Ευρωπαϊκή ασφάλεια και φιλελεύθερη δημοκρατία στη Νέα Τάξη Πραγμάτων - Μέρος 2ο
Με μεγάλη ανησυχία παρακολουθούμε όλοι το ξήλωμα του πουλόβερ της μεταπολεμικής τάξης πραγμάτων και της ευρωπαϊκής ασφάλειας. Πολλοί αναρωτιούνται τις τελευταίες ημέρες: τι μπορούμε να κάνουμε; Πώς να οργανωθούμε; Ο καλύτερος –ή μάλλον ο μόνος– τρόπος να απαντηθεί αυτή η ερώτηση είναι μέσα από μια παρομοίωση.
Φανταστείτε τη διεθνή (άρα και εγχώρια) πολιτική και τη δημοκρατία ως ένα δέντρο. Τα φύλλα του δέντρου είναι οι ηγέτες του∙ αυτοί που την κρίσιμη στιγμή (δηλ. τώρα) θα πρέπει να παρέμβουν – με μια ομιλία που θα εμπνεύσει και θα κινητοποιήσει ή με μια απόφαση που θα ανατρέψει την πορεία καταστροφής ή με μια έξυπνη κίνηση που θα αποτρέψει το κακό. Τα κλαριά του δέντρου είναι οι κοινωνικοί μηχανισμοί μέσα από τους οποίους αναδεικνύονται οι ηγέτες και, κυρίως, τα πολιτικά κόμματα και η τοπική αυτοδιοίκηση. Ο κορμός του δέντρου είναι οτιδήποτε συσσωρεύει και μεταδίδει αξίες, φρονήματα, νόρμες, κοινωνικά αιτήματα: οι θεσμοί του κράτους και οι μη κυβερνητικοί οργανισμοί, τα συνδικάτα, τα σχολεία και τα πανεπιστήμια, τα ΜΜΕ, τα ΜΚΔ, τοπικές και εθελοντικές οργανώσεις, σύλλογοι και κοινωνικά κινήματα, μουσεία και βιβλιοθήκες, λέσχες ανάγνωσης και ορειβασίας – η κοινωνία των πολιτών. Οι ρίζες του δέντρου είμαστε εμείς, οι πολίτες, και η κουλτούρα μέσα στην οποία ζούμε, η οποία καθορίζεται τόσο από τις ατομικές επιλογές μας (το τι κανάλι βλέπουμε, τι αγαθά αγοράζουμε, τι βάζουμε στο σώμα και στο μυαλό μας, με ποιους ανθρώπους περνάμε την ώρα μας, με τι ασχολούμαστε στα σόσιαλ), όσο και από την αρχιτεκτονική και την πολιτική οικονομία του δημόσιου και ιδιωτικού χώρου (που αφανώς καθορίζει αυτές τις επιλογές μας).
Αν ο Ντόλαντ Τραμπ είχε προσπαθήσει να κατέβει στις εκλογές το 1980 ή το 1992 ή ακόμη και το 2008, τότε δεν θα είχε φτάσει καν μέχρι τις προκριματικές εκλογές του κόμματός του. Ένα μόνο από τα πολλά σκάνδαλα στα οποία εμπλέκεται, μία μόνο από αυτές τις εξωφρενικές δηλώσεις, θα ήταν αρκετά για να τον αποκλείσουν. Οι μηχανισμοί ελέγχου και αξιοκρατίας του κόμματος, του πολιτικού συστήματος, των ΜΜΕ, της κοινωνίας θα είχαν αντιδράσει ακαριαία, όπως έκαναν για δεκαετίες.
Ο Τραμπ κέρδισε και ξανακέρδισε, επειδή το δέντρο είχε ξεραθεί ήδη∙ επειδή τη θέση των πεφωτισμένων statesmen του 20ού αιώνα, που είχαν αντίληψη της ιστορίας και των νόμων των διεθνών σχέσεων, πήραν μικροί, ανεπαρκείς, άτολμοι οπορτουνιστές, που δεν έχουν καμία συναίσθηση ούτε της σημασίας του ρόλου τους ούτε της ιστορικής στιγμής∙ επειδή εμείς ως πολίτες κάποτε διαβάζαμε φιλοσοφία και βλέπαμε κινηματογράφο και βρισκόμασταν σε παρέες, ενώ τώρα σκρολάρουμε βιντεάκια με γάτες απ’ το πρωί μέχρι το βράδυ. Ο Τραμπ βρήκε ανοιχτά και μπήκε.
Το δέντρο ξεράθηκε και είναι πάρα, μα πάρα πολύ δύσκολο για ένα πράσινο υγιές φυλλαράκι να ανθήσει∙ αλλά ακόμα κι αν ανθήσει, δεν αρκεί από μόνο του για να δημιουργήσει σκιά και πρασινάδα.
Αν πάρουμε για παράδειγμα την Ελλάδα, για να υπάρξει κοινωνική δράση ή αντίδραση σε μια χώρα έντεκα εκατομμυρίων, δεν αρκεί να κινητοποιηθούν ούτε χίλιοι, ούτε δέκα χιλιάδες άνθρωποι. Ακόμα και εκατό χιλιάδες (λιγότερο από το 1%) δεν αρκούν.
Για να επιβιώσει και να λειτουργήσει συντεταγμένα μια κοινωνία –πόσο μάλλον μια ευρωπαϊκή ή διεθνής κοινότητα– απαιτείται ηγεσία∙ άνθρωποι, δηλαδή, με θεσμικό ρόλο και βήμα στον λαό. Αυτή τη στιγμή δεν υπάρχει ούτε η σκαλωσιά (ο κορμός και τα κλαδιά) ούτε το υπέδαφος (η κουλτούρα και οι δομές), για να εμφανιστούν βιώσιμοι και αποτελεσματικοί πυρήνες αντίστασης και αντίδρασης.
Για να το πούμε πιο απλά, αυτή τη στιγμή δεν μπορούμε να κάνουμε απολύτως τίποτα για το σήμερα, πέραν του να προμηθευτούμε λίγο εμφιαλωμένο νερό, ξηρά τροφή, μπαταρίες και ραδιόφωνα για μερικές μέρες (η επίθεση στις υποδομές ενέργειας είναι από τα πρώτα βήματα ενός υβριδικού πολέμου), ταμπλέτες ιωδίου για τα παιδιά μας (για το επόμενο πυρηνικό ατύχημα) και να φροντίσουμε τον εαυτό μας και τους άλλους. Η διεθνής πολιτική θα χτυπήσει το σώμα μας.
Μπορούμε να κάνουμε, όμως, για το αύριο.
Μπορούμε, δηλαδή, να αρχίσουμε να ποτίζουμε και να ταΐζουμε το υπέδαφος, τις ρίζες του δέντρου, ούτως ώστε κάποια στιγμή να ξαναμπεί η ζωή στον κορμό και στα κλαριά του, ούτως ώστε κάποια στιγμή, όταν τα πράγματα θα έχουν ήδη γίνει πολύ χειρότερα, να εμφανιστούν κάποια υγιή φύλλα.
Αυτή η διαδικασία θα είναι πάρα πολύ δύσκολο να γίνει μέσα από τα ίδια φίλτρα και τα ίδια μέσα επικοινωνίας τα οποία δημιούργησαν το πρόβλημα – μέσα επικοινωνίας που ελέγχονται στενά και αυταρχικά από ένα καρτέλ εταιρειών υψηλής τεχνολογίας, που σύσσωμα μετακινήθηκε στο πλευρό του Τραμπ μόλις εκείνος επανεξελέγη.
Αν θέλουμε να ξαναδώσουμε οξυγόνο και ζωή στο δέντρο της δημοκρατίας, τότε θα πρέπει να απαιτήσουμε δημοκρατικά μέσα επικοινωνίας. Και, αυτή τη στιγμή, το πιο δημοκρατικό και ελεύθερο μέσο επικοινωνίας είναι ο φυσικός χώρος, δηλαδή η απευθείας επαφή με τους άλλους, χωρίς φίλτρα, χωρίς οθόνες, χωρίς αλγόριθμους.
14°
