάνδα έχει εξαφανιστεί από παντού, ούτε μια λέξη για τους Αγγλοσάξονες, που και μόνο η λέξη αποτελεί την πιο ισχυρή αναφορά για την ιδέα που έχουν οι Ρώσοι για τον εχθρό. Έχουν χάσει το πιο ισχυρό τους όπλο, το πιο χρήσιμο και πετυχημένο αφήγημά τους. Αλλά κι αυτό είναι προσωρινό». Η Βέρα Κριτσέφσκαγια είναι πεπεισμένη ότι η συμμαχία Πούτιν – Ντόναλντ Τραμπ δεν θα κρατήσει. «Καμιά συμμαχία με τους Αμερικανούς δεν μπορεί να έχει διάρκεια – αυτό είναι απολύτως βέβαιο. Άλλωστε και οι δύο είναι νάρκισσοι αρσενικοί, με ανεξέλεγκτη την επιθυμία για υπεροχή. Αυτό που βλέπουμε τώρα είναι ο ημιτελικός, στον τελικό θα γίνει μια προσωπική μάχη όπου θα κυριαρχήσει ο ένας από τους δύο».

Ποιος θα νικήσει;
«Δυστυχώς ο Πούτιν είναι πολύ πιο έξυπνος από τον Ντόναλντ Τραμπ, δεν υπάρχει καμία αμφιβολία. Και η ερώτηση είναι πότε ο κοντινός κύκλος του Ντόναλντ Τραμπ, όσοι είναι στη φούσκα του, θα καταλάβουν ότι ο Τραμπ δεν είναι ο άνθρωπος που μπορεί να παίξει με τον Πούτιν. Γιατί τι βλέπουμε τώρα; Μιλούν στο τηλέφωνο και τον βάζει να αναπαράγει ακριβώς τη ρητορική του, ότι ο Ζελένσκι είναι δικτάτορας, ότι δεν κέρδισε με εκλογές... Για εμάς είναι ξεκάθαρο ότι ο Πούτιν παίζει τον Ντόναλντ Τραμπ, δεν είναι όμως για τους ρεπουμπλικάνους και για τους μισούς Αμερικανούς».

Είναι η πρώτη φορά στην αμερικανική ιστορία που ο ηγέτης του έθνους γίνεται η πρώτη πηγή παραπληροφόρησης, σχολιάζει η Βέρα Κριτσέφσκαγια. «Όταν συζητάμε για το ποιες είναι οι διαφορές ενός αυταρχικού καθεστώτος από μια δημοκρατία, μία βασική είναι ότι η κύρια πηγή παραπληροφόρησης είναι ο ηγέτης. Και αυτό ακριβώς έχει συμβεί στις ΗΠΑ τις 4 μόλις πρώτες βδομάδες του νέου προέδρου, και γνωρίζουμε και από ποιον πήρε τις ψευδείς πληροφορίες που διαδίδει. Αυτό, όπως καταλαβαίνεις, θα είναι καταστροφικό για τον αμερικανικό λαό πρώτα απ’ όλα, αλλά και για όλους μας, γιατί έχουμε χάσει την πιο ισχυρή δημοκρατία στο πλανήτη».

Απειλεί ο Βλαντίμιρ Πούτιν την Ευρώπη;
Τι κάνουμε τώρα; Η μόνη μας ελπίδα είναι να αντιδράσει και να συσπειρωθεί η Ευρώπη. «Αυτή τη στιγμή δεν είμαι πολύ αισιόδοξη, παρότι ο Μακρόν και ο Στράμερ έχουν αναλάβει μια πρωτοβουλία και μοιάζουν αποφασισμένοι». Ωστόσο, η Ευρώπη δεν είναι κάτι ενιαίο και οι χώρες στο εσωτερικό τους είναι διχασμένες. Κάνω μια τελευταία ερώτηση, την πιο επίκαιρη των ημερών: για το αν πιστεύει ότι ο Πούτιν, εκτός από την Ουκρανία, σκοπεύει να απειλήσει και άλλες ευρωπαϊκές χώρες.

Επειδή αυτό υπαινίχθηκε με τη δήλωσή του ο πρόεδρος Μακρόν, λέγοντας ότι «η Ρωσία του Πούτιν δολοφονεί ανθρώπους σε ευρωπαϊκό έδαφος, παρεμβαίνει στις πολιτικές υποθέσεις των χωρών και κανείς δεν πιστεύει ότι θα σταματήσει», τονίζοντας ότι τόσο η χώρα του όσο και η υπόλοιπη Ευρώπη θα πρέπει να πάρουν τις δικές τους αποφάσεις. Αν έτσι έχουν τα πράγματα, είναι σημαντικό για τους Ευρωπαίους πολίτες να καταλάβουν ότι ο Πούτιν δεν απειλεί μόνο την Ουκρανία, κάτι που πολλοί το φωνάζουν από την αρχή του πολέμου.

«Αν παρακολουθείς 20 χρόνια τον Πούτιν, αντιλαμβάνεσαι τις ορέξεις του και τα τραύματά του: είναι βέβαιο πως τον ενδιαφέρει η αποσταθεροποίηση όλης της Ευρώπης, και επίσης είναι σημαντικό γι’ αυτόν να αποδείξει ότι έχει δίκιο, ότι η Ευρώπη δεν βαδίζει προς τη σωστή κατεύθυνση. Επίσης όμως γνωρίζουμε ότι υπάρχουν εδάφη που τον ενδιαφέρουν περισσότερο από άλλα: πρώτα απ’ όλα η Λετονία και οι χώρες της Βαλτικής, που είναι ένα παλιό τραύμα του Πούτιν».

Και η Πολωνία; «Και η Πολωνία, φυσικά. Δεν είναι τυχαίο ότι το topic “Με ποιoν οπλισμό να βομβαρδίσουμε τη Βαρσοβία;” ακούγεται διαρκώς στη ρωσική κρατική τηλεόραση εδώ και τρία χρόνια. Εγώ θα ανησυχούσα ιδιαίτερα για αυτά τα εδάφη. Αλλά σίγουρα του χρειάζεται να υπάρξει αστάθεια σε ολόκληρη την Ευρώπη, η οποία θα οδηγήσει στην εξουσία πολιτικές δυνάμεις απολύτως φιλικές προς τον ίδιο. Για να γίνει η Ευρώπη και πάλι εξαρτημένη από το ρωσικό φυσικό αέριο και το πετρέλαιο. Ως εκ τούτου, ο υβριδικός πόλεμος θα κλιμακώνεται συνεχώς, θα διαπράττονται δολιοφθορές και ούτω καθεξής. Η αστάθεια και η αλλαγή ηγετών στην Ευρώπη είναι ο κύριος στόχος του Πούτιν. Και φυσικά, ο ύψιστος στόχος του είναι η κατάρρευση του ΝΑΤΟ και του ευρωπαϊκού συστήματος ασφαλείας. Ώστε μετά από αυτό, να μπορέσει να κοιτάξει σοβαρά τις χώρες της Βαλτικής και την Πολωνία».